Analizë e “Octopus” për median sociale: Nga “plumbi magjik” në “plumbi tragjik”

Transformimi i medias si rezultat i teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK) ka rikthyer në skenë ‘plumbin magjik’ të Lasswell si një efekt i llogaritur i mesazheve mediatike. Krahas anës pozitive të revolucionit digjital, me qasje më të lehtë dhe më të shpejtë në informacion dhe fuqizimin e grupeve të margjinalizuara në komunikimin politik, mediat sociale janë kthyer në një ‘plumb tragjik’ në kontekstin e luftës hibride, thuhet në një analizë të Institutit “Octopus”.

Tendenca e rritjes së përdorimit të tyre si burim informacioni, aftësia e tyre për të gjeneruar, analizuar analiza dhe zbuluar përmbajtje të rreme ka favorizuar ‘djallin e së vërtetës’. Në epokën e re të ‘bombardimit’ nga informacioni, gazetaria, detyrimi kryesor i së cilës është e vërteta (Kovach & Rosenstiel, 2007, f.35), nuk ka arritur t’i rezistojë ‘shpërthimit’ që ka shkaktuar mjedisi teknologjik digjital. Sfida e përshtatjes imponoi shpejtësi komercializimi në media, duke i bërë ato të “harrojnë” detyrat e balancimit dhe verifikimit. Në terrenin e ri, për të përmbushur aspiratat e tyre për diktimin e rregullave, aktorë të ndryshëm, shtete apo grupe të tyre kanë manipulime të sofistikuara përmes lajmeve të rreme në përmbajtje, të tilla si tekste false, imazhe ose video, dhe ato të përcaktuara me qëllim, të tilla si clickbait, propagandë, inkuadrim etj.

Efektet e hibridizimit

Lajmet e rreme nuk janë një fenomen i ri i lidhur me rrjetet sociale, por këto të fundit i kanë dhënë një dimension më kërcënues. Edhe mediat tradicionale kanë përhapur lajme të rreme, si historia e pushtimit të Uashington DC nga alienët ose më herët si pjesë e propagandës naziste gjatë Luftës së Dytë Botërore, por me intensitet shumë më të ulët dhe objektiva më të identifikueshëm. Megjithatë, teknologjia ka vazhduar rrugën e saj pa pyetur nëse shoqëritë mund të bëhen më të prekshme ndaj transformimit në sferën e medias. E drejta e medias për t’i rezistuar kontrollit dhe rregullimit ligjor, nga njëra anë, dhe sfidat e teknologjisë dixhitale, nga privatësia te siguria kombëtare, nga ana tjetër, kanë shkaktuar konfuzion social-kulturor dhe kanë rezultuar në dëme kolaterale ndaj standardeve të raportimit profesional.

Brenda kësaj përballjeje komplekse, për shkak të lirisë së shprehjes si vlerë themelore e shoqërive demokratike, tiranët e sotëm gjejnë hapësira për të vepruar. Ndërsa mediat masive komunikonin në mënyrë të njëanshme dhe i drejtoheshin një auditori pasiv, mediat e reja janë ndërvepruese dhe bazohen në konceptin e një audiencë aktive. Sipas Andrew Chadwick (2017, f.208), “hibridizimi i sistemit mediatik përfaqëson një ekuilibër midis logjikës së vjetër të transmetimit dhe marrjes, dhe logjikës së re të qarkullimit, riqarkullimit dhe negocimit”. Ky ndërveprim i mediave ka ndryshuar jo vetëm praktikat e tyre, por edhe audiencën dhe numrin e aktorëve në komunikimin politik.

Për këtë arsye, sot kemi të bëjmë me një model të ri që formëson shoqërinë si rezultat i aftësisë së ‘aktivistëve të audiencës’ për të luajtur një rol instrumental në prodhimin e përmbajtjes mediatike. Interneti ka sjellë një ndryshim revolucionar në komunikim, me ‘hegjemoninë’ e platformave sociale dhe ‘gazetarinë qytetare’ (Statista, 2024), ndërkohë që përcaktimi i agjendës së mediave tradicionale tani funksionon si përcaktim i agjendës ndërmjet mediave për shkak të ndikimit të ndërsjellë me ato sociale.

Për më tepër, mundësitë e reja për transmetim global në kohë reale dhe mundësitë e përdorimit anonim apo profileve false i kanë kthyer mediat sociale në ‘armë’ në funksion të luftës hibride. Sipas një studimi të Qendrës për Komunikimin Strategjik të NATO-s, mediat sociale mund të përdoren për manipulim dhe ndikim në audiencë përmes rritjes së dukshmërisë së mesazheve, inxhinierisë sociale dhe synimit dhe shpërqendrimit të kundërshtarëve. Edhe para aneksimit të Krimesë në vitin 2014, Rusia përhapi dezinformata brenda dhe jashtë Ukrainës, duke synuar të rrisë polarizimin, të shkatërrojë besimin ose të nxisë konfuzion, siç shihet në foton e manipuluar të refugjates Sherife Luta gati dy dekada pas luftës në Kosovë. Këto aktivitete vazhduan gjatë zgjedhjeve presidenciale të 2016-ës në SHBA, referendumit të Brexit-it të vitit 2016 dhe në Ballkanin Perëndimor si një rajon i rëndësishëm strategjik kundër Perëndimit.

Duke iu referuar qëllimeve dhe intensitetit të tyre, pas agresionit të 24 shkurtit 2022, Ministri i Transformimit Dixhital i Ukrainës e shpalli atë ” Lufta e Parë Kibernetike Botërore “. Sulmet kibernetike dhe ndërprerja e informacionit për shkak të dezinformimit, dezinformimit dhe keqinformimit janë një pjesë e rëndësishme e strategjisë së luftës hibride, e cila i referohet ” përdorimit të metodave jokonvencionale si pjesë e një qasjeje me shumë domene për të penguar dhe çaktivizuar veprimet e kundërshtarit pa u përfshirë në armiqësi të hapura”. . “Një nga metodat është shpërndarja e dezinformatave të pranuara si të besueshme dhe pavarësisht kundërpërpjekjeve apo qasjes hibride të rekomanduar si zgjidhje, ai ka vërshuar dhe vazhdon të ecë më shpejt se aftësia për ta zbuluar.

Kamuflazhi

Lufta hibride zhvillohet në zonën e ndërmjetme midis luftës dhe paqes. Operacionet e ndikimit synojnë mediat dhe gazetarët e vendosur, ose duke shfrytëzuar mundësi të reja, ata krijojnë “media” dhe “gazetarë” për të shpërndarë mesazhe dhe tregime specifike. Krahas përmbajtjes manipuluese të krijuar dhe përhapur nga robotët socialë dhe fermat bot si Agjencia e Kërkimeve në Internet (IRA) me bazë në Rusi, ose së fundmi duke përdorur Inteligjencën Artificiale për falsifikime të thella, lufta hibride kërkon gjithashtu media dhe gazetarë të kamuflojnë përmbajtje mashtruese si informacion publik.

Kështu, shuma të mëdha financiare investohen për t’i blerë ose për t’i krijuar rishtazi këto dhe për t’i përdorur sipas interesit, në mënyrë delikate ose agresive. Në rastin e parë, përmes mesazheve që rezonojnë me pritshmëritë dhe pikëpamjet e audiencës , dhe në të dytin, përmes rrëfimeve që synojnë ndryshimin e opinionit përmes frekuencës sa më të gjerë të transmetimit.

Si pjesë e strategjisë “fajësoni dhe viktimizoni”, Rusia ka krijuar mesazhe specifike për audienca të ndryshme. Për shembull, në Evropën Lindore, refugjatët ukrainas gjoja do të merrnin punët e tyre; në Evropën Perëndimore, se lufta do të rriste çmimet e ushqimit dhe naftës; në Amerikën Latine, se pushtimi i Ukrainës është një luftë kundër imperializmit perëndimor  etj. Në Ballkanin Perëndimor, mesazhet ruse gjetën terren edhe më të përshtatshëm për shkak të lidhjeve historike dhe kulturore me Serbinë dhe synimeve të saj ekspansioniste në Kosovë dhe Bosnje.

Mediat serbe janë mjete propagande tërësisht nën kontrollin e Vuçiqit, ndërsa pas sanksioneve nga Bashkimi Evropian, Russia Today hapi degën e saj në Beograd si RT Balkan. Në bazë të këtyre premisave, Rusia ka arritur të promovojë narrativat e saj antiperëndimore në rajon, thotë Nina Miholjcic-Ivkovic nga Qendra e Beogradit për të Drejtat e Njeriut. Në këtë funksion, por për qëllimet e veta politike, Serbia vazhdimisht ka krijuar narrativa të rreme kundër Kosovës.

E fundit është përpjekja për të paraqitur situatën e serbëve në veri si aparteid dhe Kosovën si represive ndaj tyre. Duke “harruar” faktin se ishte vetë Vuçiqi që urdhëroi serbët të largoheshin nga institucionet e Kosovës dhe më vonë tentoi një inkursion përmes Radoiçiqit, mediat në Serbi shërbejnë si “plumb magjik” që fuqizon këtë mashtrim në opinionin e brendshëm, të kombinuara me disa media serbe në Kosova u maskua si burime për të rritur shanset e besueshmërisë.

Për shembull, arrestimi i tre të rinjve serbë të dehur që sulmuan policinë përdoret si një lajm për brutalitetin e pretenduar të policisë ndaj serbëve si një realitet i përditshëm në veri. Me këtë rast media i referohet reagimit të Listës Serbe, por nuk e përfshin deklaratën e Policisë së Kosovës si palë tjetër. E njëjta ngjarje përdoret gjerësisht nga institucionet serbe si “dëshmi” për narrativën e represionit ndaj serbëve.

Një shembull se si media qëllimisht shmang standardet profesionale të verifikimit, balancimit ose kontekstit të sfondit në raportimin e lajmeve është portali Kosova Online nga Zveçani, i cili publikon në tri gjuhë: serbisht, shqip dhe anglisht. “Terrori i kryeministrit Kurti ndaj serbëve vazhdon, komuniteti ndërkombëtar duhet të reagojë”, “Arrestimi i të rinjve pasqyron politikën antiserbe në sytë e komunitetit ndërkombëtar”, janë vetëm disa nga “lajmet” që prodhon kjo media lidhur me arrestimin e të rinjve serbë, thuhet në analizë. /Octopus/