Intervistë me ushtarin

Nga: Chigozie Obioma, shkrimtar dhe profesor në Universitetin Nebraska në Linkoln (ShBA) / The Financial Times
Përkthimi: Agron Shala / Telegrafi.com

Atë mëngjes mbërrita në terminal, duke u ndier trullueshëm. Kishte stuhi një natë më parë dhe gjithçka ende bartte gjurmët e saj – kasolle të lagëta, pellgje, degë të këputura me gjethe të shtrira kudo. Nxitova për të blerë biletat nga Makurdi për në Jos dhe u futa në një furgon.

Si një nga pasagjerët e parë që mbërrita, zgjodha me kujdes ndenjësen time pranë dritares në rreshtin e pasmë, ndërsa e vura çantën e shpinës për ta rezervuar. Por, duke u ngjitur, kuptova se çanta e shpinës ishte zhvendosur në mes dhe në ndenjësen time të zgjedhur rrinte ulur një burrë.

Ishte figurë impozante, ndoshta 2.5-5 centimetra më i gjatë se 183 centimetrat e mi. Gjumi rrinte në sytë e tij. Kishte veshur një bluzë të bardhë me njolla, skajet e së cilës ishin skuqur nga djersa, kishte shumë rripa gome në duar dhe pantallona me kamuflazh ushtarak. Kisha ndërmend të reagoja, por duke parë pamjen e burrit, u përpiva dhe u futa mes tij dhe një gruaje të moshës së mesme ulur në anën tjetër.

Kur furgoni u nis për rrugë, një burrë në rreshtin e dytë që na ndante me radhën e shoferit, hoqi kapelën tradicionale bardhezi tiv dhe, sikur të ishim pajtuar më parë, tha: “Le t’i ulim kokat për një lutje.”

“Në emër të Jezusit!” – bërtiti.

“Amen!” – duket se të gjithë u përgjigjën.

“Balsami i Galadit, njeriu i fuqishëm në betejë …”

Pjesa më e madhe e kësaj ishte diçka e njohur për mua. Jetova në Nigeri në 21 vjetët e para të jetës time. Për herë të parë në vitin 2007 u nisa në Qipron e Veriut, dhe fillova ta vizitoj të paktën një herë në vit qëkur u transferova në ShBA në vitin 2012. Që atëherë, shpeshherë jam habitur nga aspektet e kulturës së sotme. Si ndodh që dikush thjesht mund të kërkojë nga të panjohurit, në një vend publik, që të ulin kokën për lutje? Në rrethin tim të shkrimtarëve dhe studiuesve amerikanë, kjo do të dukej absurde.

Veçse ishim në rrugë në kohën kur pasagjerët e dhanë “amenin” e fundit. Drejtova shpinën dhe u ktheva, kur burrin pranë meje e pash duke mërmëritur qetësisht me veten. Po kalonim nëpër një fshat, me kasolle të kuqe në anë të rrugës. Nën një pemë të gjatë rrinte një kamionçinë policie me dyer të hapura. Në rrugë, dy makina përpara, shumë policë që prisnin duke mbledhur ryshfet nga shoferët. Shoferi ynë, duke parë në pasqyrën e vet njeriun pranë meje, tha: “Oficer, ja pse dua të ulesh përpara … Nuk kam para – betohem. Vetëm paratë e karburantit më japin për vazhduar.”

“Nuk ka problem – vazhdo,” – tha burri. “Nuk do të shqetësojnë më.”

Iu afruam kamionçinës që anën e përparme e kishte keq të gërvishtur. Burri ul dritaren, nxjerr kokën jashtë dhe, duke i bërë shenjë policit brenda, bërtet: “Jam rreshter i ushtrisë. Jam duke shkuar në Sambisa, kështu që lëri të kalojnë.” Dhe, pa hezitim, policët na lejuan kalimin.

Para se të bëhesha shkrimtar, doja të shkruaja për luftën e Biafranit. Kam lexuar shumë për këtë konflikt. E dija se farat u mbollën në vitin 1966, gjashtë vjet pasi Nigeria fitoi pavarësinë nga Britania. Vendi u trondit nga një puç i idealistëve të rinj në ushtrinë nigeriane. Oficerët dhe ushtarët të cilët e planifikuan, ishin kryesisht të grupit etnik igbo nga lindja dhe shumica e të vrarëve ishin veriorë – kryesisht hausa-fulani.

Dëmi u bë edhe pse këta oficerë, të cilët ishin intelektualë që nuk përkonin me fiset, e bënë të qartë se nuk ishin etnikisht të motivuar. Gjatë gjithë vitit u kryen vrasjet hakmarrëse kundër civilëve dhe personelit ushtarak igbo. Duke u ndier të padëshiruar dhe të margjinalizuar, elita lindore nisi të bënte thirrje për shkëputje. Më 30 maj 1967, nga koloneli Odumegwu Ojukwu, guvernatori i rajonit lindor, u shpall Republika e Biafrës. Disa javë më vonë, në një qytet të përgjumur në rajonin lindor, forcat nigeriane hapën zjarr duke nisur një nga luftërat më shkatërruese të epokës moderne.

Me kalimin e viteve, u bë e qartë se pa marrë parasysh se sa shumë unë mund të mësoj për forcat që prinë në luftë, për betejat e mëdha dhe numrin e të vdekurve, kishte diçka që më shpëtoi në lidhje me përvojën e konfliktit, me ndikimin e tij mbi ata brenda dhe jashtë fushëbetejës. Në atë verë të vitit 2018, për qëllime të vazhdimit të pasaportës sime në Nigeri dhe për romanin tim të luftës në të cilin po punoja, ndjeva se duhej të shfrytëzoja çdo mundësi për të mësuar.

Nga momenti kur ushtari e zbuloi identitetin e vet, pyetjet filluan të shushurijnë si insektet pa krahë rreth poçit të mendjes time. Ky burrë, rreth moshës sime, ishte ushtar aktiv në luftën aktuale të Nigerisë kundër grupit terrorist Boko Haram. Cila mund të jetë përvoja? Para se të bëhem gati, pyetja rrëshqiti nga unë: “Pra, je ushtar?”

“Po,” tha ai dhe tundi kokën. “E, pse pyet?”

“Për shkak se kur na ndalën,” thashë me nxitim.

Përsëri tundi kokën, për disa herë.

Duhej të ndaloja aty, duke parë se dukej i përhumbur, duke shikuar shpeshherë në një telefon të vjetër GSM me skaje të çara. Por, nuk munda.

“Dua të di … Mmm … a e njeh dikën që ka luftuar kundër Boko Haramit?”

Sytë e tij këtë herë u kthyen kah unë dhe me gjumin që kishin ndiheshin si kërcënim.

“Çka je duke thënë?” – tha ai.

E bëra pyetjen për herë të dytë. Tundi kokën dhe e qeshura e tij jehoi në autobus. Përkuli kokën dhe gati-gati duke pëshpëritur me vete, e dëgjova herë pas here teksa përsëriste “Boko Haram.” U shqetësova se mos e kisha acaruar.

“Unë … Më vjen keq. Thjesht po shkruaj një libër … një libër për luftën.” Frymëmarrja ime e rënduar ashiqare tregonte boshllëqet mes fjalëve të mia.

“Lëre rehat,” më tha gruaja nga ana tjetër me një qortim të lehtë dhe të qetë. “Mos u bëjë si ata që posa shohin një person, nisin të shtrojnë pyetje? Lëre të qetë!”

“Nuk dëgjoj zonjë,” thashë duke tundur kokën. U mbështeta përsëri në ndenjësen time, përkula kokën në qosh dhe mbylla sytë.

Prekja e ushtarit në kofshën time u ndje aq e papritur dhe e dhunshme saqë lëshova një klithmë ankthi.

“Ti po më shtron pyetje?” – tha ai duke më vështruar me sy të tërbuar. “Dua të përgjigjem, kështu që të mos flemë – pa gjumë!”

“Po, po!” – thashë i tronditur.

“Kështu siç më sheh, kam luftuar që nga shkurti i vitit 2017. Kemi qenë … me djemtë e mi … brenda Sambisës duke vrarë ato kafshë që ti i quan ‘Boko Haram’.”

U zgërdhesh – goja e tij bëri një kthesë të shtrembër.

“Boko Harami nuk ekziston, vëllai im. Nuk ka asgjë të tillë. Në atë pyll kemi të varur nga droga, banditë, hajdutë, huliganë dhe fanatikë të çmendur fetarë – më kupton? Jo Boko Haram!”

U ndalëm në një postbllok të ri dhe shoferi negocionte me një polic të autostradës.

“Kush na vonon kështu?” – bërtiti ushtari duke përplasur ulësen përballë. “Çoje ulësen që të kaloj!”

Ushtari doli nga makina dhe sulmoi policin duke bërtitur. Njërin prej tyre e goditi në bark. Ata e lanë shoferin tonë që të kthehej në furgon.

“Shofer, pa ndalesa tjera, përndryshe ta tregoj qejfin!”

“U bë!” – tha shoferi.

“Këtë natë duhet të arrij në Maiduguri – djemtë e mi janë atje … Po më presin!”

Kur u kthye në vendin e vet, ishte e qartë se e kishte zemëruar kombinimi i pyetjes sime dhe veprimet e policit që kishte zgjedhur të kontrollonte dokumentet e shoferit. Nisa të kem frikë nga ky njeri që kishte ushtruar dhunë të shpejtë ndaj policit. Nxora një libër nga çanta e shpinës dhe fillova të shtirem se po lexoj. Burri zgjati dorën, duke më shikuar. Pa asnjë fjalë, ia dhashë librin.

“Pra, je student?”

“Jo zotëri. Jam profesor.”

“Çfarë?” – tha ai me zë kureshtar.

“Asistent-profesor, zotëri … në një universitet në Amerikë.”

“Mosha jote?”

“Tridhjetë e dy, zotëri.”

Më shikoi, tundi kokën – “Dhe, ti po shkruan?”

Tunda kokën.

“Pra, libri që po shkruan për punë, apo jo?”

“Po. Mmm… roman.”

Pavarësisht këtij ndryshimi në ton dhe disponim, ende isha i shqetësuar. Furgoni lëvizte tani më ngadalë, duke u ngjitur mbi disa pengesa të shpejtësisë.

“Dëgjo ti,” – filloi ai me zë të ulët. “Dy javë më parë ishim brenda Shtabit të Takut – selia taktike brenda Sambisës. Rreth orës dy të mëngjesit, disa nga djemtë tanë ishin në gatishmëri, por shumica prej nesh flinin. Përgjegjësi ynë, majori i papërgjegjshëm pinte duhan, duke dëgjuar predikimin. Dhe, gjëja tjetër është se dëgjojmë një bum!”

Tingulli që ushtarët kishin dëgjuar ishte ai i një bombe thërrmuese që u fut në bunkerin ku ishte shtabi taktik. Grupi sapo kishte mbërritur atje dhe ende ishte duke ndërtuar një pozicion të mbrojtjes në istikame. Kur hapi sytë, gjëja e parë që vërejti ishte hëna; dhoma papritmas u zhyt në shkëlqimin e saj. Më pas, një duzinë e plumbave përplasen në mure.

Njëri nga shokët e tij kishte vdekur; koka e tij u nda nga qafa dhe varej prej disa kockave dhe mbështetjes në mur. Për fatin e ushtarit, ishte duke fjetur pas një pirgu të thasëve me rërë të cilët ende nuk ishin shtuar si duhet nëpër muret teë istikamit. Luftuan për gati tri orë përpara se terroristët e mbetur të iknin dhe zhurma e motoçikletave të tyre të tretej në natë. Vetëm atëherë, pasi zhurmat nuk mund të dëgjoheshin më, oficeri zbuloi se ishte plagosur. Një nga plumbat e kishte goditur në gjoks, pak poshtë qafës.

E zhveshi këmishën dhe e pashë plagën e shëruar – një shenjë që ende mbante gjurmët e qepjes së keqe. Plumbi kishte depërtuar lehtë përmes jelekut “antiplumb” të cili ai e kishte veshur – nga të rinjtë që ushtria nigeriane i kishte lëshuar në përdorim.

“Ishte fals!” – bërtiti me grushtin lart, sytë i skuqeshin. “Jemi atje duke luftuar – atje po vdesim si zogj! Por, qeveria jonë na furnizon me antiplumba të rrejshëm!” Nën zë, oficeri shante politikanët, Nigerinë. “Nuk do të bëhet mirë për të gjithë ata!”

Më tërhoqi përsëri drejt vetes si i pavetëdijshëm për forcën e krahut të tij në qafën time.

U ula duke menduar se me çfarë e kisha provokuar, duke dashur thjesht që burri të harronte se kisha bërë ndonjë pyetje. Por, më pas tha me një zë më të qetë: “Ti djalë?”

“Po zotëri.”

“Shkruaje librin tënd … shkruaje.” E vuri fytyrën mes pëllëmbëve. Qante.

Doja të thosha diçka, por mbeta i shtangur nga frika.

“Djalosh,” – tha ai.

“Po,” – u përgjigja.

“Sambisa është ferr … flaka e ferrit. Lutu që asgjë të mos i çojë njerëzit si ti atje. Po të isha në vendin tënd, do të rrija në ShBA. Nuk do të kthehesha kurrë. Kurrë.”

Cingëronte telefoni – një tingull i Nokia-s i njohur për mua nga koha kur kisha celular të ngjashëm. Ushtari u zmbraps në vendin e vet duke bërtitur “alo, alo!” Një burrë në ulësen e përparme nisi të flasë, por ushtari bërtiti: “Hesht! A nuk e sheh se jam në telefon?”

U lodh për të dëgjuar se çfarë thoshte personi tjetër në telefonatë. “Ngrite zërit, nuk të dëgjoj … Nuk dëgjoj … çfarë shërbimi … eh? … thuaju të sulmojnë – ah, roja, roja … Roja vdiq? … Jezus!”

E goditi anën e furgonit. U afrova sa më shumë te gruaja nga ana tjetër, duke u lutur që udhëtimi të përfundonte më shpejt, që të largohej ky njeri i trazuar. Mendja ime u ngjit në retë e dështimeve të mia: megjithëse isha i shqetësuar nga ngritja e Boko Haramit dhe nga sulmi i saj i pacipë ndaj vajzave të pambrojtura të shkollave, nuk i kisha kushtuar shumë vëmendje. I zhytur në botën time dhe duke jetuar në rehatinë relative të ShBA-së, as që e mendoja realitetin e burrave dhe grave që luftonin kundër këtyre terroristëve, aq më pak të paramendoja se do ta takoja njërin prej tyre. E kisha hulumtuar luftën brutale që përfundoi gati 50 vjet më parë dhe që dukej e mundshme vetëm në të kaluarën e largët. Por, këtu ishte një burrë rreth moshës sime që po kthehej në luftën e tillë.

Thirrja përfundoi me disa premtime për të arritur në front po atë natë, për diçka që do të ndodhte pak para agimit. Ushtari ra në heshtje. Nga Josi do ta marrë një autobus për në Maiduguri, më pas nga atje për në pyllin Sambisa – një hapësirë vegjetative ku besohej se kishin bërë kamp luftëtarët e Boko Haram.

Në hyrje të qytetit Jos, furgoni u ndal anash rrugës dhe ushtari zbriti. U përpoqa të mos e ktheja kokën prapa, pasi tërhiqet çanta e tij – një thes në formën e një gjëje të gjatë. E kuptova menjëherë se në çantë kishte armë, ndoshta pushkë. Shoferi e vuri në tokë dhe papritmas pati lëvizje të shpejta. Përmes xhamit të pasmë, pashë shoferin që po largohej, me duart e tij që formonin një qëndrim lutës.

“Ta tregoj qejfin! Do të të të qëlloj!” – bërtiste ushtari.

“Më fal! Më fal oficer!”

Shoferi vazhdoi të përgjërohej me zërin që kërkonte pajtim, derisa ushtari, duke vënë çantën në shpinë, kaloi rrugën në anën tjetër ku ishte një tjetër terminal me automjetet që prisnin udhëtarët.

Shoferi u kthye me gjak në fytyrë. Çfarë kishte ndodhur? Ishte rrahur sepse e kishte vënë thesin e ushtarit në tokë.

Të gjithë pasagjerët kishin keqardhje. Burri të cilit ushtari i kishte bërtitur më herët për të heshtur, e shante ushtarin dhe e cilësonte të dehur.

“Është PTSD [stresi post-traumatik],” tha burri. “Ajo që shohin atje – në atë vend – është me të vërtetë ferr. Thjesht, duhet të jeni të kujdesshëm me njerëzit e tillë. Ka mundur të të qëllojë.”

Shoferi pohoi me kokë, duke nxituar.

“Dhe, edhe ti,” u kthye burri tash kah unë. “Mos tento të intervistosh njerëzit e tillë … Është e rrezikshme. Çdo gjë mund të ndodhë.”

Për disa ditë më vonë, nuk mund të ndaloja së menduari se çfarë mund të kishte shkuar keq.

U ktheva në ShBA me ndjenjën sikur një botë e re ishte hapur brenda meje, e krijuar nga dëshmitë kolektive të veteranëve të luftës së Biafranit të cilët i kisha intervistuar, si dhe të ushtarit. Sa herë që veteranët flisnin për përvojat e veta, dukej sikur e hiqja një barrë. Shpeshherë më falënderonin. Vetëm ushtari i ri i cili u nis në një luftë aktive, ishte më ndryshe. Fytyra dhe zëri i tij ishin ato që kisha në kokë kur u ktheva në tavolinën time dhe ripunova personazhin tim kryesor – nga themeli. Dhe, ndonjëherë, teksa shkruaja në mes të natës, e gjeja veten duke u futur në ëndrrat e gjalla të ushtarit kur atë pasdite doli nga furgoni, duke mbajtur çantën në shpinë dhe një kryq të rëndë të zi në zemër. /Telegrafi/