DeepSeek – një alarm për Perëndimin: Përsëritja e momentit të Sputnikut

Nga: Larry Elliott / The Guardian (titulli origjinal: The west is already losing the AI arms race)
Përkthimi: Telegrafi.com

Për një herë të vetme, Donald Trump nuk ishte fajtor për hiperbolizim. Shfaqja e një çetboti kinez me buxhet të vogël, i quajtur DeepSeek – si rival i ChatGPT-së – është me të vërtetë një alarm zgjimi. Një alarm zgjimi për gjigantët e teknologjisë në ShBA. Një alarm zgjimi për Uoll-Stritin [Wall Street]. Një alarm zgjimi për çdo vend të zhvilluar që dëshiron të hyjë në garën e inteligjencës artificiale.

E gjithë kjo mbetet e vërtetë edhe nëse rezulton se DeepSeek-u nuk është aq i fuqishëm sa pretendohet. Por, nëse është një produkt i vërtetë dhe cilësor, atëherë kinezët kanë krijuar një premium-inteligjencë artificiale, e cila është e qasshme falas ose me një kosto minimale. Kjo  është diçka e jashtëzakonshme. Në vitin 1957, ShBA-ja u trondit kur Bashkimi Sovjetik u bë vendi i parë që lëshoi një satelit artificial. Po aq e befasuar është edhe tani me ardhjen e DeepSeek-ut. Ky është me të vërtetë një moment Sputniku.

Sigurisht, ka nga ata që dyshojnë në aftësinë e një startupi kinez për të arritur, me një buxhet të kufizuar, atë që kompanitë amerikane të teknologjisë kanë shpenzuar miliarda dollarë për ta realizuar. Këto dyshime mund të jenë të drejta, por ato nuk e ndryshojnë tablonë e madhe: është real kërcënimi i Kinës ndaj dominimit teknologjik perëndimor. Gara për të fituar në fushën e inteligjencës artificiale do të jetë po aq e ashpër – ndoshta edhe më shumë – sesa gara hapësinore e viteve 1950-‘60. Kina ka një peshë më të madhe ekonomike sesa pati ndonjëherë Bashkimi Sovjetik.

Në fazat e hershme të zhvillimit të saj të shpejtë ekonomik, Kina shihej si një vend ku kompanitë amerikane dhe evropiane mund të transferonin prodhimin. Kostoja e punës ishte e ulët dhe zhvendosja e prodhimit jashtë vendit premtonte fitime më të larta. Ideja ishte që të gjitha aspektet e avancuara – dizajni i produkteve, kërkimi dhe zhvillimi – të kryheshin në Perëndim, ndërsa në Guangdong të bëhej vetëm montimi. Sistemi marksist-leninist i Kinës supozohej të pengonte krijimtarinë e nevojshme për ide dhe produkte të reja.

Kjo pikëpamje ka rezultuar vetëm si vetëkënaqësi. Në vitin 2023, Kina regjistroi më shumë patenta se gjithë pjesa tjetër e botës së bashku. Universitetet kineze diplomojnë mesatarisht mbi gjashtë mijë doktorantë në shkencë, teknologji, inxhinieri dhe matematikë (STEM) në muaj – më shumë se dyfishi i ShBA-së. Siç tregon DeepSeek, Kina ka një numër në rritje të mendjeve të ndritura që janë krejtësisht të afta të mendojnë jashtë kornizave kur u jepet mundësia, siç është rasti me zhvillimin e inteligjencës artificiale, baterive me jone litiumi dhe automjeteve elektrike.

ShBA-ja është e vetëdijshme për kërcënimin ndaj hegjemonisë së saj, ndërsa përpjekjet për të frenuar fuqinë ekonomike të Kinës janë çështje dypartiake në Uashington. U mbajtën tarifat mbi importet kineze të vendosura nga Trumpi gjatë mandatit të tij të parë – dhe madje u shtuan – nga Joe Biden kur mori detyrën. Një javë para se të largohej nga zyra, Bideni vendosi kufizime të reja mbi eksportin e çipave kompjuterikë të zhvilluar nga ShBA-ja, për të penguar vendet si Kina që të kenë qasje në teknologjinë e avancuar. Ligji i Biden për Reduktimin e Inflacionit ofroi subvencione për të nxitur prodhimin e produkteve miqësore me mjedisin brenda ShBA-së.

Në disa sektorë, mund të jetë tepër vonë. Kina është tashmë eksportuesi më i madh i automjeteve elektrike, duke nxitur tarifa mbrojtëse nga ShBA-ja dhe BE-ja. Bateritë me jone litiumi të prodhuara nga fabrikat kineze kushtojnë me vetëm me një të shtatën për kWh krahasuar me 10 vjet më parë. Nuk duhej të ishte befasi për ShBA-në dhe vendet e tjera perëndimore që një ndarje globale e punës, ku Kina kryente vetëm punën e rëndë me kosto të ulët, do të kishte interes të kufizuar për vetë kinezët. Në vend të kësaj, Kina ka ndjekur një strategji të qëllimshme për të vazhduar prodhimin e këpucëve, lodrave dhe televizorëve, ndërkohë që hyn edhe në sektorët e teknologjisë së lartë.

Kjo strategji mund të ketë kufizimet e veta. Ka një argument se modeli ekonomik i Kinës do të bëhet përfundimisht i papërputhshëm me modelin e saj politik dhe se kërkesat për demokraci do ta detyrojnë Partinë Komuniste të bëhet më pak represive. Gjithashtu, Kina nuk është e lirë nga problemet ekonomike. Shumë nga kompanitë e saj shtetërore operojnë me humbje. Flluska e tregut të pasurive të patundshme është plasaritur plotësisht.

Megjithatë, është e qartë se beteja për dominimin e inteligjencës artificiale po intensifikohet. Trumpi mendon se konkurrenca kineze nuk është domosdoshmërisht diçka e keqe për sektorin e teknologjisë në ShBA, dhe ai ka të drejtë. Vlera e aksioneve të kompanive teknologjike në Uall-Strit ra pas lajmit për DeepSeek-un, sepse ngriti dyshime nëse investimi masiv në kompanitë amerikane kishte qenë i justifikuar, por disponueshmëria e modeleve më të lira do të përshpejtojë përdorimin e inteligjencës artificiale. Edhe pse kjo vjen me rreziqe – për privatësinë, sigurinë dhe vendet e punës – ka edhe përfitime të mundshme.

Keir Starmer thotë se dëshiron që Britania të bëhet një “superfuqi e inteligjencës artificiale”, dhe arritja e këtij qëllimi duhet të bëhet më e lehtë ndërsa kostot e zhvillimit po bien. Por, fjalët janë të lira. Sektori i teknologjisë së lartë në Kinë nuk është shfaqur në mënyrë magjike, dhe nuk është rastësi që vendi ka dominuar tregun e automjeteve të lira elektrike. Ashtu si vendet e tjera të Azisë Lindore para saj, Kina ka pasur një vizion strategjik për industritë në të cilat dëshironte të konkurronte, ka investuar fuqishëm për t’i zhvilluar, i ka mbrojtur në fazat e tyre fillestare dhe ka pritur me durim rezultatet. Nuk ka pasur besim të verbër në forcat e tregut dhe as një refuzim për të mbështetur fituesit. Kontrasti me Britaninë nuk mund të jetë më i madh. /Telegrafi/