A po zbehet vala “populiste”?

Politikat disfunksionale të Brexit-it në Mbretërinë e Bashkuar dhe reagimet e zgjedhjeve afatmesme kundër presidentit Donald Trump në SHBA, po gjenerojnë pikëpyetje rreth valës populiste që ka përfshirë demokracitë e botës në vitet e fundit. Në fakt, pikëpyetjet janë të hershme.

Populizmi është një term i paqartë që i referohet llojeve të ndryshme të partive dhe lëvizjeve politike, por emërtuesi i përbashkët është fyerja e elitave të fuqishme. Në zgjedhjet presidenciale të vitit 2016, të dyja partitë kryesore politike në SHBA u përballën me reagime populiste ndaj globalizimit dhe marrëveshjeve tregtare. Disa vëzhgues madje ia atribuuan zgjedhjen e Trumpit reagimit populist ndaj rendit ndërkombëtar liberal të dekadave të shkuara. Por kjo analizë është shumë e thjeshtë. Rezultati erdhi prej shumë faktorëve dhe politika e jashtme nuk ishte kryesori.

Populizmi nuk është i ri dhe është po aq amerikan sa keku me mollë. Disa reagime populiste – për shembull, presidenca e Andrew Jackson në vitet 1830 apo Epoka Progresive në fillim të shekullit 20 – kanë çuar në reforma të forcimit të demokracisë. Të tjera, si Partia S’di Asgjë antiemigrante, anti-katolike në vitin 1850 apo senatori Joe Mçarthy dhe guvernatori George Wallace në vitin 1950 dhe 1960, kanë theksuar ksenofobinë dhe përjashtimit. Vala e fundit e populizmit amerikan i përfshin të dyja pikat.

Rrënjët e reagimeve populiste janë si ekonomike dhe kulturore dhe janë subjekt i kërkimi të rëndësishëm i shkencës sociale. Pippa Norris i Harvardit dhe Ronald Inglehart i Universitetit të Miçiganit kanë zbuluar se faktorët kulturorë që i paraprinë zgjedhjeve të 2016 ishin shumë të rëndësishëm. Votuesit që humbën punët ndaj konkurrencës së huaj u prirën të mbështesin Trumpin, por po ashtu edhe grupet e meshkujve të bardhë në moshë që humbën statusin në luftërat kulturore që datojnë në vitet 1970 dhe përfshinë ndryshimin e vlerave të lidhura me racën, gjininë dhe preferencën seksuale. Alan Abramovitz i Universitetit Emory ka treguar se përbuzja raciale ishte favori më i madh ndaj Trump te votuesit republikanë në votimet primare.

Por, shpjegimet kulturore dhe ekonomike nuk janë të anasjellta. Trump qartazi i lidhi këto çështje duke argumentuar se imigrantët e paligjshëm po marrin vendet e punës së shtetasve amerikanë. Simbolizmi i ndërtimit të një muri përgjatë kufirit jugor të Amerikës ishte një slogan i dobishëm për të bashkuar bazën e tij elektorale nën këto çështje. Kjo është arsyeja pse ai e ka të vështirë të heqë dorë.

Edhe po të mos kishte pasur globalizim ekonomik apo rend ndërkombëtar liberal dhe nëse nuk do të kishte recesion të madh pas 2008-ës, ndryshimet kulturore dhe demografike në SHBA do të kishin krijuar një lloj populizmi. Amerika e pa këtë në vitet 1920 dhe ato 1930. Pesëmbëdhjetë milionë imigrantë kishin ardhur në SHBA në 20 vitet e para të shekullit, duke lënë shumë amerikanë me një shije frike se do të përmbyseshin në numër. Në fillim të viteve 1920, Ku Klux Klan pati një rigjallërim dhe nxiti për Aktin Kombëtar të Origjinës të vitit 1924 për “të parandaluar rracën nordike nga zhdukja” dhe “për të ruajtur Amerikën e vjetër, më homogjene”.

Po kështu, zgjedhja e Donald Trumpit në 2016 reflektoi më shumë se shkaktoi ndasinë e thellë rraciale, ideologjike dhe kulturore që kishte qenë duke u zhvilluar si reagim ndaj lëvizjeve të të drejtave civile dhe të grave në vitet 1960 dhe 1970. Populizmi ka gjasa të vazhdojë në SHBA teksa vendet e punës humben ndaj robotikës dhe për sa kohë vazhdojnë ndryshimet përçarëse tregtare dhe kulturore.

Leksioni për elitat e politëbërëjes që mbështesin globalizimin dhe një ekonomi të hapur është se do të duhet të kushtojnë më shumë vëmendje te çështjet e pabarazisë ekonomike si dhe të ofrojnë ndihmë përshtatjeje për ata që janë prekur nga ndryshimi i brendshëm dhe i huaj. Sjelljet ndaj imigracionit përmirësohen teksa përmirësohet edhe ekonomia, por mbetet një çështje e emocionit kulturor. Në mesin e viteve 2010, kur pasojat e Recesionit të Madh ishin në kulm, një sondazh i Peë zbuloi se 39% e të rriturve amerikanë besonin se imigrantët po e forconin vendin dhe 50% i shihnin ata si barrë. Në vitin 2015, 51% thanë se emigrantët forconin vendin dhe 41% thanë se ishin barrë. Imigracioni është një burim i avantazheve të krahasueshme të SHBA, por liderët politikë duhet të tregojnë se mund të menaxhojnë kufijtë kombëtarë – si fizik dhe kulturor – nëse duhet të parandalojnë sulme nativiste, veçanërisht në kohë dhe vende të stresit ekonomik.

Gjithsesi, nuk duhet të analizojmë gjatë trendet në opinionet e publikut Amerikan në retorikën e nxehtë të zgjedhjeve 2016 ose të përdorimit brilant të medias sociale nga Trump për të manipuluar axhendën e lajmeve me çështje kulturore. Ndërsa Trump fitoi Kolegjin Elektoral, ai ishte tre milionë vota mangët. Sipas një sondazhi në shtator 2016, 65% e Amerikanëve mendonin se globalizimi është kryesisht i mirë për SHBA, pavarësisht shqetësimeve të tyre për vendet e punës. Ndërsa sondazhet janë gjithnjë të luhatshme dhe jo fjalë për fjalë siç thuhen, termi “izolacionizëm” nuk e përshkruan saktë sjelljen amerikane.

Që nga viti 1974, Këshilli i Çështjeve Globale të Çikagos i ka pyetur amerikanët çdo vit nëse SHBA duhet të marrë pjesë në apo të qëndrojë jashtë ngjarjeve botërore. Në atë periudhë, afërsisht 1/3 e publikut ka qenë në mënyrë konstante izolacioniste, duke ruajtur traditën e shekullit 19. Ky numër mbërriti në 41% në vitin 2014, por përkundrazi mitit popullor, 2016 nuk ishte një pikë e lartë e izolacionizmit të post-1945. Në kohën e zgjedhjeve, 64% e atyre që u përgjigjën thanë se ishin në favor të përfshirjes aktive në çështjet botërore dhe ai numër u rrit në 70% në sondazhin e vitit 2018, rekordi më i lartë që nga 2002-shi (që u arrit pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit).

Mbështetja e fortë për imigracionin dhe globalizimin në SHBA është e papajtueshme me pikëpamjen se “populizmi” është problem. Termi mbetet i vakët dhe shpjegon shumë pak – veçanërisht tani, kur mbështetja për forcat politike që ai tenton të përshkruajë mbetet në rënie. /Project Syndicate/BIRN/