Tre muaj më parë…

Ditët e para të marsit të këtij viti, kur kriza e pandemisë shpërtheu, tregjet financiare, bursat e aksioneve, ato valutore dhe të mallrave u tronditën thellë, si kurrë më parë. Financat botërore u futën në panik. Tregjet u tronditën nga frika që në të gjithë botën virusi do të ndalonte ekonominë globale dhe papunësia do të rritej, pasi industri të tilla si aviacioni dhe turizmi u bllokuan në një kohë shumë të shkurtër. Zinxhiri tregtar dhe ekonomik u godit rëndë. Kursi i monedhave kryesore u luhat ndjeshëm.

Dy apo tri javë më parë, një goditje e tillë ishte e paimagjinueshme. Treguesi evropian Euro STOXX 50 ra me 8.45%, DAX në Frankfurt ra me 7.94%, FTSE 100 në Londër ra me 7.69%, bursa e Parisit ra me 8.39%, bursa italiane humbi 17%, MIB në Milano minus 11.7%. Wall Street shënoi gjithashtu një rënie të madhe, më të madhen mbas krizës financiare globale të vitit 2008. Dow Jones – 7.83%, Nasdaq – 7.29%, S&P 500, i quajtur shpesh dhe si “indikatori i frikës”, ra – 7.64%. Ekspertët e tregjeve financiare vlerësuan se kjo goditje ishte më e madhe se ajo e vitit 2008, duke iu frikësuar faktit se “ky ishte një sinjal i qartë për një krizë të rëndë ekonomiko-financiare e sociale në javët dhe muajt në vazhdim”. Rezerva Federale gjatë marsit uli normën e interesit në afro zero, ulja e dytë në dy javë, që është pjesë e një veprimi tjetër urgjent, ndërsa pandemia e koronavirusit po shtrëngonte kontrollin mbi shoqëritë në botë, duke detyruar zbatimin e masave emergjente për të parandaluar përhapjen e mëtejshme të virusit, që po dëmtojnë ekonominë globale. Rezerva Federale premtoi gjithashtu qindra miliarda dollarë për blerjen e aseteve, duke e ulur vlerën e dollarit kundrejt monedhave të huaja.

Edhe bursat e mallrave u tronditën. Goditje, veprime dhe spekulime. Në krye të tyre ishin nafta e gruri, dy produkte jetike për njeriun në veçanti, ekonominë në përgjithësi. Është e vështirë të besosh se çmimi i çdo malli e për më tepër i naftës, mund të zhytej në territor negativ. Por kjo është pikërisht ajo që ndodhi me çmimet e naftës në këtë fillim krize të COVID-19, e cila shkaktoi bllokime, mbylli fabrika dhe ndaloi njerëzit të udhëtojnë. Ekonomia globale u kontraktua. Pandemia uli kërkesën globale për naftë në rreth 29 milionë fuçi në ditë, nga rreth 100 milionë një vit më parë. Në muajin prill 2020, për herë të parë në histori, nafta amerikane regjistroi gjatë një sesioni të vetëm një rënie prej 305%. Diferenca mes dy çmimeve të referencës, asaj bruto amerikane dhe asaj Brent të Londrës, prekte shifrën e frikshme të 60 dollarëve për fuçi. Për herë të parë në histori, nafta amerikane prekte nivele aq të ulëta. Dhe mbi të gjitha, njëri prej dy çmimeve të referencës së naftës preku territore negative.

20 prilli i këtij viti u fut në histori si “E Hëna e Zezë” dhe do të mbahet mend gjatë, pasi e gjeti naftën bruto me një çmim prej – 38 dollarësh për fuçi, nga mbi 22 dollarë që kishte qenë në orët e para të të njëjtit sesion. Ky çmim vlen për një fuçi dhe fuçia mban plot 159 litra naftë. Pra, në terma më të thjeshtë, prodhuesit, në njëfarë pike, të gjendur përballë faktit që askush s’e blinte më naftën e tyre, u përpoqën t’i jepnin falas porositë e tyre të muajit maj dhe bashkë me naftën, t’i jepnin blerësit edhe nga 38 dollarë për çdo fuçi. Kësaj iu shtua dhe e ashtuquajtura “kriza e drithërave”. Çmimi i grurit pësoi luhatje në sens të kundërt. Ai u rit me rreth 40%. Arsyet e përgjithshme të kësaj rritje çmimi u kushtëzuan nga rritja e kërkesës globale për grurë në kushtet e pandemisë,(panikut për mungesa dhe ndërprerje të zinxhirit të furnizimit me këtë produkt), shqetësimet për ndryshimet klimaterike dhe efektet negative të tyre në prodhimin e grurit etj.

Në funksion të kësaj situate, në fund të muajit mars 2020, qeveria ruse shpalli masat kufizuese nëpërmjet aprovimit të “kuotave të eksportit” të drithërave deri në 7 milionë tonë, kuotë që u arrit në 26 prill 2020. Mbas kësaj date, eksportet e drithërave do të bllokoheshin deri në 1 korrik, në pritje të një vendimi të dytë. Duke iu referuar rritjes së çmimeve në tregjet botërore dhe dobësimin e rublës kundrejt usd, eksporti i drithërave u bë mjaft fitimprurës për Rusinë dhe të ardhurat valutore të saj, por nga ana tjetër, kjo ishte dhe një arsye e fortë për pezullimin e përkohshëm të eksporteve “për të mbrojtur tregun vendës nga rritja e çmimit të bukës dhe ngushtimi i ofertës në treg”, sidomos në një kohë kaq të pasigurt, pasojë e përhapjes së pandemisë Covid19.

Një vendim i tillë u kritikua menjëherë nga FAO (Organizata e Kombeve të Bashkuara për Ushqimin), OBT (Organizata Botërore e Tregtisë) dhe disa organizata të tjera ndërkombëtare, të cilat i tremben faktit se “këto kufizime për eksportin e drithërave mund të shkaktojnë mungesa të rënda e kriza ushqimore, sidomos në vendet e varfra… Siç paralajmëron OKB-ja, kriza e grurit apo drithërave të tjera mund të marrë ndoshta “përmasa biblike” në rrethanat e një pandemie… ekziston rreziku i rritjes së çmimit të grurit, që edhe përpara këtij vendimi ishte mjaft i lartë”. Çmimi i grurit të fortë, i përdorur për prodhimin e miellit dhe bukës, nga 200 euro/ton pritet të shkojë deri në 260-270 euro/ton.

Pikërisht, kjo pandemi, kriza ekonomike globale që rrodhi direkt pas saj, hapi rrugën për ndërhyrje masive nga qeveritë dhe bankat e tjera qendrore në të gjithë botën. Në thelb, investitorët e kanë parë ndërhyrjen si një shenjë që qeveritë përpiqen të bëjnë çdo gjë që të duhet për të parandaluar rënie të mëdha në tregjet e aksioneve dhe ndalimin e recensionit. Kjo, sepse zinxhiri i këtyre politikave rrezikoi të shndërrohej në një cikël të paqëndrueshëm veprimesh dhe efektesh në tregje financiare..Dhe nuk kish si të ndodhte ndryshe. Tashmë kriza ishte bërë fakt.

Për një kohë u duk se “oqeani i tregjeve financiare” u qetësua, ashtu siç u mendua se po qetësohej edhe situata e pandemisë dhe se recensioni do fillonte të dobësohej. Në fakt, nuk po ndodh kështu. Kriza vazhdon… Pandemia COVID-19, ky “armik i panjohur”, jo vetëm në strukturë, por edhe në jetëgjatësi dhe pasoja, po rikthen sërish shqetësimin e kufizimeve dhe një tjetër shtim të vështirësisë ekonomike globale. Ato vazhdojnë ende dhe pasojat e tyre janë prezente në gjithë globin. Reagimet dhe masat e marra në gjithë botën, pa dyshim kanë dhënë efektet e para pozitive në dobësimin e virusit të kësaj pandemie. Ndërsa plagët ekonomike dhe sociale po lënë gjurmë të rënda kudo.

Steven Mnuchin, sekretar i Thesarit, bën thirrje se:”… ekonomia amerikane do të vijojë me rrugën e rihapjes së plotë. Por, nëse ende nuk dimë se kur vaksina do të jetë gati, cili shtet do ta nxjerrë, cilat do të jenë kapacitetet e vendit për të përballuar kërkesën për vaksinë, nuk do të kemi vetëm të prekur të tjerë dhe rikthim të herëpashershëm të pandemisë, por edhe goditje të shpeshta të ekonomisë dhe tregjeve globale…”

Në fundjavën e kaluar, 11.06.2020, për herë të dytë brenda tre muajve dhe e para herë në histori, që bursat më të fuqishme pësuan një goditje të rëndë. Kjo rënie ishte paralajmëruar edhe më parë nga Rezerva Federale, e cila u shpreh se “rruga drejt rimëkëmbjes është e gjatë dhe se duhet të mobilizojmë të gjitha mjetet në dispozicion për ta arritur këtë qëllim të përbashkët”. Ishin Dow Jones, Nasdaq dhe S&P që pësuan rënie në bursën e New York, më respektivisht: 7%, 5% dhe 6%. Rënie pësuan gjithashtu edhe bursat e Japonisë dhe Kinës. Edhe pse bursat aziatike u hapën me rritje në këtë fillimjavë, duke arritur në nivelin më të lartë të një jave, teksa një ngritje në aksionet kineze ndihmoi për të kompensuar lajmet se ekonomia e Japonisë kishte ngecur në tremujorin e kaluar. Kina udhëhoqi rritjen aziatike, teksa indeksi CSI300 kërceu 3.3% në nivelin më të lartë të 7 muajve, pas spekulimeve se do të kishte më shumë stimuj nga Pekini, pas të dhënave më të dobëta sesa priteshin të korrikut. “Duke pasur parasysh sektorin e dobët të jashtëm, besimin e ulët të biznesit dhe qetësimin e tregjeve të pasurive, ne besojmë se politikëbërësit kanë nevojë të përshpejtojnë lehtësimin e politikave dhe reformat”, tha Jing Li, ekonomist në HSBC.

Kështu, nëse politikat e ndërmarra dhe paratë e injektuara në tregje vihen në përdorim produktiv, si në shpenzimet infrastrukturore ose kanalizohet në xhepat e njerëzve me të ardhura të ulëta, të cilët do t’i shpenzojnë paratë në rritje konsumi, atëherë ekonomia e vërtetë mund të ringjallet në baza më të qëndrueshme. Por, nëse paratë u kalohen investitorëve për të fryrë çmimet e aktiveve, siç janë aksionet dhe pronat, atëherë injektimi në ekonomi thjesht ka dyfishuar problemin. Kështu që, ekonomia mund të përkeqësohet përsëri. Veprimet aktuale në tregjet e aksioneve duket se janë të shkëputura plotësisht nga ekonomia e botës reale. Për momentin, tregtarët po mendojnë se situata është aq e keqe, sa do të përmirësohet në të ardhmen. Por, investitorët nuk po shikojnë krizën reale, atë të biznesit të vogël dhe të mesëm, atë të papunësisë dhe atë të zinxhirit të furnizimit. Nëse këto nuk rregullohen shpejt, ekonomia ka të ngjarë të mos rikthehet më kurrë si më parë, ose do të duhet një kohë e gjatë për të arritur në pikën ku ishte para pandemisë. Këtë mësim duhet ta përvetësojmë të gjithë.grafiku

Pandemia e COVID-19 ka dërguar valë shoku në ekonominë globale dhe ka detyruar ndryshime të mëdha në mënyrën sesi individët, kompanitë dhe kombet jetojnë dhe punojnë. Ka qenë një periudhë vërtet testimi. Tregjet kanë përjetuar paqëndrueshmëri të konsiderueshme, duke treguar një rënie të pandërprerë prej 30% nga situata më e mirë në FTSE 100 dhe FTSE 250. Në figurën e mëposhtme vihet re lehtë tendenca e tregtimit të titujve FTSE 100 për periudhën qershor 2019-qershor 2020. Fundi i marsit paraqet edhe periudhën më të keqe të bursës së Londrës. (grafiku më lart)

Aftësia e tregjeve të kapitalit publik për të mobilizuar shpejt kapitalin dhe në shkallë të gjerë ka qenë e jashtëzakonshme. Kompanitë e listuara kanë arritur me shpejtësi të kenë qasje në Bursën e Londrës për t’i mbështetur ato gjatë kësaj krize. 1 Aftësia e bursave për të mobilizuar shpejt kapitalin dhe në shkallë të gjerë ka qenë e jashtëzakonshme. Dëshmitë e deritanishme nga kjo krizë tregojnë se bursat janë jashtëzakonisht efikase në sigurimin e fondeve afatgjata, në momentin kur kompanitë kanë nevojë për të. Baza e investitorëve ka qenë në gjendje dhe e gatshme të qëndrojë prapa kompanive për t’i mbështetur ato gjatë kësaj periudhe. Që nga fillimi i marsit, 13.3 miliardë dollarë janë rritur nga emetuesit në 171 transaksione. Gjashtë nga 20 transaksionet më të mëdha evropiane që nga 1 marsi janë ekzekutuar në Bursën e Londrës, duke përbërë gati 20% të kapitalit të përgjithshëm të ngritur në të gjithë Evropën gjatë kësaj periudhe.

Pjekuria dhe koherenca e bursave ka qenë gjithashtu e dukshme. Janë marrë një sërë masash të përkohshme për t’u dhënë kompanive të listuara fleksibilitet shtesë, duke ruajtur një shkallë të përshtatshme të mbrojtjes së investitorëve. Këshilli i Raportimit Financiar (FRC), Autoriteti i Sjelljes Financiare (FCA), Autoriteti Rregullator Prudencial (PRA) dhe Bursa e Londrës raporton se midis 1 marsit deri në 1 qershor, një vëllim i ngjashëm i bonove është lëshuar në krahasim me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar (259 në 2019, kundrejt 252 në vitin 2020).

Sidoqoftë, shumat e grumbulluara janë rritur për më shumë se një e treta – nga dollarë 130bn në 184bn dollarë. Pjesa më e madhe e këtij lëshimi ka ardhur nga emetuesit ndërkombëtarë, përfshirë sovranët, korporatat, institucionet financiare dhe organet mbikombëtare. Ato përbëjnë 62% të shumës së ngritur dhe 63% të numrit të bonove të emetuara në mars, prill dhe maj. Rritje e fortë ka ardhur edhe nga emetuesit e përfshirë në Mbretërinë e Bashkuar. Shuma e emetuar prej tyre u rrit me 38% në krahasim me të njëjtët tremujorë në 2019 (51.2 miliardë dollarë në 2019, kundrejt 70.4 miliardë dollarë në vitin 2020), ndërsa numri i bonove u rrit me 19% (79 në 2019, 94 në 2020). Emetuesit më të mëdhenj të korporatave në Mbretërinë e Bashkuar përfshijnë Tesco, BAE, National Grid, BP, Diageo dhe SSE, ndërsa emetuesit e institucioneve financiare përfshinin Bankën e Anglisë, Coventry Building Society, L&G, Phoenix Group, Barclays, Lloyds Bank dhe Natwest.

Përgjatë kësaj krize, tregjet e Londrës kanë vazhduar të përqendrohen dhe të çojnë në sigurimin e financave të qëndrueshme dhe sociale. Obligacionet sociale dhe të qëndrueshmërisë, për shembull, luajnë një rol të rëndësishëm në drejtimin e fondeve për vendet, sektorët dhe njerëzit në të gjithë botën, të cilët po ndikohen shumë nga kjo pandemi. Londra ka mbështetur agjencitë shumëpalëshe. Lidhja shoqërore e Bankës Afrikane të Zhvillimit (AfDB) 3bn Dollar Covid-19, lidhja e dytë më e madhe sociale deri më tani që do të lëshohej në tregjet e kapitalit, u lëshua në Tregun e Obligacioneve të Qëndrueshme të Londrës në prill. Korporata Ndërkombëtare e Financave (IFC) lëshoi lidhjen e saj shoqërore prej dollarë 1 miliardë – më e madhja e saj ndonjëherë për të mbështetur tregjet në zhvillim. Në prill, ne njoftuam një heqje prej tre muajsh të tarifës së pranimit për çdo obligacion shoqëror ose të qëndrueshëm në Tregun e Bondit të Qëndrueshëm, të ardhurat e të cilit zbutin ndikimin e COVID19. Përveç të tjerash, më 9 qershor 2020, në Bursën e Londrës u tregtua edhe një obligacion i emetuar nga qeveria shqiptare me një afat maturimi 7-vjeçar në vlerën prej 650 milionë €, me një kupon prej 3.50%.

Gjatë kësaj krize, London Stock Exchange Group ka demonstruar rezistencë dhe inovacion. Kjo ka siguruar qëndrueshmëri dhe tregjet kanë qenë në gjendje të funksionojnë me efikasitet gjatë gjithë krizës. Marrëdhënia e LSE me fintech PrimaryBid, e cila u lançua në nëntor të vitit të kaluar, ndihmon emetuesit të arrijnë nivelin më të gjerë të investitorëve. Kanalet dixhitale si Spark Live janë prezantuar për të mbështetur komunikimet e emetuesit me investitorët, duke u dhënë emetuesve dhe partnerëve mundësinë për të transmetuar ngjarjet e korporatave të tyre drejtpërdrejt dhe sipas kërkesës përmes kësaj platforme. Risitë e tregjeve sekondare, përmes një lidhjeje të vetme me qendrën e të dhënave LSEG, u ofrojnë investitorëve qasje në tregtimin brenda ditës dhe në ankandet përmbyllëse të Bursës së Londrës.

Skenarët janë të ndryshëm në analizën që i bëhet kësaj situatë në tregjet financiare. A është kjo tronditje e re e bursave “një tjetër sinjal i forte për një goditje ekonomike më të thellë, ndërkohë që pandemia dhe kriza ekonomike vazhdon?” Le të presim çfarë do të ndodhë…