Rishikimi i dekadave të fundit të Mikelanxhelos

Nga: Jonathan Jones / The Guardian
Përkthimi (i pjesshëm): Telegrafi.com

Lordi Elgin, na ke zhgënjyer. Nga të gjitha kryeveprat e artit botëror që koleksionistët grabitqarë të Britanisë rrëmbyen këtu dhe atje, a nuk mund ta merrje një statujë të Mikelanxhelos [Michelangelo Buonarroti]? Jo, e vetmja vepër origjinale në mermer nga skulptori, piktori, arkitekti dhe poeti i madh në një koleksion britanik, është një reliev në pronësi të Akademisë Mbretërore. Ajo që ne kemi janë posedimet e vizatimeve të tij në Muzeun Britanik dhe në Koleksionin Mbretëror. Fatkeqësisht, përdorimi i këtyre veprave në letër nga Muzeu Britanik, në përpjekjen për të ndriçuar jetën e tij të mëvonshme, tregon se ato nuk kanë vlerë të madhe.

Zhgënjimi është i dukshëm që në fillim [të ekspozitës Michelangelo: Dekadat e fundit]. Pasi ndikoheni nga portreti i të moshuarit me mjekër, nga portreti i Mikelanxhelos i realizuar nga nxënësi i tij më i talentuar, Daniele da Volterra, zhyteni në skicat e tij për Gjykimin i fundit që është pikturuar në murin e altarit të Kapelës Sistine – nga viti 1536 deri në vitin 1541. Mikelanxhelo ishte në fillim të të gjashtëdhjetave kur u rikthye në skenën e triumfit të tij të mëparshëm, për të krijuar vizionin e tij rrënues të trupave që ngriheshin në Parajsë dhe binin në Ferr kundrejt një të kaltre të thellë. Këtu janë skicat e tij të nudove të mbushura me muskuj, duke u munduar dhe duke luftuar – apo duke u përqafuar? – nga dëshpërimi për t’u bashkuar me radhët e të bekuarve. Megjithatë, nuk mund t’i ndaja sytë nga pasqyrimi i afreskut aktual, ose ta ndalja dëshirën të isha atje me gjënë e vërtetë, në Kapelën Sistine.

Arti monumental i Mikelanxhelos nuk është aq i përjetshëm. Vizatimet, jo aq shumë. Ato janë, ndoshta çuditërisht, më pak intime sesa veprat e tij më të mëdha. Ndoshta sepse Mikelanxhelo jetoi në një shkallë të gjerë, duke e parë veten si hero. Vetvetja ishte kur gdhendte një kolos ose vendoste një kube në horizontin e një qyteti.

Megjithatë, kjo nuk duhet të na bëjë të shurdhër ndaj ekspozitës së vizatimeve të tij. Ekspozita e heq dramën nga jeta. Nuk përmendet rreziku dhe konflikti që mbërtheu Gjykimin e fundit, një kryevepër kjo shumë personale. Edhe kur ishte duke e pikturuar, u akuzua se e ktheu Kapelën e Papës në “hamam” duke e mbushur me nudo. Nuk ka asnjë aluzion këtu për thashethemet e bazuara se Mikelanxhelo tërhiqej seksualisht nga burrat.

Aty pranë ekspozitës shfaqen vizatimet që ndihmuan në çimentimin e këtij reputacioni: skena magjepsëse të ngarkuara nga miti grek që ai vizatoi si dhuratë dashurie për Tommaso de’ Cavalierin, të riun për të cilin formoi një dëshirë të zjarrtë dhe publike. Është mjaft emocionuese, apo jo? Në shekullin XXI, dashuria e shprehur në mënyrë elokuente dhe e mbrojtur filozofikisht, për një njeri tjetër, duhet ta bëjë atë pionier. Por, kjo ekspozitë nuk e shfaq kështu. Në vend të kësaj, i përshkruan si “miq” dhe shmang çdo interpretim erotik të vizatimeve. Kështu, Titi, imazhi me hije i një shqiponje të fuqishme që vendoset mbi një të ri të zhveshur, interpretohet si “paralajmërim kundër epshit”, teksa dikush mund ta shohë të mbushur me epsh.

Mbi të është një tekst që citon në mënyrë selektive dhe mashtruese një nga letrat e Mikelanxhelos drejtuar Tommasos. I thotë Tommasos se më shumë ka gjasa të harrojë të hajë sesa ta harrojë emrin e tij: më pas një “pikë, pikë, pikë” mbulon një prerje të rëndësishme. Ajo që mungon është që Mikelanxhelo i thotë Tommasos se për të ai vlen më shumë sesa ushqimi, sepse ndërkohë që mban vetëm trupin e vet, i dashuri e ushqen “si trupin edhe shpirtin”.

Trupi dhe shpirti. Nuk mund ta kesh shpirtin e Mikelanxhelos pa trupin e vet. Hiqeni trupin nga Mikelanxhelo dhe vriteni. Nuk i merr as idetë neoplatoniste që formojnë vizatimet e tij. Sipas tyre, dashuria për të bukurën mund ta çojë shpirtin lart në Parajsë: ata e lejuan Mikelanxhelon të tregojë burra të përqafuar dhe të puthur në vetë Gjykimin e fundit, e dukshme këtu në këtë ekspozitë kur shikon mjaftueshëm ilustrimin.

Ekspozita kalon nga dëshira fizike në teologji. Kjo flet për miqësinë e Mikelanxhelos me poeten Vittoria Colonna. Kjo marrëdhënie me shkronja dhe vargje ishte vërtet e dëlirë. Është e qartë se duhet t’i shohim miqësitë e Mikelanxhelos me Cavalierin dhe Colonnan si paralele ekzakte, po aq aseksuale. Por, letrat dhe poezitë drejtuar Tommasos rrëfejnë dëshirën trupore si dhe shpirtërore. Dhe, ato pasqyrojnë pasionin e tij të përjetshëm për trupin mashkullor në art. Vizatimet në këtë ekspozitë të Davidit mbi Goliatin janë pjesë e një teme të përsëritur në artin e tij të të rinjve që nënshtrojnë të moshuarit të mbushur me tension seksual.

Kjo ekspozitë nuk tregon asgjë nga këto. Në vend të kësaj, mezi pret ta çojë në shtratin e vdekjes. Këmbëngul se preokupimi i vërtetë i Mikelanxhelos teksa plaket ishte mirëqenia e tij shpirtërore. Vizatimet e fuqishme të Krishtit në kryq janë paraqitur si provë. Por, a ishte ai aq i pabotë sa tregohet? Ai ishte padyshim i fiksuar pas famës, jashtëzakonisht konkurrues dhe disa thoshin se merrte para. Kur Vasari e quajti artistin më të madh të të gjitha kohërave, nuk mbeti i kënaqur, por ia rrëfeu jetën e vet nxënësit të tij, Condivit. Të dy librat e tyre janë në ekspozitë, por nuk ka asnjë eksplorim të rrëfimeve apo të natyrës së paprecedentë të personazhit të famshëm artistik të Mikelanxhelos.

Kaq shumë gjëra interesante janë përjashtuar. Në vend të kësaj, kemi shumë nga “nxënësit” e tmerrshëm të Mikelanxhelos. Mikelanxhelo shpeshherë i lejoi të bënin piktura bazuar në skicat e tij, dhe ekspozita përfshin shumë nga këto lyerje të tmerrshme, të shfaqura në mënyrë të lodhshme pranë vizatimeve të Mikelanxhelos ku janë bazuar. Më e keqja nga të gjitha është versioni i pikturuar nga Condivi i vizatimit ose “karikaturës” së Mikelanxhelos – në pronësi të Muzeut Britanik – i quajtur Epifania.

Ende je zgjuar? Nëse je në ekspozitë, më ke mundur. Jam fiksuar pas këtij artisti, por e pata një punë të vështirë. Fokusi ekskluziv në jetën shpirtërore të Mikelanxhelos nuk lidhet vetëm me seksualitetin, por edhe me artin e tij. Kujt i drejtohet? Kisha Katolike, mendoj, mund të jetë e lumtur. /Telegrafi/