Viti 1939: Lufta tjetër e madhe

Cilat janë ngjarjet që kanë shënuar shqiptarët dhe botën në vitin 1939?

Pas dorëzimit të forcave republikane, më 1 prill 1939 i jepet fundi Luftës Civile në Spanjë. Por, botën do ta presë një luftë tjetër më e madhe e shumë më e tmerrshme.

Në janar 1939, lideri nazist i Gjermanisë, Adol Hitler, nis Planin Z për ndërtimin e flotës masive që do të ishte në gjendje ta mundte supremacinë detare britanike. Më 15 mars, trupat gjermane futen në Bohemi dhe në Moravi, duke i dhënë kështu fund ekzistencës së Çekosllovakisë. Më 3 prill, Hitleri urdhëron ushtrinë që ta bëjë planin Fall Weiss (emri i koduar i aksionit për pushtimin e Polonisë). Më 23 gusht nënshkruhet Pakti Molotov-Ribbentrop. Sipas këtij pakti, Finlanda, Estonia, Letonia, Polonia Lindore, Moldavia dhe Rumania verilindore do t’i takonin BRSS-së. Ndërkaq, Lituania dhe Polonia perëndimore do të ishin pjesë e Gjermanisë. Më 31 gusht nis Operacioni Himller, ku ushtarët gjermanë të veshur si polakë provokojnë në kufi, gjë që do të përdoret si shkas për invadimin që nis të nesërmen, më 1 shtator. Kështu fillon Lufta e Dytë Botërore. Dy ditë më vonë, Britania e Madhe, Franca, Zelanda e Re, Australia dhe India i shpallin luftë Gjermanisë.

Më 17 shtator nis invadimi sovjetik në Poloni; më 22 shtator përfundon pushtimi e më datë 28 Polonia ndahet sipas interesave gjermane dhe sovjetike. Me këtë pushtim nis edhe bartja e hebrenjve nëpër geto. Getoja e parë u hapë në qytetin Piotrokov Tribunalski. Pas getos ndërtohen kampet e shfarosjes ku përfundojnë robërit e luftës, armiqtë nga territoret e pushtuara, homoseksualët, romët, komunistët, socialistët, socialdemokratët, dëshmitarët e Jehovait, personat me sjellje “deviante” sociale… e mbi të gjitha hebrenjtë. Në Poloni hapen këto kampe: Helmno (ku vriten 152-200 mijë persona), Bellzhec (434-600 mijë të vrarë), Sobibor (170-250 të vrarë), Treblinka (700-900 të vrarë), Majdanek (afro 78 mijë të vrarë), Aushvic-Birkenau (afro 1.1 milion të vrarë), Mali Trostinets (rreth 65 të vrarë). Në këto kampe vriten 90 për qind e hebrenjve të Polonisë dhe dy të tretat e hebrenjve në Evropë. Shteti i vetëm i pushtuar ku numri i hebrenjve shtohet pas Luftës së Dytë Botërore, është Shqipëria.

Më 1939 gjermanët përdorën doktrinën ushtarake të njohur si Blickrig: me forcën sulmuese të përqendruar te makineria e blinduar dhe formacionet motorike e të këmbësorisë të mbështetura nga ajri, me çka vija e mbrojtjes së kundërshtarit thyhet me sulm të shkurtë e të furishëm. Pushtimi i shpejtë i tërë Polonisë i tmerroi shtetet që i shpallën luftë Gjermanisë, të cilët i lanë polakët në mëshirë të fatit. Anglia futet në luftë një vit më vonë, kur për vetëm gjashtë javë – nga 10 maji 1940 – gjermanët pushtojnë Francën, Belgjikën, Luksemburgun dhe Holandën.

Më 1939, Polonia e pëson keq edhe nga sovjetikët: më shumë se 200 mijë ushtarë polakë u dëbuan në BRSS ose u dërguan në territoret e pushtuara nga Gjermania naziste. Qindra-mijëra civilë polakë, të konsideruar nga sovjetikët si armiq të popullit, po ashtu u dëbuan drejt lindjes së Bashkimit Sovjetik.

Lufta e Dytë Botërore do të ketë edhe një tjetër të keqe: përhapjen e komunizmit. Te “Libri i zi i komunizmit” shkruhet se në shtetet komuniste në botë, totali i viktimave mund të shkojë deri në 100 milionë. Ndërsa, numri i viktimave të nazi-fashizmit është 25 milionë (sipas vlerësimeve tjera, numri i viktimave të Luftës së Dytë Botërore është 70-85 milionë).

Para pushtimit të Polonisë, ndodhi një tjetër pushtim në Evropë: pushtimi i Shqipërisë. Por, për shqiptarët askush nuk brengosej. Më 17 mars 1939, ambasadori gjerman i garantoi Benito Mussolinit mbështetjen gjermane për pushtimin e Shqipërisë. Më 25 mars, ambasadori italian në Tiranë kërkon që Shqipëria të jetë protektorat italian. Në fillim të prillit mobilizohet Ushtria e Shqipërisë. Më 5 prill lindi Leka Zogu, trashëgimtar i Fronit mbretëror shqiptar. E, dy ditë më vonë nisë invadimi i Shqipërisë nga Italia. Zogu braktis popullin dhe, me gruan Geraldine e foshnjën Lekë, ikën në Greqi bashkë me thesarin e shtetit. Pas rezistencës së vogël nga Mujo Ulqinaku dhe Abaz Kupi, më 8 prill trupat italiane futen në Tiranë.

Demonstratat anti-fashiste shpërthejnë në qytete të ndryshme të Shqipërisë. Katër ditë më vonë formohet një Kuvend dhe një Qeveri e re pro-italiane, që kërkonte bashkim me Italinë. Shefqet Bej Verlaci emërohet kryeministër dhe Shqipëria tërhiqet nga Liga e Kombeve. E, më 16 prill, mbreti italian King Victor Emmanuel III shpallet Mbret i Shqipërisë.

Faik Konica, ministri fuqiplotë i Shqipërisë në Uashington, në një intervistë dhënë radios amerikane NBC më 8 prill 1939, agresionin e Italisë kundër Shqipërisë e quajti “një thikë pas shpine”. Ndërkaq, dhëndri i Benito Mussolinit, Konti Galeazzo Ciano që ishte ideator i planit të pushtimit të Shqipërisë, bën me dije se lufta do të zgjerohet, duke i bërë kështu publike planet për bashkimin e trojeve shqiptare që gjendeshin nën sundimin grek dhe jugosllav.

Gjatë viti 1939 ,7,255 kosovarë migrojnë në Turqi.

Po këtë vit, ShBA deklaron neutralitetin në luftën e re që po kaplonte botën, megjithatë, pasi Letra Einstein-Szilard në gusht i dorëzohet presidentit amerikan Frankilin D. Roosevelt, ku paralajmërohet për rrezikun gjerman me çka këshillohet ndërtimi i bombës atomike, që në tetor nisin përgatitjet për Projektin Manhattan. Bomba atomike i jep fund Luftës së Dytë Botërore. Por, ajo ka mundur të përfundojë më 8 nëntor 1939, po të mos dështonte atentati ndaj Hitlerit i organizuar nga punëtori Georg Elser.

Më 1939 lindin këngëtarët Marvin Gaye dhe Tina Turner, regjisori Francis Ford Coppola, aktorët Harvey Keitel dhe F. Murray Abraham, kryeministri i 52-të italian, Romano Prodi, dhe komunisti Lee Harvey Oswald që më vonë akuzohet për vrasjen e presidentit të 35-të amerikan, John F. Kennedy. Më 1939, vdesin: poeti W. B. Yeats dhe një nga psikologët më të mëdhenj në histori – babai i psikoterapisë, Sigmund Freud. Më 1939 jepen edhe premierat e dy filmave antologjikë: “Gone with the Wind” (Përftoi me erën) dhe “The Wizard of Oz” (Magjistari i Ozit).

Në Indi, Mahatma Gandhi nis grevën e urisë për të kundërshtuar sundimin britanik, ndërsa Lina Medina, pesëvjeçarja peruane bëhet nëna më e re në historinë e mjekësisë. /Telegrafi/