Viti 1990: Rrahmoni, “shqiptarët e ndershëm”, helmimet, vrasjet, demonstratat, Republika, Kushtetuta, pajtimi… rezistenca!

Cilat janë ngjarjet që kanë shënuar shqiptarët dhe botën në vitin 1990?

“Na mashtroi frika se komunizmi një ditë do ta marrë botën, për faktin se këtë antikomunizmi veç e kishte bërë këtë”, ka thënë një analist amerikan, në vitet ’60-të të shekullit XX. 30 vjet pas kësaj deklarata, antikomunizmi definitivisht e mundi komunizmin dhe komunizmi shkoi ku tjetër pos në P.S.

Luftës së Ftohtë pra i erdhi fundi. Dhe, kjo pritej të ndodhte. Sepse, siç ka thënë P. J. O’Rourke, në revistën “Rolling Stones”: “… Në fund i mundëm me xhinset Levis 501. 72 vjet të indoktrinimit komunist dhe të propagandës u fundosën nga Sony Walkman. Një sistem i madh totalitar… është përkulur, sepse askush nuk dëshironte të mbathte këpucë bullgare…”.

Pra, McDonald’s, Levis 501, Adidasi, Rock’n’Rolli dhe Coca Cola e shkatërruan komunizmin. Të gjitha këto gjëra të cilat i treguan botës se sa i keq është komunizmi, se aty njeriu nuk mund të jetë më i fortë, i mençur, i lumtur dhe i barabartë – jo, pa ngrënë McDonalds e pa pirë Coca Cola”

Në shkatërrimin e komunizmit kontributin e vet e japin edhe shqiptarët e Kosovës. Të mos harrojmë se kosovarët ishin të parët në ish-Jugosllavi që i kanë dorëzuar librezat e kuqe të Lidhjes Komuniste. Eh, për vitin 1990 kjo ishte goxha punë e madhe!

Më 1990, Nelson Mandela lirohet nga burgu; Martina Navratilova për herë të nëntë e fiton kupën e Uimbëldonit; Gjermania Perëndimore e fitoi Kupën Botërore në futboll duke e mundur, në finale, ekipin e Argjentinës; Sadam Husseini e invadon Kuvajtin; Margaret Thatcher jep dorëheqje nga posti i kryeministres britanike dhe zëvendësohet nga një bajat me emrin John Major; Jean-Bertrand Aristide është kryetar i parë i emëruar në mënyrë demokratike, në Haiti; teksa ishte në një tren që udhëtonte në relacionin Mançester-Londër, Joanne Rowling inspirohet për librin “Hari Poteri dhe guri filozofal” (që botohet më 1997)… dhe, më 3 tetor 1990 përfundon procesi i unifikimit të Gjermanisë Perëndimore e asaj Lindore. Për këtë bashkim, në Berlinin e Bashkuar, ish-anëtari i grupit Pink Floyd, Roger Waters, më 21 korrik 1990 e kishte dhënë koncertin madhështor të projektit të vitit 1979 – “The Wall”. 350 mijë bileta u shitën për këtë koncert; 100 mijë vetë u lanë të futen falas. Ky koncert e theu rekordin për shitje të biletave… Por, edhe një ngjarje e madhe, shumë e madhe ndodhë më 1990: Tim Berners-Lee jep propozimin për WWW-në (World Wide Web). Bota kurrë më nuk do të jetë e njëjtë.

Teksa bota po i kthehej normales, Kosova ishte në ethet e luftës. Këtë herë më shumë se më parë.

Më 2 korrik 1990, delegatët e Kuvendit të Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës, të ndaluar të hyjnë në godinën zyrtare, shpalosën para dyerve të saj Deklaratën e Pavarësisë, duke e shpallur Kosovën republikë të Federatës jugosllave. Pas këtij vendimi, Serbia e suprimon Kuvendin e Kosovës. Më 7 shtator të të njëjtit vit, të njëjtët delegatë të Kuvendit të Kosovës e miratojnë Kushtetutën e re të njohur si Kushtetuta e Kaçanikut. Në pamundësi për të ushtruar pushtet efektiv dhe të përndjekur nga forcat serbe, Qeveria e Kosovës u tërhoq në ekzil – në Gjermani. Më 1990, Rilindja dhe Radiotelevizioni i Prishtinës mbyllen e gati të gjithë punëtorët shqiptarë të Kosovës pushohen nga puna. Mbijetesa në Kosovë varet pothuajse tërësisht nga mërgata.

Në Mostar, UJD-i (Shoqata për Nismën Demokratike Jugosllave), organizon tryezën: “Kosova, të përpiqemi përsëri, me demokraci”. Tryeza, nënkuptohet, dështon.

Sulmet ndaj Universitetit dhe shkollës shqipe bëhen edhe më të ashpra.

“Kurrë punët më ngushtë nuk i kemi pasur”, ishte komenti më i shpeshtë i asaj kohe. Dhe, ashtu ishte, sepse në pranverë, nxënësit e Kosovës helmohen e këtë e vërtetojnë një numër i madh ekspertësh ndërkombëtarë, në mesin e të cilëve kryeadministratori i dytë i Kosovës (pas çlirimit më 1999), Bernard Kouchner. Propaganda serbe për të helmuarit thoshte se “ata po aktrojnë”. Por, një mjek tjetër francez, Bernard Benedetti, ka dëshmuar se në Kosovë pati helmime dhe se ka zbuluar molekula klororganike. Meqë helmi ishte ushtarak, aludimet direkte ishin se helmimi është organizuar nga Beogradi.

Demonstratat shpërthejnë anekënd Kosovës. Kudo dy gishtat e ngritur lart. Në shkurt vritet nxënësja Ylfete Humolli. Në këto demonstrata vritet 32 të rinj, qindra plagosen e mijëra përfundojnë nëpër burgje e stacione policore. Po në shkurt, në Bruksel, në një atentat të porositur nga UDB-ja, vritet veprimtari Enver Hadri. Me vete ai kishte listën e 32 shqiptarëve të vrarë në Kosovë, të cilën do t’ia dorëzonte Komisionit të të Drejtave të Njeriut të Parlamentin Evropian.

Në mars, drejtori i RTP-së që kishte thyer censurën, Agim Mala, ishte ftuar në një tryezë në Novi Sad për të diskutuar për proceset demokratike që kishin përfshirë Evropën Lindore. Në atë takim, një funksionar shqiptar që ishte pjesëmarrës në atë tryezë – e i cili identifikohej me politikën e Sllobodan Millosheviqit në Kosovë – e njofton se shefi i tij kishte kërkuar ta takojë.

“’Kam informata se ti dhe televizioni yt keni ndikim të madh në popull atje. Bindi shqiptarët e tu që të mos vdesin kot, sepse Serbia nuk e jep Kosovën’! Kështu e nisë bisedën ai. Asokohe e kisha një qetësi dhe durim prej Zotit, që me vinte në situatat më të rënda. Zura të qesh. E kisha të qartë se aty nuk ka politikë dhe çfarëdo argumenti politik është i kotë: ‘Kush e kërkon Kosovën’?! – pyes. ‘E kërkon dikush ta bartë në krahë përtej Bosforit?! Kosovën e kërkojnë njerëzit që jetojnë aty dhe ata nuk kërkojnë asgjë më shumë se sa të jetojnë të barabartë me të tjerët!’ ‘Jo’! – thotë ai preras. ‘Kosovën e kërkojnë irredentistët shqiptarë për t’ia bashkangjitur Shqipërisë’. Kjo ishte teza e nacionalizmit serb, që nga viti 1981, për të pasur pretekst që ta ndëshkojnë një popull të tërë. Me këtë tezë rreth gjysmë milioni shqiptarë ishin burgosur ose trajtuar në polici përgjatë viteve të tetëdhjeta. Ishte e kotë përpjekja për të shpjeguar se shqiptarët nuk janë aq të mbetur politikisht, sa për të besuar se në këto rrethana mund të ndërrojnë kufij në Ballkan… Nuk kishte dialog rreth postulateve të betonuara politike me të cilat Serbia po e nënshtronte Kosovën dhe po i shkelte shqiptarët. Mundohem ta nxjerr bisedën në rrafsh tjetër: ‘I njihni ju shqiptarët’? – e pyes. ‘E keni pasur ndonjë shqiptar përballë ndonjëherë, pos politikanëve’? ‘Po’! – thotë ai. ‘Në shkollën e mesme në Valevë ka qenë një byrekxhi shqiptar, i cili kur nuk kisha para, ma jepte byrekun falas!’. Nuk dija në bën ironi apo është i trallisur. ‘Po nuk mund t’i njihni shqiptarët përmes një byrekxhiu. E keni lexuar Mark Milanin ndoshta…’. Nuk ishte ai njeri i leximit e as që donte t’i njihte shqiptarët. Kthehet përsëri te fillimi i bisedës, se shqiptarët nuk duhet të vdesin kot dhe i përmend 28 viktima të demonstratave të asaj pranvere. ‘Tridhjetedy janë vrarë!’ – i them unë. ‘3.200 kanë pasur për t’u vrarë, 32.000, 320.000, sepse Serbia nuk e jep Kosovën’! Ai i shtonte zerot në numrin e shqiptarëve që donte t’i vrasë, sikur fliste për zogj të inkubatorit. Fundi i kësaj bisede orvelliane vjen me kërcënimet e tij që thuajse i thoshte më shumë për vete, se sa për ta dëgjuar unë: ‘Nëse është kështu, atëherë do të bëhet luftë…’! Sloganin ‘Do të bëhet luftë…’, do ta këtë përsëritur në fund të asaj bisede, e cila qartë e kishte bërë nervoz, sigurisht mbi dhjetë herë”, ka shkruar Agim Mala, për këtë takim.

Më 1990, gazetarët “Zërit të Rinisë” shpallen gazetarë të vitit. Gazetarët arrestohen (Blerim Shala dhe Halil Matoshi). Për shkak të gazetarëve dhe gazetarisë së guximshme, “Zëri i Rinisë” (si dhe “Mladina” e Sllovenisë) ishte gazetë “armiqësore” dhe ajo për këtë ndëshkohej. Dalja e saj ishte gjithnjë në pikëpyetje.

Në gusht 1990, fotoreporteri i “Zërit të Rinisë”, Hazir Reka, realizon një foto unike. Teksa shqiptarët ishin mbledhur pranë hotelit “Grand” në Prishtinë, duke pritur me padurim delegacionin gjashtë-anëtarësh amerikan të kryesuar nga senatori Bob Dole, ata sulmohen nga Milicia serbe (këtë vit, në ShBA miratohen rezolutat e para serioze për Kosovën). Por, teksa të gjithë iknin, Faik Rexhepi u ulë këmbëkryq, në fillim të rrugës që dikur quhej Korzo. Ky imazh do të publikohet në shumë gazeta dhe televizione botërore.

Ekipi i shqiptarëve që takon delegacionin amerikan, udhëhiqej nga Ibrahim Rugova i cili tashmë e kishte marrë në duar timonin e rezistencës shqiptare në Kosovë.

Në shkurt 1990, nis edhe pajtimi i gjaqeve në Kosovë, të cilave u printe Anton Çetta. Tubimi më i madh u mbajt te Verrat e Llukës, më 1 maj 1990, ku ishin të pranishëm afro 500 mijë shqiptarë.

Në Kosovë pajtohen mbi 1000 gjaqe. Pra, të gjithë presin shpërthimin e luftës në Kosovë.

Më 1990 formohen parti të reja politike, jo vetëm në Kosovë. P. sh. Partia për Prosperitet Demokratik u formua më 16 prill 1990, në Xhepçisht të Tetovës. Kryetar u zgjodh Nevzat Halili. Kjo parti u legalizua kur doli Ligji për partitë politike, me ç’rast u regjistrua si parti e parë shqiptare në Maqedoni (25 maj 1990).

Filmat më të njohur në botë ishin: “Cyrano de Bergerac”, “Dances with Wolfes”, “Goodfellas”, “Wild at Heart”, “Reversal of Fortune”, “Misery” etj. Ndërsa, Kosova kënaqej duke shikuar projektin e vet të fundit nebuloz filmik – “Rojet e Mjegullës”.

Bota “kallej” pas këngëve të Sinead O’connor, Vanilla Ice, MC Hammer, Michael Bolton, Bangles, Happy Mondays, Simply Red, Maddona, Stone Roses, Guns’n’Roses, George Michael etj. Ndërsa, kosovarët pas 403-shit, Dardan Shkrelit, Babilonit, Lindjes, Fillimit të Fundit, Aida Barakut, Armend Rexhepagiqit, Toska Doçiqit, “Minatorit”, “Seleksionit 039”, “TNT-së”, Pse-së, Peshës së fatit, Arkës, A-së, Netëve të Bardha etj. Këtë vit, të ashtuquajturave “vite të arta të rokut kosovar” u vjen fundi. Kosovarët kthehen kinse kah muzika metal, e më vonë kah ajo rep.

Më 1990, me një këngë infantile e pa lidhje, “Irida” fiton vendin e parë në Akordet e fundit të Kosovës, ndërsa Armend Rexhepagiqi është kosovari i fundit në “Jugovizionin” e fundit të Jugosllavisë së fundit… Vendi i pestë i Armendit ishte suksesi më i madh që kosovarët kanë arritur ndonjëherë në këtë festival.

Më 1990, kryetari i Presidiumit të Kuvendit Popullor të Shqipërisë, Ramiz Alia, deklaroi gatishmërinë e tij për të vendosur marrëdhënie diplomatike me Bashkimin Sovjetik dhe me Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në maj, sekretari i OKB-së, Javier Perez de Cuellar, e viziton Shqipërinë. Këtë vizitë e përcjell edhe RTP-ja (gazetari Llukman Halili). Ndryshimet në bllokun komunist të Evropës e detyrojnë regjimin të ndërmarrë masa në favor të të drejtave të njeriut. Në Plenumin e Trembëdhjetë të Komitetit Qendror të Partisë Komuniste, pushteti komunist autorizoi një sistem shumëpartiak. Pas këtij vendimi, më 12 dhjetor krijohet partia e parë opozitare, Partia Demokratike e Shqipërisë. Sali Berisha, Azem Hajdari, Gramoz Pashko, Arben Imami, Aleksandër Meksi, Eduard Selami etj. ishin themelues të saj.

Viti 1990 është viti kur shqiptarët në mënyrë masive mësyjnë ambasadat e Perëndimit në Tiranë. Në tetor largohet edhe shkrimtari më i njohur i Shqipërisë, Ismail Kadare.

Teksa Polonia në janar 1990 ishte i pari shtet komunist që përmbys ekonominë socialiste e Lidhja Komuniste e Jugosllavisë voton për ta shpërbërë veten; teksa më 1991 përfundon shpërbërja e BRSS-së, pushteti komunist shqiptar bie tek në zgjedhjet parlamentare të 22 marsit 1992.

Për fund duhet cekur se për shqiptarët e Kosovës që ishin pro-Millosheviqit, serbët e shpikën termin “shqiptarët e ndershëm”. Më “i ndershmi” nga ta ishte Rrahman Morina. Ai ishte personi kryesor në politikën e Kosovës, që nga suprimimi i autonomisë më 1990. Ngrihet në pushtet me ndihmën e Millosheviqit (në gjendje të jashtëzakonshme). Për shqiptarët e Kosovës edhe sot është sinonim i tradhtisë kombëtare… E, ky famëkeq vdes më 12 tetor 1990, në seancën konstituive të të ashtuquajturit Këshilli Krahinor i Partisë Socialiste të Serbisë për Kosovë dhe Metohi. Thuhet se vdiq nga sulmi në zemrër. “Shkoi siç ishte”, ishte reagimi i “shqiptarëve të pandershëm”!

Më 1990 vdesin aktoret legjendare të Hollivudit: Barbara Stanwyck, Ava Gardner dhe Greta Garbo. /Telegrafi/