Të gjithë jemi edhe neandertalë: Nuk ka popuj “të pastër”, njerëzimi është një racë e përzier

Nga: Simon Kuper / The Financial Times (titulli: We are a bit Neanderthal)
Përkthimi: Telegrafi.com

Përmes dritares së Lluís Quintana-Murci, mjegulla e bën të paqartë Kullën e Ajfelit. Studiuesi majorkez i gjenetikës, prej kohësh anëtar i përhershëm i Institutit Pasteur, ende nuk është përshtatur me zymtësinë e Parisit. Ai me të drejtë mund të quhet migrant. Libri i tij, Popujt njerëzorë, që përfshin arritjet e shekullit të fundit në gjenetikë, shpjegon se njerëzit gjithmonë kanë qenë migrantë. “Ky nuk është socializim i stisur”, thotë ai. “Është shkencë”. Dhe, njerëzit migrantë kanë pasur marrëdhënie (“të përziera,” siç thonë studiuesit e gjenetikës) me grupet e tjera që kanë hasur.

Gjenetika ka përparuar në mënyrë të paimagjinueshme që nga vitet ’90 të shekullit XX, kur Quintana-Murci përfundoi doktoratën. Projekti i Gjenomit Njerëzor, i cili sekuencoi 3.2 miliardë nukleotide në gjenomin tonë, përfundoi në vitin 2003. Që nga vitet ‘10 të këtij shekulli, përparimet në studimin e ADN-së së lashtë i lejuan gjenetistët të krahasojnë gjenomet parahistorike dhe ato moderne. Gjetjet e tyre po rindërtojnë historinë tonë. Tani mund të hartojmë migrimet njerëzore që nga koha kur Homo Sapiensi u largua për herë të parë nga Afrika, rreth 60 mijë vjet më parë. E kaluara, thotë Quintana-Murci, është “eksperimenti më natyror i të gjitha kohëve”, sepse është kryer nga vetë natyra. Historia gjenetike na ndihmon të kuptojmë se kush jemi.

Një zbulim i rëndësishëm: Duke qenë se Homo sapiensi është një specie relativisht e re, rreth 200 mijë deri në 300 mijë vjet e vjetër, njerëzit janë të gjithë shumë të ngjashëm në aspektin gjenetik. Të tetë miliardë njerëzit e botës janë shumë më pak të ndryshëm se 200 mijë kushërinjtë tanë nga shimpanzetë, shkruan Quintana-Murci. “Dallimet midis gjenomeve të dy njerëzve të zgjedhur rastësisht, çfarëdo qoftë origjina e tyre etnike ose gjeografike, janë rreth tre milionë nukleotide – me fjalë të tjera, 0.1 për qind të gjenomit”.

Pak prej këtyre dallimeve janë etnike. Individët senegalezë dallojnë ndjeshëm nga njëri-tjetri, por si grup janë shumë të ngjashëm me njerëzit nga Lili në Francë. Mesatarisht, shkruan ai, “85 për qind e variabilitetit gjenetik vërehet brenda një popullate; pjesa tjetër vërehet midis tyre”. Prandaj, ka pak kuptim gjenetik të flitet për “afrikanë” ose “evropianë”, duke marrë parasysh se të gjithë e kemi origjinën nga Afrika dhe kemi devijuar shumë pak gjenetikisht që nga atëherë. Quintana-Murci thotë se hartimi i gjenomit tonë na largoi nga “një pikëpamje hermetike për popullata të ndryshme, drejt një pikëpamjeje për një metapopullatë të përbërë nga shumë grupe të ndryshme që shkëmbejnë vazhdimisht gjenet”.

Ndjenja jonë për dallimet etnike është e theksuar nga disa dallime të dukshme, mbi të gjitha nga ngjyra e lëkurës. Njerëzit u përshtatën me klima të ndryshme përmes seleksionit natyror. Lëkura më e errët ndihmonte në mbrojtjen nga dielli i nxehtë afrikan. Në klimë më të ftohtë, ku rrezet ultraviolete janë të pakta, gjë që ndikon në prodhimin e vitaminës D, lëkura më e çelur ndihmonte në absorbimin e tyre. Por, këto dallime janë kryesisht sipërfaqësore.

Njerëzit e bardhë dhe të zinj nuk janë “raca” të ndara. “Nuk ka popullata ‘të pastra’”, thotë Quintana-Murci. “Çfarë jemi ne? Jemi të përzier, thjesht të përzier, të gjithë”. Përzierja më e hershme e dokumentuar ndodhi “sapo njerëzit lanë Afrikën dhe takuan neandertalët”. (Vetëm një dekadë më parë, shumica e shkencëtarëve supozonin se nuk kishim marrëdhënie me ta.) Evropianët e sotëm, që të gjithë mbajnë gjene të neandertalëve, nuk janë “100 për qind sapiensë”.

Rreziku më i madh gjatë gjithë historisë sonë, derisa zbuluam vaksinat dhe antibiotikët, vinte nga patogjenët. Emigrantët që mbërrinin në një vend të ri ndesheshin me insekte të panjohura, ndërsa vendasit tashmë ishin përshtatur përmes seleksionimit natyror. Vetëm individët, sistemi imunitar i të cilëve mund të luftonte patogjenët lokalë, mbijetonin dhe riprodhoheshin. Pra, mënyra më e shpejtë për të bërë fëmijë që mund të mbijetonin në atë vend ishte çiftëzimi me vendasit.

Çfarë do të ndodhë në rrugëtimin njerëzor? Ilaçet e personalizuara që synojnë gjenomin e secilit individ janë ende shumë larg zbulimit, paralajmëron Quintana-Murci. Një nga vështirësitë është se gjenet e shumta ndikojnë në rrezikun e zhvillimit të një sëmundjeje të caktuar.

Megjithatë, diçka tjetër e madhe tashmë po ndryshon: seleksionimi natyror midis njerëzve po ngadalësohet. Kjo ndodh sepse vaksinat dhe ilaçet e sotme lejojnë pothuajse që të gjithë – në vendet më të pasura, pavarësisht nga gjenet e tyre – të jetojnë deri në moshën riprodhuese. Megjithatë, përzgjedhja natyrore vepron në mënyra të tjera. Fillimisht funksionon shumë më shpejt te mikrobet, të cilët po përshtaten për t’u mbijetuar ilaçeve tona dhe shumë prej tyre po bëhen rezistentë ndaj antibiotikëve.

Ndërkohë, te njerëzit, seleksionimi natyror tani synon më shumë riprodhimin sesa vdekshmërinë. Në veçanti, po bie pjelloria e meshkujve: nivelet e spermës janë përgjysmuar në 40 vjet, ndoshta për shkak të mbipeshës, pirjes së duhanit dhe çrregullimeve endokrine nga kimikatet në bujqësi. Gjithnjë e më shumë njerëz arrijnë moshën riprodhuese, por nuk riprodhohen. Si mund t’i ndryshojnë gjenet tona këto zhvillime? Gjeneticisti qesh: “Le të takohemi pas 3000 vjetësh dhe të shohim”! /Telegrafi/