DORA FANTAZMË

Nga: Selma Lagerlöf
Përktheu nga suedishtja: Qerim Raqi

Kur ora ra njëmbëdhjetë e natës, dikush erdhi dhe i ra ziles në dhomën e mjekut. Zilja e parë nuk pati asnjë rezultat, por kur e dyta dhe e treta ranë më me vendosmëri, Karina, ndihmësja e mjekut, doli nga dera e kuzhinës për të parë çfarë po ndodhte. Karina u hamendsua për pak kohë, por pastaj e bindi veten se duhet zgjuar mjekun. Erdhi dhe trokiti në derën e dhomës së tij të gjumit.

– Ke një mesazh nga e fejuara. Mjeku duhet të shkojë atje.

– Është e sëmurë? u dëgjua zëri i tij nga brenda.

– Ato nuk e dinë se çfarë ka. Mendojnë se ka parë diçka.

-Po, thuaju që po vij.

Mjeku nuk pyeti më. Nuk i pëlqente të dëgjonte thashetheme të kota për të fejuarën. Gjë e çuditshme me këto besëtytni, mendonte ai derisa po vishej. Shtëpia shtrihej në mes të qytetit dhe kjo s’ishte ndonjë gjë idilike. Një shtëpi e vjetër, krejtësisht e zakonshme, pothuajse e shëmtuar, me orendi si të gjitha shtë­pitë e tjera në atë lagje. Por fantazma rrinte andej. Aty ishte vetëm një rrugicë e errët në të dalë të qytetit, me një kopsht të stërmadh dhe me pemët e tmerrshme e të vjetra që fshikullonin dritaret në një natë kaq të stuhishme dimri! Rruga ishte e gjerë dhe zbriste deri në portin detar, me kishën dhe bankën e kursi­meve, kazermën dhe fabrikën e sheqerit aty pranë! A s’ishte afër mendsh se fabrika e sheqerit me gjithë ato zhurma dhe kal­daja të mëdha e të ndezura do ta kishin bërë fantazmën të mos ndihej rehat aty, të pakënaqur. Por, jo, aspak. Në mënyrën e vet, fantazma mund të meritonte admirim. Kishte energji në të, energji të jashtëzakonshme dhe aftësinë për të qëndruar në vetëdijen e njerëzve. Thuhej se nuk ishte shfaqur tani në njëzet vjet qëkur plakat Burmanë ishin vendosur me banim në atë dhomën e fantazmës. Por a e kishin harruar njerëzit? Dukej tani: vetëm për faktin se Ellena ishte sëmurë papritmas, kjo menjëherë ishte cilësuar si një përfytyrim i saj. E frikësuar nga diçka, po, nuk ishte e pamundur. Me siguri ajo ishte bërë si e predistenuar për ta parë fantazmën duke qenë se kishte jetuar tërë jetën me dy plaka nervoze. Ajo e kishte ditur gjithmonë dhe kishte besuar se në atë shtëpi kishte një fantazmë.

Dukej sikur e kishte ushqyer imagjinatën e saj me këtë që nga fëmijëria. Ajo me siguri nuk e kishte harruar, ndonëse ishte e rritur. Herën e parë që mjeku ishte në vizitë te plakat e sëmura, ajo i kishte thënë me një zë triumfues:

– Këtu është dhoma e fantazmës.

Pikërisht me këtë ton, sikur të tregonte për një thesar familjar.

– Kurrë nuk mund të luash me letra në këtë dhomë, e sheh doktor.

– Oh, pse jo?

– Po ja, nëse njëri nga bixhozxhinjtë bën gabimin më të vogël, hilen më të vogël, befas i shfaqet një dorë dhe lëshohet në tryezë pranë tij.

– Çfarë dore?

– Një dorë e moshuar, e verdhë, me unaza diamanti të rëndë në gishtat e shtrembër dhe me gjemba të vërtetë rreth kyçit të dorës.

– Ashtu ë, dhe pastaj?

– Nuk mund të shohësh asgjë më shumë se dora.

– Por si shfaqet fillimisht?

– Askush nuk e di, është shfaqur gjithmonë këtu.

Ajo e kishte treguar këtë me shumë zgjuarsi, por si mund ta dinte, si e dinte? Ajo me siguri besonte në fantazmat.

– Kështu vjen, doktor, shfaqet fshehurazi te cepi i tryezës, pranë atij që luan letra, e drejton gishtin e madh e të shtrembër kah një kartë bixhozi! Ka thonj si kthetra, të dredhur dhe të mprehtë.

Megjithëkëtë, ajo nuk mund ta besonte këtë. Sapo e kishte zgjedhur dhomën e fantazmës për dhomën e saj. Mjeku kalonte andej përgjatë ndërtesës së madhe të fabrikës së sheqerit, ku punohej gjatë gjithë natës. Një ditë banorët aty do të kishin qenë të kënaqur me fabrikën e madhe që lëshonte tym! Ishte e arsyeshme të mendohej se nëse ajo do të ishte rritur në fshat në vetmi ëndërrimtare atëherë, ndoshta, besëtytnia do të ishte rrënjo­sur thellë në shpirtin e saj. Por meqë ajo kishte jetuar gjithmonë këtu mu në mes të këtij realiteti, të zhurmshëm…

Ai u kthye aty te qoshja e fabrikës së sheqerit, ku era fërshë­llente po aq reale si zakonisht, u ngjit shkallëve të larta prej guri dhe hyri në shtëpi.

Zoti i madh, edhe ai kishte filluar të frikësohej.

Në korridor qëndronte një figurë e gjatë, mbështjell plotësisht me një shall të zi. Vetë plaka Malina kishte zbritur poshtë për ta mbajtur fenerin ndezur te shkallët.

– Si është Ellena? pyeti doktori.

“Faleminderit juve që erdhët kaq shpejt”, tha plaka Malina. Nuk e di as vetë se çfarë ka. Ju duhet të vini dhe ta shihni vetë.

Ajo pothuajse vrapoi shkallëve lart ndonëse ishte e moshuar. Imagjino, plaka Malina ishte ulur në të ftohtë në korridor për ta pritur. Kishte qenë shumë e shqetësuar, natyrisht, ndoshta kishte menduar se ai do të vinte më shpejt nëse do të dilte aty e ta takonte. Mjeku fillimisht pati një përshtypje të gjallë se aty vërtet mund të kishte një rrezik. Do të ishte shqetësuese nëse diçka do ta pengonte atë vajzë të re atje lart, të cilën ai e kishte zgjedhur për grua. Ai s’kishte takuar asnjë vajzë më të mirë gjatë gjithë jetës së tij. Relativisht e bukur dhe pa të afërm të tjerë, përveç këtyre dy grave të moshuara dhe, natyrisht, me një edukatë të mirë, shtëpiake, e urtë.

Kur hynë në sallë, plaka Malina iu drejtua përsëri mjekut.

– Ne u zgjuam në mes të natës nga britma e saj e tmerrshme, dhe nuk kemi mundur ta qetësojmë më. Ne nuk dinim si të vepronim ndryshe, prandaj të kërkuam. Ajo hapi derën e dhomës së Ellenës, e futi kokën brenda dhe i tha se mjeku kishte mbërritur. Menjëherë ai hyri brenda. Kishte aq shumë ndriçim aty brenda saqë, në fillim, ai pothuaj nuk mund të shihte asgjë. Ato me siguri kishin mbledhur të gjitha llojet e llambave dhe qirinjve që ishin në atë shtëpi. Në fakt, nuk dukej keq me ato pasqyrat e larta, të montuara në mur midis dritareve dhe me mobiliet e bardha, të stilit të vjetër që Ellena kishte renditur. Në këtë ndri­çim bëhej e qartë se kjo sallë, në kohët e mëhershme, kishte qenë vendi i festave, gjatë ditëve të lavdisë së asaj shtëpie. Pra ishte këtu vendi ku banorët e dikurshëm ishin ulur pranë trye­zave duke lozur – një vend me shkëlqim të madh, sepse njerëz të shkëlqyeshëm kishin jetuar këtu – dhe kur gëzimi kishte arri­tur kulmin, kur oborrtarë të rinj kishin qëndruar pas karrigeve të grave, kishin folur marrëzira, kur shërbëtorët kishin kaluar dhe ofruar qumësht bajameje me tabakatë prej argjendi, pikë­risht atëherë ishte shfaqur dora fantazmë. Duhet të ketë pasur spektakle dhe rrëmujë aty. Zonjat duhet të kenë bërtitur, kapele të vjetra dhe dinjitoze të burrave duhet të jenë hedhur nga tavo­linat dhe ata të mos kenë thënë asnjë fjalë. Tabakatë e argjendta duhet t’u kenë rrëshqitur nga duart shërbëtorëve dhe t’u kenë rënë në dysheme. Frika nga e mbinatyrshmja do të jetë vizatuar nëpër fytyrat e të pranishmëve. Do të jenë dukur si demoni­zuese, gjysmë të çmendura. Mjaftonte të shikonte tani të fejua­rën e tij për ta kuptuar se si do të jenë dukur ato fytyra.

Ajo ishte ulur tani në mes të dhomës, në një kolltuk të madh, me trupin krejt të drejtë, duke shikuar përreth me sy të çudit­shëm, endacakë, e zbehtë në fytyrë, si të kishte marrë ngjyrën e një të vdekuri, duke kërcitur dhëmbët e duke u dridhur e tëra. Kolltuku ishte zhvendosur në mes të dyshemesë. Ishte një koll­tuk me këmbë të lira. Asnjë mobilie tjetër nuk qëndronte pranë, asgjë nuk mund të fshihej nën të që të mund të zvarritej për­para.

Ajo nuk u kushtoi shumë vëmendje atyre që hynë brenda. Tani i mbante sytë të fiksuar, shikimin e ngulitur në një pikë, mbi hijen e dollapit që shtrihej në cep të sobës me pllaka. Ajo ndoshta dyshonte në hijen që, mbase, dëshironte të bënte një tallje të shëmtuar. E tërhoqi fundin e fustanit, për të qenë gati të ikte kur hija të rritej dhe të shfaqej diçka, ndoshta një dorë e madhe me gishtat si kthetra. Befas, doktori lëvizi me nxitim një llambë në mënyrë që drita të binte tutje. Ajo u ul përsëri në karrige. Tani erdhi hallë Berta dhe bëri të njëjtin raport si hallë Malina.

– Ne u zgjuam nga britma e saj sikur të ishte çmendur, dhe në këtë gjendje është që nga ai çast. Ajo, thjesht, dëshiron dritë, gjithnjë e më shumë dritë. – Çfarë ka, sipas jush? “E frikësuar, asgjë tjetër përveç frikësimit”, pëshpëriti doktori. Tani shikimi i saj ngulitej pas një perdeje rrotulluese. Ai bëri ca hapa nëpër dhomë. A është e mundur që ai të kishte zbuluar atë që e kishte frikësuar të fejuarën e tij. Në tavolinë ishte një letër dhe pak bojë. Ajo kishte filluar të shkruante diçka, por pena i kishte rënë nga dora duke u rrotulluar mbi letër. Një biletë, të cilën mjeku ia kishte dërguar asaj vonë në mbrëmje për të mësuar nëse ajo bashkë me dy hallat donin të shkonin në një ekskursion të nesërmen, qëndronte aty fare pranë. Ishte e qartë se ajo ishte ulur pranë tavolinës për t’ia kthyer letrën atij. Ajo kishte arritur të shkruante vetëm “I dash…”. Pastaj ishte frikësuar dhe pena i kishte rënë nga dora.

Mjeku ndjeu se si e ndoqën sytë e dy plakave. Ato me siguri pyesnin veten pse ai ende s’i kishte thënë asgjë Ellenes. Sigurisht nuk e kuptonin se gjëja më e rëndësishme ishte se ai kishte kuptuar se çfarë e kishte shkaktuar frikën e saj. Ai nuk mund ta besonte dorën fantazmë. Kjo nuk vinte në shprehje.

E gjora vajzë, ashtu siç ishte e frikësuar vetë, ashtu kishte qenë edhe gjithë atmosfera përreth saj, plot tmerr. Askush, thellë në mendjen e tyre, nuk ishte bindur se ajo nuk kishte parë diçka. Gjëja e parë që duhej bërë ishte, në fakt, që t’i nxirrte ato nga dhoma, si Malinën ashtu edhe Bertën, në mënyrë që mos t’ia mbanin të gjallë frikën asaj.

– Unë mendoj se ajo do të flasë për gjithçka me mua, nëse mund të flas vetëm me të, tha ai dhe shpejt e liroi dhomën. Mori një karrige dhe u ul pranë saj. E çuditshme se sa fytyra mund të ketë një person! Vështirë se mund ta njihte Ellenen në atë gjendje. Ajo përherë ishte e qetë, me një qetësi shpirtërore, dhe kjo ishte cilësia kryesore e saj. Ai ishte magjepsur gjith­monë nga qetësia e saj. Ajo vërtet zotëronte mjeshtërinë për t’i ulur gjakrat e atyre dy grave të moshuara.

Ajo pothuaj nuk kishte ngritur kokën nga qëndisja, pava­rësisht sesa ishin grindur ato. Një mbrëmje, kur ishte kthyer në shtëpi, ai kishte përjetuar një lloj epifanie, sikur kishte gjetur aty një siluetë të bukur, nën dritën e llambës, përkulur mbi trye­zën e punës. Ai e kishte parë qartë qafën e hollë dhe duart e vogla të një femre që ishin zmadhuar sa gjithë dhoma. Menjë­herë pas këtij përfytyrimi ai i kishte propozuar fejesën.Po tani. Thjesht, një qenie tmerrësisht e zbehtë dhe e vrazhdë. Krejtësisht ndryshe nga ajo që ai donte. Një grua histerike! Oh, Zot i madh, na ruaj Zot! Sidoqoftë, tani ai duhej të bënte diçka për të. Nuk i interesonte që ajo ishte bërë pothuajse e neveri­tshme për të. Më duhet ta shoh si një paciente dhe jo si gruan time të ardhshme. – Më thuaj, Ellenë, ç’ke? Ajo nuk u përgjigj. “Duhet të ma thuash, e kupton”, tha ai me një zë pak më të rreptë. Ajo e vështroi, një shkëlqim shprese u shfaq në sytë e saj. – Do të qetësohesh, kur ta thuash. Sytë e saj të bukur dhe të ndritshëm ishin të trishtuar. Ata gjithmonë kishin pushuar tek ai që e vështronin, si rreze dielli. Tani, mbase, ishin më shkël­qyes. Por me një shkëlqim pas të cilit ai, në të vërtetë, nuk ishte i dhënë. Ajo luftonte ashpër me veten e saj. Nuk mund ta mbante nofullën e poshtme të palëvizshme. Futi një shami mes dhëm­bëve që të mos dëgjohej kërcëllima e tyre. Më në fund i tha ca fjalë. U ul, vuri njërën dorë mbi tjetrën dhe mendoi me zë të lartë. – Më duhet t’i them. Duhet, duhet. Përndryshe hija do të shfaqet përsëri. Po, po, do të vijë përsëri. Pastaj filloi të flasë. Kishte rënë në një trishtim të çuditshëm. I ngjante në të shumtën atij që del nga një procesion, të veshur me një frak dhe të lagur nga shiu. Kur ndien njeriu sikur po humb gjithë madhështinë dhe dinjitetin. Madje ajo ia tha menjë­herë se nuk e donte. Kishte dashur të martohej me të, por vetëm e vetëm për t’u larguar nga shtëpia. Sikur të mos ishte me veten e tij, ai tani do të qeshte me mënyrën se si kjo vajzë, që nga fëmijëria, e kishte menduar si duhej të ishte një burrë. I pari, më i miri. Ajo kishte qenë shumë e vendosur për t’ u larguar për shkak të hallave. Ato kishin qenë shumë dashamirëse me të, por kurrë aq të vetëdijshme sa shumë e kishin munduar. Ajo i hodhi mjekut një shikim të rreptë dhe sikur po i lutej ta kup­tonte, të ndiente diçka për të. Ai e dinte si ishin hallat, se ishte kujdesur për to për shumë vite. Ato ishin aq të vështira, tepër të vështira, me plot ide fikse dhe fobi të ndryshme. Halla Malinë gjithmonë kishte një frikë se mos po e përfshinte ndonjë valë zjarri, kurse halla Berta gjithmonë kishte idenë se do të rrëzohej në rrugë. Ai e dinte se si ishin ato. Nëse ajo, Ellena do të kishte qëndruar me to, do të ishte bërë po aq e çuditshme. Ajo e kishte ditur këtë. Por kishte dashur të ishte vërtet njerëzore me to. U kishte kërkuar leje për të gjetur diku një punë. Ato, sigurisht, nuk e kishin lejuar. Atëherë ai e kishte kuptuar se asaj nuk i kishte mbetur gjë tjetër veçse të martohej. Mjeku nuk ishte duruar pa e pyetur nëse ajo frikohej se jeta e saj si e martuar do të mund të bëhej më e keqe, më e vështirë se me ato dy hallat. Oh jo, më keq nuk mund të bëhej kurrë. Të paktën burri mund të dilte diku ndonjëherë, ndërkaq hallat ishin gjithë ditën në shtëpi. Pra, ajo kishte qenë e sinqertë. – Asnjëherë nuk të ka shkuar ndër mend të më doje? – Ajo tundi kokën. Ishte diçka që nuk e kishte shoshitur. – Po pse? Ishte shumë i shëmtuar? – Jo, ajo hapi sytë me adhurim. – Ishte i mërzitshëm? Ajo bëri një lëvizje të çuditshme me dorë. – Çfarë të keqe kishte atëherë? – Ai ishte shumë i ftohtë. – Ashtu, ë?! Ishte shumë i ftohtë! Mjeku bëri ca hapa nëpër dhomë. Ishte, padyshim, e tmerrshme që në fëmijëri ajo kishte ngulitur në mendje diçka të tillë. Ishte puthur me të pa pasur asnjë fije pëlqimi për të. Dhe nuk e kishte luaj­tur aspak rolin e saj keq. Me siguri ai ndihej i mashtruar. Ishte një ndjenjë e pakëndshme që një vajzë e re as që e kishte menduar ta donte. Por, natyrisht, ajo kishte bërë një jetë të mjerueshme me ato dy plakat. Mund ta merrte me mend sa e rëndësishme kishte qenë për të martesa. Sa vetë jeta e saj. Ajo rrëfeu pa tre­guar asnjë lloj dhembshurie. Asnjëherë nuk i shkonte në men­dje se po e lëndonte atë. Ajo duhet ta ketë menduar atë si njeri zemërgurë, vërtet të fortë hekur. Zëri i saj papritmas u bë ulë­rimë. “E di”, tha ajo, “se kushdo që luan me hile në këtë dhomë, mund ta shohë dorën fantazmë”. Unë e pashë. Isha ulur atje. Ajo u kthye shpejt kah tavolina. – Aty e pashë – Nuk beson se e pashë? vazhdoi ajo dhe ia nguli sytë atij, që sikur donte ta dety­ronte të vërtetën të dilte jashtë. “Po të dëgjoj, pra, si ishte”, tha ai . – Po, ti e di që më ke shkruar sonte, dhe unë doja të shkruaja një përgjigje para se të shkoja në shtrat. Por kur u ula në tavo­linë, u shqetësova, qëndrova për një kohë duke menduar, sepse nuk dija si të shkruaja titullin. Duhet të shkruaja i dashur, por mendova se kjo nuk ishte e drejtë. Ishte hera e parë që ju shkru­aja. Mendova se ishte e tmerrshme të shkruaja atë që nuk ishte e vërtetë, që nuk qëndronte por, në fund, mendova se nuk ishte e thënë të të shkruaja më pak. – A ka ndonjë ndryshim kaq të madh midis asaj që shkruan dhe asaj që thua? – Ti nuk më kishe pyetur kurrë nëse të doja, vetëm nëse doja të isha gruaja jote.

– Ah, ashtu, ë?! – Por pastaj, në atë çast, mu kur kisha filluar të shkruaja atë fjalë, aty ishte shfaqur dora. Erdhi duke rrëshqi­tur nga këndi i tryezës, unë qëndrova ulur dhe e vështrova për disa sekonda para se të kuptoja se çfarë ishte. Nuk bërtita menjëherë. S’ mund ta kuptoja që ishte diçka e mbinatyrshme. Por pastaj ajo u shtri në letër dhe bëri me gishtin e shtrembër në drejtim të asaj fjale. Unë mendoj se ishte e lumtur, dridhej nga gëzimi. Sikur donte t’i gërvishte shkronjat. Ishte një lojë e rreme, donte të ishte pjesë e saj. Erdhi duke u zvarritur në gish­tat e verdhë si një merimangë e madhe. Ashtu me nxitim. Kishte shumë kohë që s’kishte pasur arsye për t’u shfaqur. Tani vërtet donte të nxitonte. E kapi penën me gishtat e njomë dhe të gërryer. Unë bërtita si të ishte një gjarpër, dhe pastaj ajo zhduk, por nuk e di nëse ende është këtu. Sikur e ndiej se është ende në këtë dhomë. Dhe nëse vjen përsëri, unë do të vdes. Po, do të vdes. “Jo, nuk do të vijë përsëri”, tha ai me një zë ngushë­llues. “Unë e di se më duhet të bëj diçka. Ta bëj në mënyrë që ajo mos të shfaqet më. Por është jashtëzakonisht e vështirë”. Ajo e hoqi unazën e fejesës nga gishti, e futi dorën e ftohtë te mjeku dhe ia lëshoi unazën në dorë. Pastaj sytë iu mbushën me lot nga pikëllimi që kishte hequr nga gishti unazën.

Mjeku nuk tha asgjë. Me majat e gishtërinjve tërhoqi unazën mes gishtërinjve të saj. Mendoi se dora fantazmë nuk ishte aq e vështirë sa kjo tjetra, e saj. Dora, si të thuash, kishte marrë anën e tij, i kishte dhënë një hakmarrje të vogël. Ai ndjeu sim­pati për të. Me siguri disave u ndodh, mendoi ai, që ndërgjegjja t’ u shkojë zvarrë në një mënyrë ose në një tjetër, pavarësisht se sa shumë përpiqen ta mashtrojnë. Ajo ka shtigjet e veta të hesh­tura. Aty tani e fejuara e tij e vogël kishte planifikuar gjithçka për vete, për të marrë një shtëpi të mirë. I nevojitej vetëm një hipokrizi e vogël, dhe lumturia e të gjithë botës ishte e saj. Por ngjan që ndërgjegjja krejt në heshtje të gërmojë në minierën e saj të thellë shpirtërore dhe, më në fund, të rrënojë për një çast çdo llogari dhe planifikim të bërë. Posi! Ajo, ndoshta, kishte menduar se mund të gënjente për këtë pjesën e mbetur të jetës së saj. Kishte parë se si funksiononte për të tjerët. Por ja që u zbulua se ajo ishte nga një soj më i mirë, që kishte diç frenuese për të qenë e një race të rafinuar të kundërshtuesve të ndërgje­gjes. Kur më së paku e presin, u shfaqet halucinacioni i ndërgjegjes. Gjithsesi, atëherë merr formën më të afërt që ka në dispozicion. Ishte e qartë se ndërgjegjja do të shfaqej si një dorë fantazme në këtë dhomë. Ai ende qëndronte dhe lëvizte me unazën nga gishti në gisht. Ndiente vetëm pakënaqësi që s’mund ta fitonte atë vajzë. Ishte pothuajse i trishtuar. Ajo me siguri kishte filluar që t’ia bënte tani me dije atij, të mendonte se ajo ia kishte bërë atij një padrejtësi, sepse u përkul dhe i puthi dorën.“Më fal”, i tha. Ishte e çuditshme! Sa e butë ishte! Kur e kuptoi se kishte bërë gabim, ajo nuk e dinte se çfarë të bënte për t’u pajtuar. – Atëherë nuk kishte asnjë arsye për ta torturuar më. Ai, thjesht, duhej të fliste, të thoshte se as ai nuk ishte shumë më i mirë se ajo. Si një lloj arsyetimi nga të dyja palët. Njëri kishte kërkuar një shtëpi, tjetri një shtëpiake. Do të qetësohej po ta dëgjonte këtë. Ai do t’i thoshte asaj se nuk mund të bëhej një përllogaritje e tillë, e hidhur dhe e gabuar për të. As ai nuk kishte qenë aq tmerrësisht i dashuruar në të. Po, natyrisht, ai nuk kishte arsye ta ushqente më dhimbjen. Më së miri ishte që t’i jepte fund lidhjes. Për të mirën e të gjithëve, që të qetëso­heshin dhe të zgjoheshin të nesërmen si të pamartuar. Derisa  ngrit të largohej, sytë iu mbushën lot. Ende ndiente dhimbje për ta humbur. Këtë kishte ardhur për t’ia thënë. Ai filloi duke i thënë ca gjëra jokoherente, se ajo ishte një njeri me ndërgjegje, se i përkiste racës më të mirë të njerëzve nervozë, të cilët sapo kishin filluar të shfaqeshin aty-këtu. Ajo ishte e çmuar për të për këtë arsye. Vetëm për shkak të asaj që i kishte ndodhur mbrëmë ai e kishte të vështirë ta linte. Ajo ishte e lirë, po në rast se…, nëse ndonjëherë ajo donte… E shikoi me habi. E mundonte kjo atë? Jo, por tani ngurtësia u largua nga tiparet e saj dhe sytë iu qetësuan. Qëndronte me gojën gjysmë të hapur për të dëgjuar më shumë. Ai foli për mënyrën se si ai kishte dashur ta organi­zonte jetën me të, edhe për mallin që kishte pasur për të. Foli krejt ndryshe në krahasim me atë që kishte folur gjysmë ore më parë. Mirëpo tani e shihte atë krejtësisht ndryshe, tani kur po e humbiste. Foli shumë më bukur, përtej zotësive të tij. Bashkë­jetesa me një femër të butë dhe të dashur, po, vetëm jeta me të, iu duk në të njëjtën kohë, shumë e ëmbël, në përfytyrimin e tij, dhe këtë ai tha asaj. Në çastin kur deshi të largohej duke ia zgjatur dorën në shenjë lamtumire, sytë iu mbushën përsëri me lot. Ato çaste ajo dukej shumë e bukur, përsëri i ndriste fytyra, ishte bërë si një lule e sapoçelur. Ajo dukej aq e lumtur si t’ kishte shpëtuar një kërcënimi me vdekje. Mjeku ende ia mbante dorën dhe nxori përfundimet e tij më shpejt se kurrë më parë. Natyrisht, ajo nuk e kuptonte as veten as për së afërmi. Por, ah, në atë çast! Mori frymë thellë. I gjithë trishtimi ishte zhdukur. E përshkoi një ndjenjë triumfi e gëzimi. Vetëm me një përpjekje të vogël ai ia kishte rrëfyer asaj dashurinë. Ajo kishte nevojë vetëm për këtë, që ai t’i tregonte se e donte. Ai mori unazën e fejesës dhe ia vuri asaj në gisht. – Asnjë marrëzi tani, tha ai, kur ajo deshi ta tërhiqte dorën. “Por”, tha ajo. – Nuk e di, nuk guxoj. – Guxoj, unë, tha doktori. Unë kurrë nuk kam dashur të ikë nga lumturia. Doli në korridor, kërkoi diçka nëpër xhepat e palltos dhe u kthye përsëri për ta ndezur cigaren. “E gjora”, tha ai, duke thithur cigaren. – Tani je e lidhur dhe e prangosur për të më dashur, do të thosha. Përndryshe, ajo dorë fantazmë, mbase, do të të shfaqet përsëri dhe do të të mbërthejë gjithë jetën.  /Revista “Akademia”/Telegrafi/