Osteoartriti: Simptomat, diagnoza dhe trajtimi

Osteoartriti është forma më e zakonshme e artritit, që prek miliona njerëz në mbarë botën. Ndodh kur kërci mbrojtës që mbron skajet e kockave konsumohet me kalimin e kohës. Megjithëse osteoartriti mund të dëmtojë çdo nyje, çrregullimi më së shpeshti prek nyjet e duarve, gjunjëve, ijëve dhe shtyllës kurrizore

Dr. Besim Demolli
Specialist i reumatologjisë
tel. +38344727068

Simptomat e osteoartritit zakonisht mund të menaxhohen, megjithëse dëmtimi i kyçeve nuk mund të rikthehet. Qëndrimi aktiv, mbajtja e një peshe të shëndetshme dhe marrja e trajtimeve të caktuara mund të ngadalësojë përparimin e sëmundjes dhe të ndihmojë në përmirësimin e dhimbjes dhe funksionit të kyçeve.

Faktet kryesore

• Në vitin 2019, rreth 528 milionë njerëz në mbarë botën jetonin me osteoartrit; një rritje prej 113% që nga viti 1990.
• Rreth 73% e njerëzve që jetojnë me osteoartrit janë më të vjetër se 55 vjeç dhe 60% janë femra.
• Me një prevalencë prej 365 milionë, gjuri është nyja e prekur më shpesh, e ndjekur nga ijet dhe dora.
• 344 milionë njerëz që jetojnë me osteoartrit përjetojnë nivele të ashpërsisë (të moderuara ose të rënda) që mund të përfitojnë nga rehabilitimi.
• Me plakjen e popullsisë dhe rritjen e shkallës së obezitetit dhe lëndimeve, prevalenca e osteoartritit pritet të vazhdojë të rritet globalisht.
• Osteoartriti nuk është një pasojë e evitueshme e plakjes.
• Vështrim i përgjithshëm
• Osteoartriti është një gjendje degjenerative e kyçeve. Shkakton dhimbje, ënjtje dhe ngurtësi, duke ndikuar në aftësinë e një personi për të lëvizur lirshëm.

Çfarë është osteoartriti (OA)?

Osteoartriti (OA) është forma më e zakonshme e artritit. Disa njerëz e quajnë atë sëmundje degjenerative të kyçeve ose artrit “konsumimi”. Ndodh më shpesh në duar, ijë dhe gjunjë.

Me OA, kërci brenda një nyje fillon të prishet dhe kocka e poshtme fillon të ndryshojë. Këto ndryshime zakonisht zhvillohen ngadalë dhe përkeqësohen me kalimin e kohës. OA mund të shkaktojë dhimbje, ngurtësi dhe ënjtje. Në disa raste shkakton edhe ulje të funksionit dhe paaftësi; disa njerëz nuk janë më në gjendje të bëjnë detyrat ose punën e përditshme.

Cilat janë shenjat dhe simptomat e OA?

Simptomat e osteoartritit përfshijnë dhimbje, ënjtje, ngurtësi dhe vështirësi në lëvizjen e kyçit të prekur. Si pasojë e uljes së lëvizjes, muskujt shpesh humbasin forcën dhe njerëzit bëhen më pak të aftë për të kryer aktivitete fizike.

Osteoartriti mund të prekë çdo nyje, por është më i zakonshmi në gjunjë, ijët, shtyllën kurrizore dhe nyjet e vogla të duarve. Muskujt dhe indet rreth kyçit shpesh preken.

Simptomat mund të zhvillohen ngadalë ose të fillojnë shpejt pas një dëmtimi ose tendosjeje. Osteoartriti është kronik dhe shpesh progresiv, kështu që ndryshimet ndodhin gradualisht me kalimin e kohës. Në raste të rënda, mund ta bëjë kyçin të papërdorshëm dhe të shkaktojë dhimbje afatgjatë. Disa njerëz ndjejnë dhimbje edhe kur pushojnë.

Të qenit më pak aktiv fizikisht mund të çojë në kushte të tjera, duke përfshirë sëmundjet kardiovaskulare, obezitetin dhe diabetin.

Osteoartriti mund të ulë ndjeshëm cilësinë e jetës. E bën lëvizjen të dhimbshme dhe të vështirë, gjë që mund t’i ndalojë njerëzit të marrin pjesë në shtëpi, punë ose aktivitete shoqërore. Kjo mund të çojë në ndikime në shëndetin mendor, probleme me gjumin dhe probleme në marrëdhënie.

Çfarë e shkakton OA?

Osteoartriti prek të gjithë artikulacionin, duke përfshirë indet rreth tij. Është më e zakonshme në gjunjë, ije, shpinë dhe duar.

Shumë faktorë mund të kontribuojnë në zhvillimin e osteoartritit. Disa përfshijnë një histori lëndimi ose mbipërdorimi të kyçeve, moshë më të madhe dhe mbipeshë. Prek femrat më shumë se meshkujt.

Ushtrimet dhe ushqimi i shëndetshëm për të ndërtuar muskuj të fortë dhe për të mbajtur një peshë të shëndetshme mund të zvogëlojnë simptomat. Kirurgjia për të zëvendësuar kyçet përdoret në raste të rënda për të reduktuar dhimbjen dhe për të rifituar lëvizshmërinë.

Pasi dhimbja dhe humbja e funksionit të lëvizjes bëhen kronike, njerëzit me osteoartrit shpesh përjetojnë kufizime në pjesëmarrjen në aktivitete domethënëse, ulje të mirëqenies dhe shqetësim psikologjik.

Cilët janë faktorët e rrezikut për OA?

• Lëndimi ose përdorimi i tepërt i kyçeve – Lëndimi ose përdorimi i tepërt, si përkulja e gjurit dhe stresi i përsëritur në një nyje, mund të dëmtojë një kyç dhe të rrisë rrezikun e OA në atë nyje.
• Mosha – Rreziku i zhvillimit të OA rritet me moshën.
• Gjinia – Gratë kanë më shumë gjasa të zhvillojnë OA sesa burrat, veçanërisht pas moshës 50 vjeç.
• Obeziteti – Pesha e tepërt ushtron më shumë nyje, veçanërisht nyjet që mbajnë peshë si ijet dhe gjunjët. Ky stres rrit rrezikun e OA në atë artikulacion. Obeziteti gjithashtu mund të ketë efekte metabolike që rrisin rrezikun e OA.
• Gjenetika – Njerëzit që kanë anëtarë të familjes me OA kanë më shumë gjasa të zhvillojnë OA. Njerëzit që kanë OA të duarve kanë më shumë gjasa të zhvillojnë OA të gjurit.
• Raca – Disa popullata aziatike kanë rrezik më të ulët për OA.

Si diagnostikohet OA?

• Një mjek diagnostikon OA përmes një rishikimi të simptomave, ekzaminimit fizik, rrezeve X dhe testeve laboratorike.
• Një reumatolog, një mjek i specializuar në artrit dhe kushte të tjera të lidhura, mund të ndihmojë nëse ka ndonjë pyetje në lidhje me diagnozën.

Si trajtohet OA?

Nuk ka shërim për OA, kështu që mjekët zakonisht trajtojnë simptomat e OA me një kombinim të terapive, të cilat mund të përfshijnë sa vijon:

Rritja e aktivitetit fizik

• Terapi fizike me ushtrime për forcimin e muskujve
• Humbje peshe
• Medikamente, duke përfshirë qetësuesit e dhimbjeve pa recetë dhe barnat me recetë
• Pajisjet mbështetëse të tilla si paterica ose bastunë
• Kirurgjia (nëse opsionet e tjera të trajtimit nuk kanë qenë efektive)
• Përveç këtyre trajtimeve, njerëzit mund të fitojnë besim në menaxhimin e OA të tyre me strategji të vetë-menaxhimit. Këto strategji ndihmojnë në reduktimin e dhimbjes dhe paaftësisë në mënyrë që njerëzit me osteoartrit të mund të ndjekin aktivitetet që janë të rëndësishme për ta. Këto pesë strategji të thjeshta dhe efektive të menaxhimit të artritit mund të ndihmojnë.

Aktiviteti fizik për artrit

Disa njerëz janë të shqetësuar se aktiviteti fizik do ta përkeqësojë artritin e tyre, por aktiviteti fizik miqësor ndaj nyjeve në fakt mund të përmirësojë dhimbjen e artritit, funksionin dhe cilësinë e jetës. Mësoni më shumë se sa i rëndësishëm është aktiviteti fizik për njerëzit me artrit dhe si të ushtrohen në mënyrë të sigurt.

Si mund ta menaxhoj OA dhe të përmirësoj cilësinë e jetës sime?

• Programi i Artritit i CDC rekomandon pesë strategji të vetë-menaxhimit për menaxhimin e artritit dhe simptomave të tij.

• Mësoni aftësitë e vetë-menaxhimit. Bëhuni pjesë e një klase edukimi vetë-menaxhimi, i cili i ndihmon njerëzit me artrit dhe sëmundje të tjera kronike—përfshirë OA—të kuptojnë sesi artriti ndikon në jetën e tyre dhe të rrisë besimin e tyre për të kontrolluar simptomat e tyre dhe për të jetuar mirë. Mësoni më shumë rreth programeve arsimore të vetë-menaxhimit të rekomanduara nga CDC.

• Bëhuni fizikisht aktiv. Ekspertët rekomandojnë që të rriturit të angazhohen në 150 minuta në javë të paktën një aktivitet fizik të moderuar. Çdo minutë aktiviteti vlen dhe çdo aktivitet është më i mirë se asnjë. Aktivitetet e moderuara dhe me ndikim të ulët të rekomanduara përfshijnë ecjen, notin ose çiklizmin. Aktiviteti i rregullt fizik gjithashtu mund të zvogëlojë rrezikun e zhvillimit të sëmundjeve të tjera kronike si sëmundjet e zemrës, goditjet në tru dhe diabeti. Mësoni më shumë rreth aktivitetit fizik për artritin.

• Shkoni në programe efektive të aktivitetit fizik. Për njerëzit që shqetësohen se aktiviteti fizik mund të përkeqësojë OA ose nuk janë të sigurt se si të ushtrohen në mënyrë të sigurt, pjesëmarrja në programet e aktivitetit fizik mund të ndihmojë në uljen e dhimbjes dhe paaftësisë që lidhet me artritin dhe të përmirësojë gjendjen shpirtërore dhe aftësinë për të lëvizur. Klasat zhvillohen në Y-të lokale, parqe dhe qendra komunitare. Këto klasa mund t’i ndihmojnë njerëzit me OA të ndihen më mirë. Mësoni më shumë rreth programeve të aktivitetit fizik të rekomanduara nga CDC.

• Flisni me mjekun tuaj. Ju mund të luani një rol aktiv në kontrollin e artritit tuaj duke marrë pjesë në takime të rregullta me ofruesin tuaj të kujdesit shëndetësor dhe duke ndjekur planin tuaj të rekomanduar të trajtimit. Kjo është veçanërisht e rëndësishme nëse keni edhe kushte të tjera kronike, si diabeti ose sëmundjet e zemrës.

• Humb peshe. Për njerëzit që janë mbipeshë ose obezë, humbja e peshës zvogëlon presionin mbi kyçet, veçanërisht nyjet që mbajnë peshë si ijët dhe gjunjët. Arritja ose mbajtja e një peshe të shëndetshme mund të lehtësojë dhimbjen, të përmirësojë funksionin dhe të ngadalësojë përparimin e OA.

• Mbroni kyçet tuaja. Lëndimet e kyçeve mund të shkaktojnë ose përkeqësojnë artritin. Zgjidhni aktivitete që janë të lehta për kyçet si ecja, çiklizmi dhe noti. Këto aktivitete me ndikim të ulët kanë një rrezik të ulët lëndimi dhe nuk shtrembërojnë ose stresojnë shumë nyjet. Mësoni më shumë se si të ushtroheni në mënyrë të sigurt me artritin.

Shtrirja e problemit

Osteoartriti është një nga kontribuuesit kryesorë të viteve të jetuara me aftësi të kufizuara midis kushteve muskuloskeletore. Meqenëse osteoartriti është më i përhapur tek njerëzit e moshuar (rreth 70% janë më të vjetër se 55 vjeç), prevalenca globale pritet të rritet me plakjen e popullatave. Fillimi tipik është në fund të viteve 40 deri në mesin e viteve 50, megjithëse osteoartriti mund të prekë edhe të rinjtë, duke përfshirë atletët dhe njerëzit që pësojnë lëndime ose trauma të kyçeve. Rreth 60% e njerëzve që jetojnë me osteoartrit janë gra.

Parandalimi dhe kontrolli

Janë propozuar disa strategji kryesore parandaluese për të parandaluar osteoartritin dhe për të kontrolluar përparimin e sëmundjes. Në veçanti, reduktimi i përdorimit të tepërt të kyçeve (p.sh. lidhur me ngarkesën e punës) dhe promovimi i stileve të jetesës së shëndetshme (p.sh. aktiviteti i rregullt fizik, mbajtja e një peshe normale trupore) luajnë një rol të rëndësishëm.

Trajtimi dhe menaxhimi

Menaxhimi i osteoartritit shpesh përfshin punonjës të ndryshëm shëndetësorë, të cilët kontribuojnë në një strategji rehabilituese të përshtatur me nevojat dhe preferencat e një personi.

Diagnostikimi i hershëm dhe ndjekja e një plani trajtimi është mënyra më e mirë për të ngadalësuar sëmundjen dhe për të optimizuar funksionin.

Ushtrimi mund të forcojë muskujt e prekur dhe të ndihmojë lëvizshmërinë. Qasje të tjera terapeutike mund të ndihmojnë nyjen të lëvizë siç duhet dhe t’i lejojë njerëzit të vazhdojnë aktivitetet e tyre të përditshme.

Medikamente si ilaçet anti-inflamatore jo-steroide (NSAIDs) mund të përshkruhen për të kontrolluar dhimbjen.

Kirurgjia e zëvendësimit të kyçeve mund të zvogëlojë dhimbjen, të rivendosë lëvizjen dhe të përmirësojë cilësinë e jetës për shumicën e njerëzve me nyje të prekura rëndë. Këto operacione kryhen më së shpeshti në ijë dhe gju.

Është e rëndësishme të qëndroni në një peshë të shëndetshme. Edukimi dhe këshillimi janë të rëndësishëm për të ndihmuar njerëzit të menaxhojnë simptomat e tyre dhe detyrat që lidhen me punën.

Shumica e udhëzimeve sugjerojnë se analgjezikët opioidë, terapitë me glukozaminë dhe visko-suplementë nuk janë efektive për osteoartritin dhe nuk ka prova të mjaftueshme për të sugjeruar se terapia me qeliza burimore është e dobishme.

Kujdesi për veten

Vetë-kujdesi është një pjesë e rëndësishme e menaxhimit të osteoartritit. Edukimi dhe mbështetja mund t’i ndihmojnë njerëzit të mësojnë të përballen me efektet fizike dhe mendore të osteoartritit. Njerëzit me osteoartrit duhet të flasin me një punonjës shëndetësor për të ndërtuar një plan kujdesi të përshtatur.

Qëndrimi aktiv dhe mbajtja e një peshe të shëndetshme mund të ndihmojë në uljen e simptomave dhe rrezikun e përparimit të tyre. /Telegrafi/