Prof. Dr. Rifat Latifi për “Magazin der Ärztekammer Steiermark-AERZTE”: Austria është një mike e madhe e Kosovës

Kryetari i Kolegjit të Kirurgëve të Kosovës, Prof. Dr. Rifat Latifi, në një intervistë dhënë për revistën e Odës së Mjekëve të Austrisë, e cila është publikuar në numrin e veçantë në fund të vitit, ka theksuar se Austria është një mike e madhe e Kosovës

Më tej Prof. Dr. Latifi, tha se Austria mund të kontribuojë edhe më shumë në Kosovës, ku përmes bashkëpunimit do të sigurojnë që misioni ynë të vazhdojë dhe IBOT të bëhet popullor në të gjitha vendet ku ne punojmë. Për më tepër, shtoi Prof. Dr. Latifi, do të na ndihmojë edhe të transformojmë kujdesin shëndetësor në një sistem të kujdesit shëndetësor më kosto-efektiv në vendet pas konfliktit.

Magazin der Ärztekammer Steiermark/ AERZTE: Ju jeni themelues dhe president i Fondacionit International Virtual e-Hospital. Cilat janë saktësisht detyrat e Fondacionit?

Prof. Dr. Rifat Latifi: Fondacioni Ndërkombëtar Virtual E-Hospital (IVeH) është një organizatë jofitimprurëse (501c3), me selinë e saj në Arlington, VA, SHBA (http://www.iveh.org/). IVeH u krijua për të ndihmuar rindërtimin e sistemit të kujdesit shëndetësor publik në vendet pas konfliktit dhe ato në zhvillim. Ne punojmë drejt këtij qëllimi duke prezantuar dhe zbatuar programe të telemjekësisë, teleshëndetësisë dhe edukimit virtual përmes konceptit të rrjetit IVeH. IVeH menaxhohet vetëm nga vullnetarët e tij dhe drejtohet nga një Bord Drejtues ndërkombëtar. Që nga themelimi i saj në 2001, IVeH ka punuar me zell për krijimin e një rrjeti plotësisht funksional dhe të integruar rajonal të telemjekësisë dhe rrjetit virtual të edukimit në Ballkanin Perëndimor, veçanërisht në Kosovë, Shqipëri, si dhe ka punuar gjithashtu me Maqedoninë e Veriut dhe Malin e Zi. Ne punojmë drejt përmbushjes së këtij qëllimi përmes një strategjie që e kemi quajtur “Initiate- Build-Operate and Transfer (IBOT)”.

Kjo strategji efektive kombinon krijimin e rrjetit dhe infrastrukturës së fuqishme të telemjekësisë, programeve arsimore virtuale përmes bashkëpunimit ndërkombëtar dhe krijimit të kapaciteteve njerëzore që menaxhojnë në mënyrë të pavarur programet e telemjekësisë dhe teleshëndetit. Fillimi, ndërtimi, zbatimi dhe së fundi të qenit në gjendje për të parë rezultatin e 20 viteve të punës intensive të telemjekësisë në mbarë botën, ka qenë një udhëtim i madh personal i mbushur me gëzim, emocione, dramë, zhgënjim të herëpashershëm dhe shumë e shumë orë duke përshkuar botën nga një cep në tjetrin; larg familjes sime, duke ndërtuar ura dhe miqësi, duke vendosur një tullë për kujdesin virtual, ndërtimin e një sistemi më të mirë të kujdesit shëndetësor, një të ardhme më të mirë në çdo kontinent, përpos jo në Antarktidë. Dhe ia vlente. Çdo pjesë e saj! Ajo që filloi si një përpjekje e dëshpëruar për të rindërtuar sistemin e shkatërruar të kujdesit shëndetësor të Kosovës para dhe gjatë luftës së viteve 1998/1999, Programi i Telemjekësisë së Kosovës është shndërruar në një themel dhe përhapje të telemjekësisë në Shqipëri, Kabo Verde, Vietnam dhe vende të tjera dhe e ka rritur aksesin në kujdes shëndetësor jashtëzakonisht shumë. Transformimi i sistemeve të kujdesit shëndetësor në vendet në zhvillim dhe ato pas konfliktit më është bërë pasion, jeta ime e dytë profesionale, përpos punës si kirurg. Për më tepër, ka qenë përvoja më pasuruese, një përvojë që nuk do ta ndërroja me asgjë në botë. Disa do të thonë se ka qenë një fat. Tani kemi shumë arsye për të festuar dhe falënderojmë shumë njerëz nga shumë vende që kanë kontribuar për këtë në një mënyrë apo tjetër, por ne kemi ende një rrugë të gjatë për të bërë.

Magazin der Ärztekammer Steiermark/ AERZTE: Deri në çfarë mase mund të kontribuojë Austria këtu?

Prof. Dr. Rifat Latifi: Epo, Austria ka qenë një mike e madhe e Kosovës dhe ka ndihmuar shumë. Megjithatë, Austria mund të kontribuojë shumë edhe më tej. Donacionet specifikisht të dedikuara ose ato përmes bashkëpunimit do të sigurojnë që misioni ynë të vazhdojë dhe IBOT të bëhet popullor në të gjitha vendet ku ne punojmë. Për më tepër, ai do të na ndihmojë të transformojmë kujdesin shëndetësor në një sistem të kujdesit shëndetësor më kosto-efektiv në vendet pas konfliktit. Aktualisht ka 34 vende me më shumë se 2 miliardë njerëz të përfshirë në luftëra ose konflikte të mëdha. Strategjia IBOT është dëshmuar efektive, përsëri dhe përsëri. Së fundmi kemi krijuar një model tjetër të qëndrueshëm të transformimit të shëndetësisë në Kosovë, duke themeluar Kolegjin e Kirurgëve të Kosovës (KCS), si një organizatë ombrellë të shoqatave kirurgjike dhe si një organ shkencor dhe avokues për të udhëhequr avancimin e disiplinës së kirurgjisë në Kosovë që përfshin më shumë se 1000 kirurgë nga 13 disiplina. Kolegji, si një organizatë jofitimprurëse shkencore dhe edukative e kirurgëve, u themelua në vitin 2018 për të përmirësuar cilësinë e kujdesit për pacientin kirurgjik duke vendosur standardet më të larta për edukimin dhe praktikën kirurgjikale. Kolegji është i përkushtuar për të përmirësuar kujdesin ndaj pacientit kirurgjik dhe për të avancuar praktikën etike të kirurgjisë. Kolegji po punon së bashku me autoritetet shëndetësore të Kosovës për standardizimin e kujdesit, praktikës dhe protokolleve të kujdesit kirurgjik dhe do të punojë për avancimin e agjendave klinike, shkencore dhe kërkimore të kirurgjisë në Kosovë me qëllim të arritjes së standardeve botërore. Për më tepër, ne kemi plane serioze për të ndërtuar institucione kërkimore, simulimesh dhe trajnimi dhe arsimore që do të ndryshojnë vërtet fytyrën e sistemit të kujdesit shëndetësor. Do të doja të kisha mundësinë të punoja me komunitetin austriak, qeverinë apo OJQ-të e Austrisë në këtë projekt madhor. Në të njëjtën mënyrë, ne mund të ndihmojmë Austrinë të zbatojë programe të telemjekësisë, veçanërisht në sëmundjet kronike si ato të popullatës geriatrike, por edhe për ato më akute.

Magazin der Ärztekammer Steiermark/ AERZTE: Me çfarë sfidash përballet në mënyrë specifike një sistem shëndetësor në vendet pas konfliktit – krahasuar me vendet pa zhvillime penguese të kohëve të fundit?

Prof. Dr. Rifat Latifi: Ka disa probleme të mëdha në vendet që sapo kanë dalë nga lufta: Objektet dhe infrastruktura shëndetësore shpesh shkatërrohen, ka një ndërprerje të madhe të shërbimeve të kujdesit shëndetësor; numri i madh i operacioneve elektive dhe kështu që tani pacientët shkojnë te mjeku shumë vonë. Në krye të kësaj gjendje dëshpërimi, ka një ikje të konsiderueshme ose masive të trurit të profesionistëve të kujdesit shëndetësor, të cilët ndoshta u larguan si refugjatë, ose thjesht u punësuan nga shumë vende që ndoshta ndihmuan gjatë luftës, të cilat i paguajnë më shumë dhe janë më të sigurta për ta dhe familjet e tyre, pra nuk ka ekspertë në spitalet publike, ndaj pacientët duhet të largohen tërësisht nga vendi dhe të shkojnë jashtë vendit për shërbime shëndetësore, duke bërë shpenzime katastrofike. Pra, vendet, si Kosova e pasluftës, për vite (apo edhe më keq, për dekada) janë marrë vetëm me shërbimet e urgjencës. Menduam se COVID-19 ishte i keq, kur nuk kishim raste elektive. Por, provoni atë gjatë luftës ose pas luftës. Të gjitha këto ndryshime bëhen edhe më keq, kur (zakonisht) vjen qeveria e re dhe duhet të ketë prioritet buxhetin e pakët që kanë. Për më tepër, për fat të keq, sistemi i kujdesit shëndetësor publik mbeti i pafinancuar vit pas viti, qeveri pas qeverie, dhe ka GDP-në më të ulët për kujdesin shëndetësor në vendet e Ballkanit Perëndimor dhe ndër më të ulëtat në botë. Kur ke GDP-në më të ulët dhe shkallën e lartë të korrupsionit, rezultatet janë katastrofike.

Magazin der Ärztekammer Steiermark/ AERZTE: A është kjo gjithashtu një mundësi për të qenë në gjendje të ridizajnoni strukturat nga e para?

Prof. Dr. Rifat Latifi: Në një farë mënyre po. Por transformimi duhet të planifikohet në shtigje afatgjata, ndërkohë që ju merreni njëkohësisht me emergjencat. Ekziston nevoja për zgjerimin e shërbimeve klinike për të rritur aksesin për pacientët dhe personelin në kujdes dhe edukim, duke zhvilluar një plan strategjik me kontributin e ekspertëve më të vërtetë, bazuar në nevojat e vendeve individuale që do të kufizojë nevojën e pacientëve për të shkuar jashtë vendit. Kjo do të thotë, të krijojnë ekspertizën e tyre dhe të sigurojnë diversifikimin e kuadrove dhe barazisë, që do të thotë të zgjerojnë udhëheqjen e sistemit të kujdesit shëndetësor pa prioritete politike, dhe edukim në të gjitha nivelet e kujdesit shëndetësor. Përveç kësaj, ekziston nevoja për optimizimin e efikasitetit klinik dhe të ardhurave, për të garantuar qeverisje të mirë spitalore dhe për të mbështetur përmirësimin e cilësisë dhe iniciativat e sigurisë së pacientit për të përmirësuar rezultatet shëndetësore. Kjo përkthehet në sigurimin e cilësisë së lartë të shërbimeve dhe ndalimin e ikjes massive të pacientëve jashtë vendit. Për më tepër, rindërtimi i sistemit të kujdesit shëndetësor duhet të bazohet në të dhëna, me infrastrukturë të dedikuar për kërkime cilësore të avancuara, në mënyrë që të përmirësohet cilësia e shërbimeve dhe dukshmëria, dhe zhvillimi i vazhdueshëm i stafit shëndetësor, domethënë zhvillimi i kapaciteteve njerëzore të personelit mjekësor.

Magazin der Ärztekammer Steiermark/ AERZTE: Me çfarë problemesh u përball Republika e Kosovës në rindërtimin e sistemit të saj shëndetësor dhe çfarë zgjidhjesh ishin dhe po ndiqen?

Prof. Dr. Rifat Latifi: Ashtu si në shumë vende të tjera të dala nga lufta apo konfliktet e mëdha, Kosova u përball me shumë çështje, që u shtresuan për vite të tëra pushtimi dhe shkatërrimi sistematik të sistemit shëndetësor. Pra, ka nevojë për një transformim të madh të sistemit të kujdesit shëndetësor, eliminimin e korrupsionit të ngulitur pothuajse në të gjitha shtresat e sistemit shëndetësor, krimin e organizuar në shëndetësi, me qëllim përmirësimin e cilësisë së shërbimeve të kujdesit shëndetësor, rritjen e llogaridhënies, ndërtimin e kapaciteteve moderne njerëzore, modernizimin, infrastrukturën spitalore, përmirrësimin e transparencës dhe zbatimit të diplomacisë mjekësore dhe ndalimit të trajtimit jashtë vendit.

Magazin der Ärztekammer Steiermark/ AERZTE: Çfarë roli luan telemjekësia në këtë dhe cilat janë disa nga sfidat?

Prof. Dr. Rifat Latifi: Përparësia më e madhe e telemjekësisë dhe teleshëndetësisë në çdo vend dhe çdo gjendje, e veçanërisht në krizë, të tillë që kishim gjatë COVID-19, është aftësia për të vazhduar ofrimin e shërbimeve shëndetësore në distancë fizike. Në SHBA, shumica e institucioneve të kujdesit shëndetësor përdorin një formë të telemjekësisë ose teleshëndetësisë falë përparimeve të rëndësishme në telekomunikacion, duke përfshirë dhe pa u kufizuar në përmirësimin e imazheve me rezolucion të lartë dhe akses më të madh në brez të gjerë. Megjithëse teknologjitë, infrastruktura dhe legjislacioni i sapolindur diskutohen dhe përmirësohen gjithnjë e më shumë, ato mbeten sot në një fazë të hershme integrimi dhe përhapjeje në sistemin aktual të kujdesit shëndetësor. Ndërsa, besoj se telemjekësia dhe teleshëndetësia janë më në fund në qendër, ka sfida për të vazhduar me këtë vrull. Sfidat më të rëndësishme për përhapjen e gjerë të telemjekësisë janë mungesa e qasjes dhe udhëzimeve të standardizuara që përshkruajnë kriteret uniforme se kur duhet të jetë pjesë e kujdesit telemjekësia; mungesa e qartësisë për mënyrat dhe mekanizmat e rimbursimit; Çështjet e licencës kur kujdesi telemjekësor duhet të kalojë linjat shtetërore ose të vendit; pajtueshmërinë me rregullat e privatësisë dhe sigurisë së Aktit të Transportueshmërisë dhe Përgjegjshmërisë së Sigurimeve Shëndetësore (HIPAA); dhe çështjet e sigurimit të përgjegjësisë dhe keqpërdorimit. Përveç kësaj, duhet të merren parasysh edhe dështimet teknologjike dhe faktorët njerëzorë, por me përparimet e fundit, integrimi i teknologjisë me faktorët njerëzorë është bërë pothuajse i pandërprerë. Për më tepër, me një integrim të përsosur të telemjekësisë dhe teleshëndetit në kujdesin e sëmundjeve kronike, mund të lindin pyetje për vazhdimësinë e kujdesit. Faktorët e lartpërmendur janë ndoshta arsyeja pse telemjekësia duhet të integrohet në sistemin aktual të kujdesit shëndetësor. Që nga fillimi i teknologjisë së telemjekësisë nuk ka qenë problem. Faktori njerëzor ka qenë. Tani që kemi internet kudo, komunikimi nuk është problem. Vendimi për të bërë telemjekësi nga institucioni është.

Magazin der Ärztekammer Steiermark/ AERZTE: Çfarë mund të mësojë një vend si Austria nga përvojat në Kosovë për transformimin e vazhdueshëm të sistemit të saj shëndetësor – apo kushtet janë shumë të ndryshme?

Prof. Dr. Rifat Latifi: Kur bëhet fjalë për telemjekësinë, shumica e vendeve në botë, me disa përjashtime, janë në të njëjtën anije. Austria do të ishte një vend i përsosur për të pasur një sistem të përhapur të telemjekësisë. Integrimi i telemjekësisë dhe teleshëndetësisë në sistemin e kujdesit shëndetësor lejon: sigurinë e pacientit dhe eliminimin e të gjitha shqetësimeve që përjeton pacienti, duke përfshirë ndërprerjen e ditës së tij, udhëtimin me makinë ose modalitete të tjera në zyrën e mjekut, kalimin e kohës në parkim (shpesh ata duhet të paguajnë për parkim), duke pritur në dhomën e pritjes me pacientë të tjerë të sëmurë dhe përfundimisht të shihen nga ofruesi i shërbimit. Ky proces është i gjatë, i mundimshëm dhe në shumë raste jo i nevojshëm. Shumica e takimeve klinike mund të bëhen virtualisht duke përdorur telemjekësinë dhe teleshëndetin.

Magazin der Ärztekammer Steiermark/ AERZTE: Ju keni përvojë të thellë me sistemin e kujdesit shëndetësor në SHBA. Sa ju ka ndihmuar kjo njohuri në rolin tuaj si Ministër i Shëndetësisë së Kosovës? Çfarë keni dashur të bëni ngjashëm dhe çfarë me vetëdije keni dashur të bëni më ndryshe?

Prof. Dr. Rifat Latifi: Trajnimi në Universitetin Yale dhe puna në disa nga qendrat më të mira të kujdesit shëndetësor në SHBA, më ndihmoi shumë. Më pëlqen të punoj me të dhëna. Pasi bëra një analizë SËOT të gjithë sistemit klinik të kujdesit shëndetësor, e konstatova gjendjen e shëndetësisë në Kosovë si katastrofike. Sistemi shëndetësor i pasluftës u zhvillua në bazë të asaj që donin donatorët, dhe jo bazuar në analiza të vërteta dhe plane afatgjata. Shumë studime fizibiliteti (shumë të shtrenjta), të bëra shpesh nga i njëjti vend apo agjenci e njëjtë apo edhe i njëjti person nga i njëjti vend, dolën me të njëjtat përfundime, por asgjë nuk u bë dhe udhëheqja e sistemit shëndetësor kosovar as që i lexoi ato studime. Të gjithë ata që kanë ardhur për të punuar në Kosovë kanë dashur të bëjnë studimin e tyre të fizibilitetit. Ishte maskim. U shpenzuan kaq shumë para për këto studime.

Në Kosovë është dashur të investojmë në cilësinë e shërbimeve, që përfshin infrastrukturën dhe kapacitetet njerëzore. Kjo do të rrisë volumin dhe do të reduktojë ikjen e trurit, si dhe pacientët që shkojnë diku tjetër për kujdes, dhe më pas do të jetë fitimprurës. Këto fitime më pas duhet të investohen në cilësinë e kujdesit. Për të mbyllur të gjithë këtë cikël, duhet të krijojmë 12 qendra ekselence dhe 22 programe të subspecializimeve të avancuara, me ekspertë të rinj, që do ta çojnë sistemin e kujdesit shëndetësor në një drejtim krejtësisht të ri. Këto kërkojnë kohë. Transformimi i sistemit shëndetësor nuk duhet të përdoret për mundësi zgjedhjesh politike.

Në Kosovë si Ministër i Shëndetësisë doja të krijoja ekspertizën dhe cilësinë e kujdesit si ai që e ofroj këtu në Shtetet e Bashkuara, por doja ta mbaja atë më lirë dhe jo me shpenzime të kujdesit shëndetësor jashtë kontrollit.

Gjersa intervistën në origjinal të botuar në revistën e Odës së Mjekëve të Austrisë mund ta lexoni këtu: https://www.aekstmk.or.at/books/2023/12/

/Telegrafi/