Fondet multimilionëshe të BE-së për Kosovën dhe Serbinë, kushtet që dyja vendet duhet plotësuar

24 gushti është afati i fundit në të cilin vendet duhet t’i dorëzojnë Komisionit Evropian, agjendat e reformave, mbi bazën e të cilave do të marrin fonde nga Mekanizimi i ri i Reformës dhe Rritjes për Ballkanin Perëndimor.

Nëse një agjendë reformash merr dritën e gjelbër nga Komisioni Evropian, fondet e para do të lirohen nga mekanizimi deri në fund të këtij viti.

Në maj, institucionet e Bashkimit Evropian miratuan Rregulloren për krijimin e Mekanizmit të Reformës dhe Rritjes për Ballkanin Perëndimor, bazuar në Planin e Rritjes të prezantuar zyrtarisht nga Komisioni Evropian në nëntor 2023. Rregullorja ka hyrë në fuqi më 24 maj, duke filluar nga afati tre mujor për paraqitjen e Agjendave të Reformës – lista e masave që do të duhet të zbatojë çdo vend për të marrë fonde nga Mekanizimi.

Rregullorja e Bashkimit Evropian parashikon gjithsej 2 miliardë euro grante dhe 4 miliardë euro kredi nga viti 2024 deri në vitin 2027. Këto fonde do të shpërndahen në Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë, Mali të Zi, Maqedoni e Veriut dhe Serbi në raport me popullsinë e tyre dhe madhësinë e ekonomisë së tyre.

Sipas Rregullores, pas dorëzimit të Agjendës së Reformës, një përfitues mund të kërkojë lëshimin e një para financimi deri në 7% të shumës totale të parashikuar nga Mekanizimi. Pas kësaj, fondet do të lëshohen dy herë në vit, nëse plotësohen kushtet e pagesës. Ekspertët, megjithatë, nuk janë të sigurt se sa rreptësisht do të vlerësohet përmbushja e këtyre kushteve.

Komisioni Evropian konfirmon për portalin tonë se si kërkesat për lirimin e parafinancimit ashtu edhe kërkesat për lirimin e kësteve të para priten pas miratimit të Agjendave të Reformës, ende në vitin 2024.

Cilat janë të gjitha kushtet për lirimin e fondeve?

Siç thuhet në Rregulloren e Bashkimit Evropian, dy herë në vit përfituesit do të paraqesin kërkesë për lirimin e mjeteve në lidhje me kushtet e përmbushjes së pagesës.

Përpara se të lirohet ndonjë fond, Komisioni Evropian do të vlerësojë nëse një përfitues plotëson dy parakushte të përgjithshme. E para është se përfituesit “mbështesin dhe respektojnë mekanizmat efektivë demokratikë, duke përfshirë një sistem parlamentar shumë partiak, zgjedhje të lira dhe të ndershme, media pluraliste, një gjyqësor të pavarur dhe shtetin e së drejtës, dhe garanton respektimin e të gjitha detyrimeve të të drejtave të njeriut, duke përfshirë të drejtat e personave që u përkasin pakicave”.

Për Serbinë dhe Kosovën, ekziston një parakusht shtesë, që të “angazhohen në mënyrë konstruktive me progres të matshëm dhe rezultate të qarta në normalizimin e marrëdhënieve të tyre”.

Gjithashtu, parakushtet e përgjithshme për disbursimin e mjeteve janë stabiliteti makro-financiar, menaxhimi i shëndoshë i financave publike, transparenca dhe mbikëqyrja e buxhetit.

Kur të plotësohen këto parakushte, Komisioni do të vlerësojë nëse një përfitues ka përmbushur masat specifike nga Agjenda e Reformës, për të cilat do të përcaktohen afatet dhe cilat do të jenë kushtet për lirimin e fondeve dy herë në vit.

Nëse Komisioni Evropian konstaton se disa kushte nuk janë përmbushur, ai do të ndalojë fondet që korrespondojnë me këto kushte. Nëse vendi pritës nuk i plotëson këto kushte pas një kohe të caktuar, Komisioni do të zvogëlojë shumën e fondeve që korrespondojnë me këto kushte.

Çfarë duhet të përmbajë agjenda e reformës?

Agjendat e Reformës do të përmbajnë masa që përmbushin objektivat e Rregullores, përkatësisht përafrimin me standardet e Bashkimit Evropian në kontekstin e zgjerimit, integrimin ekonomik rajonal dhe bashkëpunimin në Ballkanin Perëndimor, integrimin gradual në tregun e përbashkët të Bashkimit Evropian dhe konvergjencën e ekonomive.

Sipas Rregullores, Agjendat e Reformës duhet të hartohen në konsultim me partnerët socialë dhe organizatat e shoqërisë civile.

Shumica e qeverive në rajon nuk e kanë publikuar draftin e Agjendave të Reformës. Qeveria e Malit të Zi, ndërkohë, publikoi draftin e saj në fund të qershorit. Kjo Agjendë Reforme përmban 32 masa të ndara në katër fusha.

Fushat e mbuluara nga drafti i Agjendës së Reformës së Malit të Zi janë mjedisi i biznesit dhe zhvillimi i sektorit privat, tranzicioni digjital dhe i gjelbër, zhvillimi i kapitalit njerëzor dhe sundimi i ligjit.

Në fushën e shtetit të së drejtës, Agjenda e Reformës së Malit të Zi përfshin ndër të tjera zbatimin e rekomandimeve të ODIHR-it për përmirësimin e kuadrit zgjedhor, si dhe zbatimin efektiv të legjislacionit kundër korrupsionit.

A do të zbatohen rreptësisht këto kushte?

Tashmë gjatë përgatitjes së objektit kishte shqetësime se kushtet nuk do të zbatoheshin në mënyrë konsistente. Në një artikull të publikuar në portalin tonë në muajin mars, ekspertët për Ballkanin Perëndimor theksuan opinionin e Gjykatës Evropiane të Audituesve, sipas të cilit ekziston rreziku që kushtet të mos jenë mjaft ambicioze dhe as të mund të maten me saktësi.

Adnan Ćerimagić, analist i lartë i Iniciativës Evropiane për Stabilitet nga Berlini, thotë për portalin tonë se është e vështirë të vlerësohet se sa fleksibël do të jetë Komisioni në interpretimin e kushteve, sepse procesi i hartimit të reformave është mjaft transparent, raporton euronewsbalkan.