Thartira fitike në artikujt ushqimorë – ndikimi në shëndet dhe përgatitja e drejtë e drithërave

Thartira fitike është përbërës natyral i shumë artikujve ushqimorë me prejardhje bimore siç janë: grozhla, drithërat dhe bishtajoret

Thartira fitike është formë kryesore e depozituar e fosforit dhe e mineraleve të tjera në bimë dhe bashkëveprojnë në zhvillimin e kërcellit, frytit dhe farave.

Acidi fitik shpesh bën pjesë në kategorinë e antinutrienëve, sepse në trupin e njeriut mund të lidhë fosforin, kalciumin, hekurin dhe mineralet e tjera dhe zvogëlon absorbimin dhe shfrytëzimin e tyre.

Mirëpo, thartira fitike ka shumë përparësi dhe efekt pozitiv në shëndetin e njeriut, transmeton Telegrafi.

Thartira fitike – çfarë është ajo?

Thartira fitike është shumë e rëndësishme në farat e bimëve, ku shërben si ruajtje e energjisë gjithnjë derisa vijë deri te mbirja. Atëherë aktivizohen enzimat e fitazës, të cilat katalizojnë reaksionin e zbërthimit të thartirës fitike dhe lirojnë molekulat e nevojshme të fosforit.

Kur molekula fitike e lidh thartirën në ndonjë mineral, atëherë fjala është për kripën minerale të thartirës fitike e cila quhet fitat.

Thartira fitike mund të jetë e lidhur në:

▪ zink,
▪ hekur,
▪ kalcium,
▪ mangan,
▪ kalium.

Artikujt ushqimorë të cilët përmbajnë sasi të konsiderueshme të thartirës fitike mund të ndahen në drithëra të plota, leguminoze, fruta arrore dhe fara nga të cilat përftohet vaji.

Drithërat e plota të cilat përmbajnë thartirën fitike janë:

▪ misri – 0.77 – 2.22 g/100 g të peshës së thatë
▪ gruri – 0,39 – 1,35 g / 100 g të peshës së thatë
▪ orizi – 2.56 – 8.7 g / 100 g të peshës së thatë
▪ elbi – 0.38 – 1.16 g / 100 g të peshës së thatë
▪ tërshëra – 0.42 – 1.16 g / 100 g të peshës së thatë
▪ thekra – 0,54 – 1,46 g / 100 g të peshës së thatë

Leguminozet janë në të vërtetë bishtajoret, dhe përmbajnë thartirën fitike në sasi prej:

▪ fasule – 0.55 – 1.77 g/100 g të peshës së thatë
▪ fasule të kuqe – 0,61 – 2,38 g /100 g të peshës së thatë
▪ bizele – 0.22 – 1.22 g/100 g të peshës së thatë
▪ thjerrëzat – 0,27 – 1,51 g /100 g të peshës së thatë
▪ qiqra – 0,28 – 1,60 g /100 g të peshës së thatë

Thartira fitike në frutat arrore gjendet në këto sasi:

▪ kikirikë – 0,17 – 4,47 g / 100 g të peshës së thatë
▪ bajame – 0,35 – 9,42 g / 100 g të peshës së thatë
▪ arra braziliane – 0,29 – 6,34 g / 100 g të peshës së thatë
▪ arra shqeme – 0,19 – 4,98 g / 100 g të peshës së thatë
▪ arra makadamia – 0,15 – 2,62 g /100 g të peshës së thatë
▪ arra – 0.20 – 6.69 g / 100 g të peshës së thatë
▪ fëstëk – 0.29 – 2.83 g / 100 g të peshës së thatë
▪ arra pishe – 0.20 g / 100 g të peshës së thatë

Bimët vajore japin fara me sasi të caktuara të thartirës fitike – ato janë:

▪ soja – 1.0 – 2.22 g / 100 g të peshës së thatë
▪ liri – 2,15 – 3,69 g / 100 g të peshës së thatë
▪ susami – 1.44 – 5.36 g / 100 të peshës së thatë
▪ luledielli – 3.9 – 4.3 g / 100 g të peshës së thatë
▪ kanola – 2.50 g / 100 g të peshës së thatë

Thartira fitike kategorizohet si antinutrien, i cili në trupin e njeriut lidh pjesën e mineraleve të qasshme dhe kështu zvogëlon absorbimin e tyre, thekson Precision Nutrition. Mirëpo, për shkak të përbërjes së saj, thartira fitike posedon edhe cilësi antioksidante dhe antiinflamatore.

Thartira fitike dhe shëndeti

Mungesa e hekurit, kalciumit dhe zinkut janë efektet të cilat më së shpeshti i përshkruhen thartirës fitike. Mirëpo, kjo ka të bëjë vetëm me absorbimin e mineraleve nga ushqimi momental. Kjo do të thotë që, p.sh., absorbimi i hekurit do të jetë më i vogël vetëm nga ushqimi në të cilin keni qitur edhe artikuj të cilët përmbajnë thartirë fitike.

Nëse menyja ditore është e balancuar drejt, kjo nuk do të paraqesë problem, sepse fjala është për sasi më të vogla mineralesh.

Nëse rregullisht hani sasi të mëdha artikujsh ushqimorë me thartirë fitike, shumë herë në ditë, kohë pas kohe do të shfaqet mungesa e mineraleve në trup.

Fitatet lidhen me mineralet dhe i largojnë nga trupi ato në momentin e parë që dilni jashtë. Kjo është arsyeja përse i shikoni ngrënësit e drithërave mjerisht janë të mangët në hekur, zink, magnez, dhe për më shumë në kalcium, shkruan Dr. William Davis, autor i “Wheat Belly“.

Thartira fitike është duke u përdorur në stomatologji për të rritur rezistencën e dhëmbëve kundër sëmundjeve periodontale. Poashtu, në fushën kozmetike, ai është një përbërës mjaft i fuqishëm për zbardhjen e njollave të lëkurës. Acidi fitik frenon veprimtarinë e tirosinazes, duke rezultuar në përmirësimin e njollave të formuara.

Fitatet kombinohen kryesisht me vitaminën C dhe me acidin glikolik për të patur një efekt akoma më të fuqishëm.

Ushqimi i pasur me thartirë fitike nuk u rekomandohet:

– shtatzënave dhe nënave që ushqejnë foshnjat me gji,
– anemikëve,
– të sëmurëve kronikë.

Sa i përket ushqimit vegjetarian dhe vegan, ai duhet të jetë i balancuar mirë me sasi hekuri dhe thartirë fitike. Hekuri që ka të bëjë me hem (hemoproteinat nga grupet protetike – neoproteinike, bashkime organike apo joorganike të atomeve të lidhura me albuminat) më mirë absorbohen dhe në to më pak ndikon thartira fitike, mirëpo gjendet vetëm në mishin shtazor.

Në bimë, gjithashtu, gjendet hekuri, por me efekt më të vogël absorbues, sepse nuk është i lidhur me grupin hem.

Thartira fitike i kontribuon shëndetit në shumë mënyra. Është konstatuar shkencërisht që veprimi i saj antioksidativ ndikon pozitivisht në punën e veshkave dhe në preventivën e shfaqjes së gurëve në veshka.

Hulumtimet e mëhershme të Institutit të Epidemiologjisë dhe të Statistikës në Londër tregojnë që thartira fitike mund të mbrojë zorrën e trashë nga zhvillimi i tumorit.

Përgatitja e drejtë e drithërave

Shmangia e të gjithë artikujve të cilët përmbajnë thartirë fitike nuk është e mirë, sepse humben përbërësit e tjerë të vlefshëm dhe ushqyes, të cilët mund t’i konsumoni.

Portali shëndetësor Healthline thekson veprimet më të shpeshta me të cilat mund të zvogëloni pjesën e thartirës fitike në artikuj ushqimorë, ato janë:

Njomja – drithërat dhe leguminozet, pra më së shpeshti bëhet gjatë natës për fasulen.

Mbirja – apo pjekja e farërave dhe leguminozeve nxit zvogëlimin e thartirës fitike.

Fermentimi – thartirat organike siç janë thartirat qumështore nga jogurti nxisin zbërthimin e thartirës fitike.

Fërgimi – nga drithërat mund të eliminohet 40% e thartirës fitike, ndërsa nga qiqrat deri në 62%.

Mund të bëhet edhe kombinimi i të gjitha këtyre metodave me të cilat mund të zvogëlohet dukshëm përqendrimi i thartirës fitike.

Njomja si metodë rekomandohet për drithërat, frutat arrore dhe miellin. Njomja e miellit dhe e drithërave në thartirë apo në nxehtësi mund të aktivizojë fitazën dhe të zvogëlojë sasinë e thartirës fitike.

Mirëpo, njomja nuk është për miellin e të gjithë artikujve, andaj edhe nuk rekomandohet për miellin e kokosit. Me njomje ai artikull ushqimor vetëm do të shkatërrohej, sepse tuli i arrës së kokosit në të shumtën e kohës tashmë ka qenë në një mjedis të lagësht.

Sa i përket grozhlës, mënyra më e efektshme për eliminimin e thartirës fitike është njomja, pastaj edhe zierja. Kjo vlen për qiqrat, fasulen, thjerrëzat dhe grozhlat e tjera.

Njomja e melit mund të eliminojë një pjesë të thartirës fitike, por jo të gjithën. Meli nuk përmban mjaft enzima të fitëzës, andaj me njomje nuk mund as të aktivizohet. Kur është fjala për melin, kombinimi më i mirë i mbirjes bëhet në temperatura më të ulëta dhe pastaj zierja.

Nivelet e  larta të acidit “phytic” në sojë redukton asimilimin e kalciumit, magnezit, hekurit dhe zinkut. Ky acid në sojë nuk është i neutralizuar nga metodat e zakonshme të preparateve si zhytja, gatimi i lehtë etj.

Nëse ushqimin e bazoni në prejardhje bimore, kini kujdes që gjellët nga soja të mos i kombinoni me arra indiane dhe fara të susamit. Fitatet në frutat me lëvozhgë të fortë parandalojnë absorbimin e hekurit në organizëm.

Fjollat e tërshërës – thartira fitike

Acidi fitik që përmban tërshëra mund të pengojë trupin të përthithë vitaminat dhe mineralet që përmban vetë tërshëra si ushqim.

Fitatet në fjolla tërshëre mund të shkaktojë absorbim të zvogëluar të hekurit nga racioni të cilin e përmban. Për të zvogëluar sasinë fitike, mund të bëni njomjen e fjollave të tërshërës.

Me njomjen gjatë natës në ujë, në fjollat e tërshërës do të aktivizohen enzimat e fitëzës, të cilat i zbërthejnë thartirën fitike dhe fitatet. Njomeni duke i shtuar hirrë, uthull molle apo disa pika lëng limoni. Pastaj duhet zier rreth 10 minuta. Tani fjollat e gatshme të tërshërës të cilat mund të blihen në shitore nuk janë të këqija nëse nuk i konsumoni tepër shpesh.

Nëse fjollat e tërshërës i konsumoni rregullisht, mendoni për përgatitjen e tyre të drejtë në mënyrë që të mos humbni nga trupi mineralet tepër të dobishme siç janë hekuri, kalciumi dhe zinku.

Fitatet dhe ushqimi

Thartira fitike gjendet në fara, fruta arrore, drithëra dhe bishtajore, ndërsa në sasi të vogla gjendet edhe në disa pemë dhe perime siç janë pemët me kokrra dhe bishtajoret. Madje 80 për qind e përmbajtjes së fosforit, i cili është mineral, ka rëndësi jetike për eshtrat dhe shëndetin, në drithëra gjendet i mbyllur në formë të papërdorshme si fitat. Fosfori i tillë nuk është bio i qasshëm, dhe nuk është i dobishëm për njerëzit dhe kafshët që kanë një lukth.

Thartira fitike jo vetëm që kap mineralet e rëndësishme, por edhe i paaftëson enzimat të cilat na janë të nevojshme për tretje të ushqimit ndër të cilët edhe pepsina është e nevojshme për zbërthimin e albuminave në lukth dhe amilaza është e nevojshme për zbërthimin e amidonit në sheqer.

Tripsinën, të nevojshme për tretje të albuminave në zorrën e hollë, fitatet gjithashtu e bllokojnë.

Te ushqimi i cili përfshin sasi të mëdha fitatesh organizmi do ta lidhë kalciumin për thartirën fitike dhe do të krijojë komplekse të patretshme të fitateve. Pasoja përfundimtare është humbja e kalciumit dhe mungesa e absorbimit të fosforit. Për më tepër, hulumtimet tregojnë që do të absorbojmë përafërsisht 20 për qind më shumë zink dhe 60 për qind më shumë magnez nga ushqimi nëse në të nuk ka fitate.

Rrezikshmëria

Ushqimi i pasur me fitate rezulton me mungesa të mineraleve. Në popullatat ku shumica e kalorive vjen nga drithërat janë të përhapura rakiti dhe osteoporoza, transmeton Telegrafi.

Është interesant që organizmi ka aftësi të caktuar që t’i përshtatet efektit të fitateve nga ushqimi.

Efekti i thartirës fitike duke pasur parasysh zinkun dhe hekurin, mund të jetë njësoj serioz si edhe ai me kalcium.

Një studim ka treguar që simitja nga mielli i grurit i cili përmban 2 mg thartirë fitine zvogëlon absorbimin e zinkut për 18 për qind; 25 mg thartirë fitike nga ajo simite zvogëlon absorbimin e zinkut për 64 për qind; ndërsa 250 mg zvogëlon absorbimin e zinkut për 82 për qind.

Në afat të gjatë, kur në ushqim mungon minerali apo ai përmban sasi të madhe fitatesh apo që të dyja, metabolizmi dobësohet ndërkaq organizmi kalon në regjim urie për minerale. Organizmi fillon të punojë në atë mënyrë që i shfrytëzon sa më pak të jetë e mundshme këto minerale.

Të rriturit munden me vite të jenë në ushqim me fitate të pasura, mirëpo fëmijët të cilët zhvillohen mund të kenë probleme serioze.

Te ushqimi i pasur me fitate, organizmi do të pësojë:

▪ mungesën e kalciumit dhe fosforit bashkë me zhvillimin e dobët të eshtrave,
▪ rritjen e ulët,
▪ rakitin,
▪ nofullat e ngushta dhe kariesin
▪ në mungesë të zinkut dhe hekurit, aneminë dhe retardimin mendor

/Telegrafi/