Pse Azerbajxhani dhe Armenia janë në luftë?

Azerbajxhani ka njoftuar se forcat e saj të armatosura kanë nisur “aktivitete lokale kundër terrorizmit” në rajonin e Nagorno-Karabakh, për të rivendosur rendin kushtetues duke çarmatosur dhe detyruar tërheqjen e formacioneve ushtarake armene atje.

Nagorno-Karabaku njihet ndërkombëtarisht si territor i Azerbajxhanit, por ka një popullsi kryesisht armene që i ka rezistuar sundimit të Azerbajxhanit për më shumë se një shekull.

Në vitin 1991, ky rajon me rreth 150,000 banorë shpalli pavarësinë dhe që atëherë është vetëqeverisur me mbështetjen armene si Republika e panjohur e Artsakhut, transmeton Telegrafi.

Të martën, kur filloi operacioni, Ministria e Mbrojtjes e Azerbajxhanit foli për qëllimin e saj për të çarmatosur dhe siguruar tërheqjen e formacioneve të forcave të armatosura armene nga territoret e tyre, dhe neutralizimin e infrastrukturës së tyre ushtarake.

Pavarësisht shenjave të përparimit të mundshëm drejt paqes, një nga “konfliktet e ngrira” të Evropës është riaktivizuar, shkruan The Guardian. Nagorno-Karabakh, një rajon malor pa dalje në det brenda kufijve të Azerbajxhanit, ka qenë një burim grindjesh që para krijimit të Bashkimit Sovjetik.

Tensionet u shtypën kur Armenia dhe Azerbajxhani ishin republika sovjetike, por u rishfaqën pas përfundimit të Luftës së Ftohtë dhe rënies së kontrollit të Partisë Komuniste mbi bllokun sovjetik.

Lufta midis forcave armene dhe Azerbajxhanit përfundoi me një armëpushim në 1994, me Armeninë nën kontrollin e plotë të Nagorno-Karabakut dhe enklavave të tjera përreth në territorin e Azerbajxhanit.

Pas dekadash konflikti, Azerbajxhani nisi një operacion ushtarak në vitin 2020 që u shndërrua në një luftë të dytë në Nagorno-Karabakh, duke thyer shpejt mbrojtjen armene. Gjatë konfliktit 44-ditor, rifitoi kontrollin e shtatë rretheve dhe rreth një të tretën e vetë Karabakhut.

Aleati i Armenisë, Rusia, e cila gjithashtu ka marrëdhënie të mira me Azerbajxhanin, iu bashkua negociatave për armëpushimin. Marrëveshja kërkonte që rreth 2,000 paqeruajtës rusë të vendoseshin në Karabakh për të ruajtur të vetmen rrugë të mbetur që lidh enklavën me Armeninë – të ashtuquajturin Korridori Lachin.

Në dhjetor 2022, aktivistët azerbajxhanas të mbështetur nga qeveria filluan të bllokojnë Korridorin Lachin dhe në prill 2023, Azerbajxhani vendosi një pikë të re kontrolli përgjatë rrugës.

Lëvizjet kanë ndërprerë fluksin e njerëzve dhe mallrave midis Armenisë dhe Nagorno-Karabakhut, me përjashtim të evakuimeve mjekësore emergjente, duke krijuar atë që SHBA dhe të tjerët e kanë quajtur një “situatë humanitare të përkeqësuar me shpejtësi”.

Luis Moreno Ocampo, ish-kryeprokurori i Gjykatës Penale Ndërkombëtare, e përshkroi bllokadën si një “gjenocid” të mundshëm kundër armenëve të Karabakhut dhe synonte t’i “mbyste uria” ata.

Azerbajxhani është me shumicë myslimane dhe Armenia e krishterë, dhe disa nga të dyja palët kanë kërkuar ta trajtojnë konfliktin në terma fetarë, megjithëse analistët thonë se një pikëpamje e tillë është e ekzagjeruar (Azerbajxhani, për shembull, mban lidhje të forta mbrojtëse me Izraelin).

Luftimet e përtërira sugjerojnë se përpjekjet e Rusisë dhe Perëndimit për të negociuar një rezultat diplomatik midis dy palëve kanë dështuar. Armenia ka paralajmëruar për javë të tëra se Azerbajxhani po lëviz trupat pranë kufirit të tyre të përbashkët, i cili konsiderohet si një nga më të militarizuarit në botë.

Duke nisur të ashtuquajturat “aktivitete anti-terroriste”, Azerbajxhani dëshiron të detyrojë Armeninë të njohë sovranitetin e saj mbi Nagorno-Karabakun. Azerbajxhani po kërkon gjithashtu të ndërtojë një korridor rrugor dhe hekurudhor që do ta lidhë atë me Nakhicevanin, një pjesë e veçantë e territorit të Azerbajxhanit në kufirin jugperëndimor të Armenisë, që do t’i jepte vendit një lidhje të drejtpërdrejtë me Turqinë.

Përtej çështjes humanitare, konflikti është një shqetësim ndërkombëtar për disa arsye. Kryesorja është se fuqitë rajonale, përfshirë Rusinë, Turqinë dhe Iranin, janë të angazhuara në shkallë të ndryshme në Kaukazin Jugor.

Turqia ka deklaruar tashmë mbështetjen e saj të fortë për Azerbajxhanin, ndërsa Rusia ka një aleancë sigurie me Armeninë, megjithëse u shet armë të dy vendeve. Ndërsa BE-ja shtyn për negociata, ajo ka filluar të mbështetet tek Azerbajxhani për partnerët e energjisë për të kompensuar humbjen e gazit dhe naftës ruse pas fillimit të luftës në Ukrainë. /Telegrafi/