Pse shqiptarët e krahasojnë dhëndrin me qiparisin?

Përgjithësisht ndër romakët e lashtë, madje edhe ndër shumicën e italianëve të ditëve tona, qiparisi është trajtuar dhe konsiderohet si diçka e kobshme, kobndjellëse, si simbol vdekjeje. Veç të tjerash, qiparisi është njehsuar me zinë, me vdekjen, sepse ngjyra e blertë e errët e gjetheve të tij afrohet me ngjyrën e zezë, si zëdhënëse simbolike e zisë. Përveç kësaj, kur krasitet, qiparisi nuk e përtërin më trungun, prandaj është njehsuar me vdekjen. Ndoshta për këto karakteristika qiparisat janë mbjellë në shumë varreza.

Ndërkohë ndër shqiptarët e shoqërisë tradicionale, qiparisi ka përcjellë simbolikisht kuptime të tjera me më shumë dritë optimizmi për jetën.

Në disa këngë folklorike të shqiptarëve të shoqërisë paramoderne, dhëndri krahasohet me “qiparisin e hollë e të gjatë”, ndërsa nusja me “hardhinë e bardhë”.

Në një këngë mjaft të përhapur ndër arbëreshët e Italisë Jugore, veç të tjerash, thuhet:

Shumë u desh vasha me trimin,
Shumë u desh trimi me vashën,
Vashën e vunë në një fushë,
E vunë trimin në një kodër,
Trimi u bë një qiparis,
Vasha u bë hardhi e bardhë.
Rritu, rritu hardhi e bardhë,
Mu pështill rreth qiparisit,
E mu bëfshi pemë bashkë.
Kur shohin krushk me nusen,
Marrin një degë qiparis,
Sa të bëjmë flamurin,
Kur shohin krushk e dhëndër,
Marrim një fletë të hardhisë së bardhë,
Sa të bëjmë dy kurora,
Dhe ndër mot e bukura,
Si sot dhe për shumë mot.

Në përfytyrimet poetiko-folklorike të shqiptarëve në shoqërinë tradicionale, burri duhej të kishte cilësitë kryesore të qiparisit.

Në krijimtarinë artistiko-folklorike të shqiptarëve të shoqërisë paramoderne, domethënë në mendësinë e tyre kurora e martesës përgatitej me degë dafine dhe ulliri, me lule shumëngjyrëshe nga më të bukurat që kishte stina, me degë qiparisi dhe gjethe hardhie, por edhe me degë me gjemba.

Çdo element që përbënte kurorën e martesës përcillte simbolikisht mesazhe të caktuara.

Dega e dafinës nënkuptonte triumfin që kishte arritur çifti i ri mbi baticën e emocioneve që shpien kah mëkatet, duke ruajtur virgjërinë deri ditën e martesës.

Dega e ullirit simbolizonte ëndrrën dhe urimin që çifti i ri të jetonte, të realizonte misionet e veta në mjedise të paqme, jo vetëm familjare, por edhe më gjerë.

Lulet shumëngjyrëshe nënkuptonin për çiftin e sapomartuar një jetë sa më të begatë, me sa më shumë suksese të shumëllojshme në gjithçka.

Gjembat në kurorën e martesës simbolikisht përfaqësonin tërheqje vëmendjeje për të sapomartuarit, që të vetëdijesoheshin sa më shpejt, se krijimi dhe funksionimi i familjes së re, se jeta familjare është e mbushur edhe me halle, me vështirësi të shumëllojshme, se sidomos mirërrita dhe edukimi i mirë i fëmijëve janë nga sfidat më të rënda. /Zyhdi Dervshi, “Lente të ndërveprimit simbolik”/