“Varësia” amerikane për armët – si krahasohet me Kosovën dhe vendet e tjera të botës

Shumë amerikanë e ushtrojnë të drejtën e tyre për të mbajtur armë, e cila gjendet edhe në Kushtetutën e SHBA-së.

Por kritikët e Amendamentit të Dytë thonë se e drejta kërcënon një tjetër: të drejtën për jetë.

Marrëdhënia e Amerikës me zotërimin e armëve është unike dhe kultura e saj për armët ka një dallim të madh me vendet tjera të globit, transmeton Telegrafi.

Ndërsa numri i vdekjeve të lidhura me armët vazhdon të rritet çdo ditë, më poshtë është një vështrim i CNN-it se si kultura e armëve në SHBA krahasohet me pjesën tjetër të botës.

Shtetet e Bashkuara janë i vetmi komb në botë ku qytetarët kanë më shumë se një armë për kokë banori. Ka 120 armë për 100 amerikanë, sipas Small Arms Survey (SAS) me bazë në Zvicër. Asnjë komb tjetër nuk i ka këto statistikë.

Ndërkohë, Kosova ka 23.8 armë për 100 banorë, e cila është e madhe krahasuar me numrin e banorëve rreth 1.8 milion banorë.

Ishujt Falkland – një territor britanik në jugperëndim të Oqeanit Atlantik, i pretenduar nga Argjentina dhe subjekt i një lufte të vitit 1982 – është shtëpia e rezervës së dytë më të madhe në botë të armëve civile për frymë banori. Por me rreth 62 armë për 100 njerëz, shkalla e zotërimit të armëve është pothuajse gjysma e asaj të SHBA-së. Jemeni, një vend që ka vite që është në konflikte të ndryshme, ka shkallën e tretë më të lartë të posedimit të armëve me 53 armë për 100 njerëz.

Ndërsa numri i saktë i armëve të zjarrit në pronësi civile është i vështirë për t’u llogaritur për shkak të një sërë faktorësh – duke përfshirë armët e paregjistruara, tregtinë e paligjshme dhe konfliktin global – studiuesit e SAS vlerësojnë se amerikanët zotërojnë 393 milionë nga 857 milionë armët civile në dispozicion.

Rreth 44 për qind e të rriturve në SHBA jetojnë në një familje që kanë armë dhe rreth një e treta e kanë një të tillë personalisht, sipas një sondazhi të Gallup të vitit 2020.

Disa vende kanë pronësi të lartë të armëve për shkak të stoqeve të paligjshme nga konfliktet e kaluara ose kufizimeve të dobëta në pronësi, por SHBA është një nga tre vendet e vetme në botë ku mbajtja e armëve është një e drejtë kushtetuese, sipas Zachary Elkins, profesor i asociuar në Universitetin e Teksasit në Austin dhe drejtor i Projektit të Kushtetutave Krahasuese. Megjithatë, shkalla e pronësisë në dy të tjerat – Guatemala dhe Meksika – është pothuajse një e dhjeta e Shteteve të Bashkuara.

Në SHBA, prodhimi i armëve të zjarrit është në rritje, me më shumë amerikanë që blejnë armë, transmeton Telegrafi.

Në vitin 2018, kompanitë e armëve prodhuan 9 milionë armë zjarri në vend – më shumë se dyfishi i sasisë së prodhuar në vitin 2008, sipas Byrosë Amerikane të Alkoolit, Duhanit, Armëve të Zjarrit dhe Eksplozivëve (ATF). Kohët e fundit është shënuar rritja më e madhe vjetore prej vitit 2013 – një rritje prej gati 60 për qind.

Pothuajse një e treta e të rriturve në SHBA besojnë se do të kishte më pak krim nëse më shumë njerëz do të kishin armë, sipas një sondazhi të Pew në prill 2021. Megjithatë, studime të shumta tregojnë se aty ku njerëzit kanë qasje të lehtë në armë zjarri, vdekjet janë më të shpeshta, duke përfshirë vetëvrasjen, vrasjet dhe lëndimet e paqëllimshme.

Atëherë nuk është befasuese që SHBA ka më shumë vdekje nga dhuna me armë se çdo vend tjetër i zhvilluar. Shkalla në SHBA është tetë herë më e madhe se në Kanada, e cila ka shkallën e shtatë më të lartë të posedimit të armëve në botë; 22 herë më i lartë se në Bashkimin Evropian dhe 23 herë më i madh se në Australi, sipas të dhënave të Institutit për Metrikën dhe Vlerësimin e Shëndetit (IHME) nga 2019, transmeton Telegrafi.

Shkalla e vrasjeve të lidhura me armë në Uashington, DC – më e larta e çdo shteti apo qarku të SHBA-së – është afër niveleve në Brazil, i cili renditet i gjashti më i lartë në botë për vrasjet e lidhura me armë, sipas shifrave të IHME.

Në nivel global, vendet në Amerikën Latine dhe Karaibe vuajnë nga shkalla më e lartë e vrasjeve me armë zjarri, me El Salvadorin, Venezuelën, Guatemalën, Kolumbinë dhe Hondurasin në krye të klasifikimeve.

Por dhuna e lidhur me armët në Amerikën Latine dhe Karaibe është përkeqësuar gjithashtu shkaku i armëve që vijnë nga SHBA-ja. Rreth 200 mijë armë zjarri nga Amerika kalojnë kufirin e Meksikës çdo vit, sipas një raporti të zyrës së llogaridhënies së qeverisë amerikane të shkurtit 2021, duke cituar qeverinë meksikane.

Në vitin 2019, rreth 68 për qind e armëve të zjarrit të sekuestruara nga forcat e rendit në Meksikë dhe të dërguara në ATF për identifikim u gjurmuan në SHBA. Dhe rreth gjysma e armëve që ATF kontrolloi pasi u kapën në Belize, El Salvador, Honduras dhe Panama ishin prodhuar ose importuar zyrtarisht në SHBA.

Mbi 23,000 amerikanë vdiqën nga plagët e vetë-shkaktuara me armë zjarri në vitin 2019. Ky numër përbën 44 për qind të vetëvrasjeve me armë në nivel global dhe është shumë i vogël i vetëvrasjeve në çdo vend tjetër në botë.

Me gjashtë vetëvrasje me armë zjarri për 100 mijë njerëz, shkalla e vetëvrasjeve në SHBA është mesatarisht shtatë herë më e lartë se në vendet e tjera të zhvilluara. Në nivel global, shkalla e SHBA është vetëm më e ulët se në Grenlandë, një territor autonom danez me zotërim relativisht të lartë të armëve (22 armë për 100 njerëz).

Studime të shumta kanë raportuar një lidhje midis posedimit të armëve dhe vetëvrasjeve të lidhura me armë.

Një nga këto studime, i kryer nga studiues në Universitetin e Stanfordit, zbuloi se burrat që zotëronin pistoletë kishin pothuajse tetë herë më shumë gjasa të vdisnin nga plagët e vetëshkaktuara me armë zjarri sesa burrat që nuk kishin armë.

Gratë që zotëronin pistoletë kishin 35 herë më shumë gjasa të vdisnin nga vetëvrasja me armë zjarri, krahasuar me ato që nuk kishin, sipas studimit të vitit 2020, i cili anketoi 26 milionë banorë të Kalifornisë për një periudhë më shumë se 11-vjeçare.

Ndërsa siguria personale kryeson listën e arsyeve pse pronarët amerikanë të armëve thonë se zotërojnë një armë zjarri, 63 për qind e vdekjeve janë si pasojë e vetëvrasjeve.

Mbi 23 mijë amerikanë vdiqën nga plagët e vetë-shkaktuara me armë zjarri në vitin 2019. Ky numër përbën 44 për qind të vetëvrasjeve me armë në nivel global dhe është shumë i vogël i vetëvrasjeve në çdo vend tjetër në botë.

Me gjashtë vetëvrasje me armë zjarri për 100 mijë njerëz, shkalla e vetëvrasjeve në SHBA është mesatarisht shtatë herë më e lartë se në vendet e tjera të zhvilluara. Në nivel global, shkalla e SHBA është vetëm më e ulët se në Grenlandë, një territor autonom danez me zotërim relativisht të lartë të armëve (22 armë për 100 njerëz).

Ndërkohë, vendet që kanë futur ligje për të reduktuar vdekjet nga armët kanë arritur ndryshime të rëndësishme.

Një dekadë e dhunës me armë, që kulmoi me masakrën e Port Arthurit në vitin 1996, e shtyu qeverinë australiane të merrte masa.

Më pak se dy javë pas të shtënave masive më të këqija në Australi, qeveria federale zbatoi një program të ri, duke ndaluar pushkët dhe armët e gjahut me gjuajtje të shpejtë dhe duke unifikuar licencimin dhe regjistrimet e pronarëve të armëve në të gjithë vendin. Në 10 vitet e ardhshme, vdekjet nga armët në Australi ranë me më shumë se 50 për qind.

Një studim i vitit 2010 zbuloi se programi i riblerjes i qeverisë i vitit 1997 – pjesë e reformës së përgjithshme – çoi në një rënie mesatare të shkallës së vetëvrasjeve me armë zjarri prej 74 për qind në pesë vitet që pasuan, transmeton Telegrafi.

Vende të tjera po tregojnë gjithashtu rezultate premtuese pas ndryshimit të ligjeve të armëve. Në Afrikën e Jugut, vdekjet e lidhura me armët pothuajse u përgjysmuan gjatë një periudhe 10-vjeçare pasi legjislacioni i ri i armëve, Akti i Kontrollit të Armëve të Zjarrit i vitit 2000, hyri në fuqi në korrik 2004. Ligjet e reja e bënë shumë më të vështirë marrjen e një arme zjarri.

Në Zelandën e Re, ligjet e armëve u ndryshuan me shpejtësi pas të shtënave në xhaminë Christchurch të vitit 2019. Vetëm 24 orë pas sulmit, ku mbetën të vrarë 51 persona, kryeministrja Jacinda Ardern njoftoi se ligji do të ndryshojë. Parlamenti i Zelandës së Re votoi pothuajse njëzëri për të ndryshuar ligjet e vendit për armët më pak se një muaj më vonë, duke ndaluar të gjitha armët gjysmë automatike të stilit ushtarak.

Britania shtrëngoi ligjet e saj për armët dhe ndaloi zotërimin e shumicës së armëve private pas një të shtënash masive në vitin 1996, një lëvizje që bëri që vdekjet nga armët të ranë me gati një çerek gjatë një dekade. Në gusht të vitit 2021, një mbajtës i armëve të zjarrit me licencë vrau pesë persona në Plymouth, Angli, duke shënuar të shtënat masive më të këqija që nga viti 2010.

Pas incidentit, policia tha se autori i armës i ishte kthyer lejen e armës së zjarrit vetëm disa muaj pasi iu hoq, për shkak të akuzave për sulm. Qeveria britanike më pas i kërkoi policisë të rishikonte praktikat e saj të licencimit dhe tha se do të sillnin udhëzime të reja për të përmirësuar procedurat e sfondit, duke përfshirë kontrollet e mediave sociale.

Shumë vende në mbarë botën kanë qenë në gjendje të trajtojnë dhunën me armë. Megjithatë, pavarësisht mijëra jetëve të humbura në SHBA, vetëm rreth gjysma e të rriturve amerikanë favorizojnë ligje më të rrepta për armët, sipas sondazhit të fundit të Pew, dhe reforma politike mbetet në ngecje. Cikli vdekjeprurës i dhunës duket i destinuar të vazhdojë. /Telegrafi/