Kosova në udhëkryqin e gjeopolitikës ndërkombëtare

Maqedonia e kishte shpallur pavarësinë nga Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë (RSFJ), më 8 shtator 1991. Pas shpalljes së pavarësisë, atë e kishin njohur shumica e shteteve të botës me emrin Maqedonia, siç ishte vetëshpallur – përfshirë këtu edhe katër nga pesë shtetet anëtare të përhershme të Këshillit të Sigurimit, si ShBA-ja, Rusia, Kina dhe Britania e Madhe. Por, përkundër njohjes nga shumica e shteteve të botës, ky emërtim ishte problemi kyç në subjektivitetin ndërkombëtar të Maqedonisë në tri dekadat që pasuan, sepse Greqia e kontestonte për arsyet e veta historike dhe politike! Ndaj, në organizatat ndërkombëtare Maqedonia njihej si FYROM (ish-Republika jugosllave e Maqedonisë).

Ishte Marrëveshja e Prespës e qershorit 2018, që i dha fund mosmarrëveshjeve të Maqedonisë me Greqinë e që ia hapi rrugën – tanimë Maqedonisë së Veriut – drejt integrimit në NATO dhe anëtarësimit në BE (nga viti 2005 ishte vend kandidat). Pas afro tri dekadave, me plot vonesa, ngecje, probleme ekonomike dhe turbulenca të brendshme politike, Maqedonia e Veriut tani e ka të qartë rrugën dhe perspektivën euroatlantike. Kështu, ky shtet fqinj na bëri të kuptojmë se sado e vështirë që mund të jetë vendimmarrja politike, në momente të caktuara, interesi i përgjithshëm i qytetarëve është më i rëndësishëm se populizmi i liderëve politikë.

Sa për ta plotësuar krahasimin se vendimmarrja e duhur në kohën e duhur sjell edhe rezultatet e duhura, dhe se shfrytëzimi i momentumit është i rëndësishëm në perspektivën e një vendi, tregues është edhe rasti i dy ish-republikave tjera të RSFJ-së, të Sllovenisë dhe Kroacisë. Si një nga njësitë konstituive të ish-RSFJ-së, Sllovenia e kishte shpallur pavarësinë në të njëjtin vit me Maqedoninë (25 qershor 1991). Por, ky shtet, më 29 mars 2004 u bë anëtar i NATO-s e më 1 maj të po të njëjtit vit edhe anëtar i Bashkimit Evropian. Kroacia po ashtu bëri progresin e duhur. Ky shtet e kishte shpallur pavarësinë në të njëjtën ditë me Slloveninë, por ato nuk e kishin fatin e njëjtë. Lufta në Slloveni kishte zgjatur vetëm 10 ditë. Ndërsa, në Kroaci nga viti 1991 deri më 1995, duke e lënë pas dëme të mëdha materiale dhe humbje të mëdha në njerëz. Por, arriti shumë shpejt ta gjente rrugën e duhur. Më 1 prill 2009 Kroacia u bë anëtare e NATO-s, ndërsa më 1 korrik 2013 anëtare me të drejta të plota e Bashkimit Evropian (vend kandidat për anëtarësim ishte vetëm një vit para Maqedonisë).

Në këtë peizazh rajonal politik, Kosova ka mundësi të mësojë nga shembujt e sipërpërmendur dhe të zgjedhë se cilën rrugë dëshiron ta ndjekë: rrugën e Maqedonisë apo rrugën e Sllovenisë e të Kroacisë?

Është përgjegjësi e liderëve politikë që të vendosin për rrugën që do të ndjekim dhe për perspektiven e vendit e të popullit. Sidoqoftë, të gjithë jemi dëshmitarë që dialogu dhjetëvjeçar ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, nën ndërmjetësimin e BE-së, ka dhënë rezultate minimale. Mungesa e një mbikëqyrjeje serioze në zbatimin e marrëveshjeve të arritura ndërmjet palëve, ishte hallka më e dobët në tërë këtë proces. Por, tani ka ardhur koha që palët t’i kthehen dialogut, në dy nivele: strategjik dhe taktik. Në këtë aspekt është me rëndësi të shfrytëzohet momentumi i krijuar, përderisa ekziston fokusi i aleatit tonë kryesor: ShBA-së. Kjo për faktin se sa herë ka qenë ShBA-ja në tavolinën e bisedimeve, Kosova asnjëherë nuk ka pasë arsye për shqetësim. Rezultatet tashmë janë të njohura.

Delegacioni i Kosovës, në nivelin strategjik duhet të pasqyrojë unitetin e vendit dhe konsensusin e brendshëm për arritjen e një marrëveshjeje finale dhe gjithëpërfshirëse – ligjërisht të detyrueshme për palët. Ndërsa, niveli teknik do të kujdesej për implementimin e marrëveshjes e cila do të zbatohej në afate të përcaktuara qartë dhe të mbikëqyrura e garantuara ndërkombëtarisht. Po ashtu, kjo marrëveshje duhet ta ketë shumë të qartë edhe rezultatin – njohjen reciproke ndërmjet Republikës së Kosovës dhe asaj të Serbisë.

Por, cilat do të ishin disa nga proceset pasuese, nëse arrihet një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse me Serbinë?

Njohja e shtetit të Kosovës do të ishte akti që do ta bënte ndryshimin historik të qasjes së Serbisë, duke shkuar kështu drejt fundit të armiqësive mes dy popujve. Njohja e shtetësisë së Kosovës nga Serbia mund të jetë edhe reaktor i shumë proceseve tjera. Hap i radhës do të ishte njohja e menjëhershme prej pesë vendeve anëtare të BE-së (që janë pengesë serioze për Kosovën, në rrugën pa alternativë të integrimit euroatlantik). I menjëhershëm do të ishte edhe qartësimi i perspektivës evropiane dhe përshpejtimi i këtij procesi në afate kohore, të barabarta me vendet e rajonit (me një mirëkuptim të shtuar nga ana e BE-së, për Kosovën).

Që suksesi të jetë i garantuar, pjesë detyruese e kësaj marrëveshjeje do të duhej të ishte anëtarësimi i Republikës së Kosovës në Kombet e Bashkuara dhe organizatat tjera ndërkombëtare që janë në varësi apo “satelite” të saj. Kjo nënkupton edhe shfuqizimin e Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit dhe mos pengimin e këtij ndryshimi nga vendet me të drejtë vetoje në Këshill. Duke mos i pasë pengesat që ka sot, Kosova do të anëtarësohej edhe në organizatat tjera ndërkombëtare të sigurisë, si në Interpol, OSBE, Europol… pa i përjashtuar ato të inteligjencës. Nuk duhet anashkaluar përfitimet e Kosovës në rrafshin e brendshëm, si ekonomik, social dhe në atë të sigurisë, për faktin se nuk do ta kemi më Serbinë si kërcënim kryesor, ndaj institucionet e sigurisë do t’i riorientonin prioritetet strategjike dhe operacionale për luftimin e dukurive negative. Në këtë mënyrë, Kosova do të ishte në gjendje që buxhetin e orientuar për lobim dhe diplomaci ndërkombëtare, ta riorientonte në investimet e brendshme – për zhvillim ekonomik dhe mirëqenie sociale.

Anëtarësimi i Kosovës në NATO do të ishte proces administrativ e teknik dhe assesi më politik. Nuk do të kishte më kundërshtarë të këtij procesi, por vetëm plotësim të standardeve. Përfitimet e Forcës së Sigurisë do të ishin enorme dhe procesi i transformimit do të ishte thjesht pjekje dhe maturitet institucional. Nga një konsumuese e sigurisë përgjatë dy dekadave të fundit, Kosova do të shndërrohej në eksportuese të saj.

Dhe… si rrjedhojë e këtij rrugëtimi, në një periudhë kohore afatmesme Kosova do të ishte shtet i formësuar në tërësi, me subjektivitet të plotë ndërkombëtar, me flamur shtetëror që do të valonte në çdo cep të botës dhe në çdo organizatë ndërkombëtare!

(Autori është këshilltar për Siguri Kombëtare i Presidentit të Kosovës. Është një nga themeluesit dhe ish-drejtor AKI-së në vitet 2009-2015, kandidat për PhD në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe ekspert i politikave të sigurisë. Mendimet e shprehura në këtë shkrim janë personale)