Robotët po vijnë…

Para dy vitesh isha në një vizitë pune në Sheniang të Kinës ku pata fatin të vizitoja Zonën e Lirë Ekonomike dhe Industriale. Pjesa më mbresëlënëse ishte vizita në një kompani “high-tech” të prodhimit të robotëve, ku praktikisht “robotët prodhonin robotë”. Kur pyeta menaxherin e kompanisë se si ka mundësi që keni më shumë “punëtorë robotë” sesa punonjës, përgjigjja e tij tingëllon edhe sot shumë aktuale me krizën globale ekonomike të shkaktuar nga pandemia e koronavirusit. Ai duke buzëqeshur më thotë: “Robotët mund të punojnë tre turne dhe nuk ankohen siç bëjnë njerëzit”…

Sot, edhe për shkak të pasojave të pandemisë globale të koronavirusit, po përjetojmë një përshpejtim të transformimit revolucionar të asaj që quhet “inteligjenca artificiale”, e cila në përditshmërinë tonë po përkthehet si “robotizim i njerëzve dhe humanizim i robotëve”. Praktikisht, trendi më i fundit në Suedi është implantimi i mikroçipëve nën lëkurën e dorës së njerëzve për “identifikimin biometrik dhe digjital”, për të kryer pagesa për shërbime të ndryshme. Sikurse, tashmë është realitet “roboti humanoid”, si rasti i “Sofias” e cila mund të diskutojë me ndjenja dhe argumente logjike, si një qenie njerëzore.

Pasojat e krizës ekonomike globale të shkaktuara nga pandemia e koranavirusit, pashmangshmërisht do të ngjallin debate të zjarrta nëse inteligjenca artificiale është më shumë një “bekim” apo një “mallkim” për njerëzimin në dekadat që do të vijnë. Bota i ka “vënë qepenin” ekonomisë për shkak se njerëzve u rrezikohet seriozisht jeta. Pra, në thelb kemi të bëjmë me një krizë ekonomike të paprecedent për shkak se “kapitali njerëzor” në nivel global u karantinua dhe prodhimi u ndal si me një shkop magjik. Vetëm imagjinata më e shfrenuar mund të aludojë se nëse e gjithë bota do të funksiononte si ajo kompania kineze, ku “robotët prodhonin robotë”, atëherë kjo krizë ekonomike mund të shmangej, sepse fabrikat dhe bizneset nuk do të kishin nevojë për punonjës. Pikërisht, ajo që do të jetë një kërcënim serioz për mbijetesën ekonomike të qenieve njerëzore në botën “post-Covid-19”, është vetë realizimi i kësaj imagjinate.

Njerëzimi mund të jetë “viktimë” e vetë suksesit të revolucionit teknologjik, automatizimit dhe inteligjencës artificiale, me impakt të thellë në krijimin e një “papunësie strukturore” në nivele të paimagjinueshme. Një studim i Universitetit të Oksford parashikon se në 20 vitet e ardhshme rrezikohet të humbasin 47 për qind e vendeve të punës dhe të zhduken shumë profesione ekzistuese, për shkak të zhvillimeve të vrullshme teknologjike. Është ironik fakti se interneti, fillimisht si një shpikje qeveritare dhe infrastrukturë publike, sot është platforma dhe investimi kryesor i kompanive financiarisht më të fuqishme në botë. Praktikisht, Facebook – kompania më e madhe e medias sociale në botë, nuk krijon vetë asnjë “përmbajtje”; Airbnb – platforma më e madhe e akomodimit në botë nuk ka pronësi të saj asnjë shtëpi apo hotel; Uber – kompania e shërbimit me taksi, më e madhja në botë, nuk zotëron asnjë taksi. Kjo është magjia e “ekonomisë digjitale” dhe “revolucionit të katërt” industrial që po na pushton të gjithëve.

Epoka e post-koronavirusit, mesa duket do të sjell zhvendosje tektonike në planin gjeostrategjik, në paradigmën e zhvillimit ekonomik, në modelin social dhe në stilin e jetesës në nivel global.

Në kontekstin shqiptar, këto zhvillime teknologjike do të kenë impakt edhe më të madh ekonomiko-social. Për analogji, jo vetëm transmetimet televizive, por e gjithë ekonomia jonë në pak vite do të duhet të përshtatet, duke kaluar nga “analog” në “digjital” nga masivizimi i manifakturës në atë të shërbimeve. Pikërisht këtu është dhe pika jonë e dobët, për të cilën askush nuk po mendon akoma.

Cila është fatura ekonomike, financiare dhe sociale për dhjetëra mijëra familje që ushqehen nga kjo industri? Cili do të jetë fati i agjencive turistike, në një kohë që edhe sot secili prej nesh mund të rezervojë hotelin dhe biletën në “booking.com”, pa pasur nevojë për agjentin turistik? Cili do të jetë fati i punonjësve në dyqane apo qendra tregtare, në një kohë kur tregtia online po lulëzon? Cili do të jetë fati i punonjësve në agjencitë e pronave të paluajtshme, në një kohë kur “realiteti virtual” apo “interneti i gjërave” na mundëson që të shikojmë çdo cep të një objekti, që mund të jetë qindra kilometra larg, përmes një aplikacioni në celularin tonë ashtu sikur të ishim fizikisht atje? Cili do të jetë fati i punonjësve në “bankingun tradicional”, kur shumë shpejt po shkojmë drejt asaj që quhet “shoqëria pa para kesh” (cashless society) e cila në fakt sot është një realitet në Suedi, ku nuk mund të përdorësh para kesh qoftë edhe për taksi apo për të blerë produkte ambulante?

Ka shembuj të pafund sesi teknologjia ka transformuar jetët tona për mirë, por njëkohësisht po rrezikojmë ekzistencën e modelit klasik ekonomik dhe mbi të gjitha vendet e punës për miliona njerëz kudo në botë. Pa dyshim që këto janë sfida të përbashkëta globale, por si edhe në rastin aktual të pandemisë së “koronavirusit”, çdo qeveri dhe shoqëri duhet të jetë gati me zgjidhjet e saj. Shpresojmë që shpejt pandemia e koronavirusit do të largohet, por me siguri “robotët” do të vijnë, duam apo s’duam, për të jetuar gjatë me ne.