Shpërthimi i raketës në Poloni – çfarë dihet dhe cilat pyetje kanë mbetur pa përgjigje?

Pyetjet kryesore mbeten ende të paqarta rreth rrethanave të raketës që goditi Poloninë pranë kufirit të saj ukrainas të martën, duke vrarë dy persona.

Incidenti ndodhi në një ditë kur Rusia nisi një seri sulmesh ajrore në të gjithë Ukrainën, por Moska mohoi çdo përfshirje në shpërthimin në Poloni.

Megjithatë, u shtua frika se një sulm i qëllimshëm dhe armiqësor ndaj Polonisë anëtare të NATO-s mund të shkaktonte një përgjigje kolektive ushtarake nga aleanca.

Në këtë drejtim, Euronews ka sjellë një përmbledhje të asaj që dimë, çfarë nuk dimë dhe si mund të reagojë NATO ndaj shpërthimit në Poloni, përcjell Telegrafi.

Nga erdhi raketa?

Kjo mbetet e paqartë, por po bëhet gjithnjë e më e pamundur që Rusia ta ketë lëshuar raketën.

Shefi i NATO-s, Jens Stoltenberg, tha të mërkurën se shpërthimi në Poloni ka të ngjarë të jetë shkaktuar nga mbrojtja ajrore e Ukrainës duke u përpjekur të mbrohej nga një sulm raketor rus.

Presidenti i Polonisë, Andrzej Duda dukej se ndante këtë pikëpamje.

“Ka një probabilitet të lartë që kjo është një raketë që është përdorur thjesht nga mbrojtja raketore ukrainase”, ka thënë ai, duke shtuar se “ndoshta ishte një aksident fatkeq”.

Ndërsa kryeministri i Polonisë, Mateusz Morawiecki, deklaroi të mërkurën se ka “shumë indikacione” se shpërthimi është shkaktuar nga një raketë e lëshuar nga forcat e Kievit.

“Dje, duke iu kundërvënë sulmit masiv me raketa të Rusisë në territorin ukrainas, forcat ukrainase hodhën raketa për të rrëzuar ato ruse. Ka shumë indikacione se njëra ra në territorin polak, pa asnjë qëllim të asnjërës palë”, ka thënë Morawiecki në një konferencë për shtyp, sipas zyrës së tij.

Ndërkohë pas një takimi me të dërguarit e Aleancës, Stoltenberg theksoi në një konferencë për shtyp se “analiza jonë paraprake sugjeron se incidenti ka të ngjarë të jetë shkaktuar nga një raketë mbrojtëse ukrainase e lëshuar për të mbrojtur territorin (e saj) kundër sulmeve me raketa ruse”.

“Por më lejoni të jem i qartë, ky nuk është faji i Ukrainës”, shtoi Stoltenberg. “Rusia mban përgjegjësinë përfundimtare ndërsa vazhdon sulmin e saj të paligjshëm kundër Ukrainës”.

Reagime ka pasur edhe nga presidenti amerikan Joe Biden i cili tha më herët të mërkurën se nuk ka gjasa që një raketë që vrau dy në Poloninë aleate të NATO-s të ishte lëshuar nga Rusia.

“Ka informacion paraprak që e mohon këtë”, u tha Biden gazetarëve në samitin e G20 në Indonezi kur u pyet nëse raketa ishte lëshuar nga Rusia.

Siç kujton më tej Euronews, duke folur në mënyrë anonime, tre zyrtarë amerikanë thanë se vlerësimet paraprake sugjeronin se raketa ishte gjuajtur nga forcat ukrainase drejt një ruse që po hynte në mes të sulmit dërrmues kundër infrastrukturës elektrike të Ukrainës.

Ky vlerësim dhe komentet e Bidenit në samitin e G20 bien ndesh me informacionin më herët të martën nga një zyrtar i lartë i inteligjencës amerikane, i cili i tha AP se raketat “e humbura” ruse kaluan në Poloni, shkruan Euronews, përcjell Telegrafi.

Në një hetim si ky, informacione si të dhënat e radarit, numrat serialë të municioneve dhe identifikuesit e tjerë të marrë nga vendi i goditjes mund të jenë vendimtare, por analizimi i tyre mund të marrë kohë.

Si e menaxhoi Polonia krizën?

Qeveria polake veproi me kujdes dhe kërkoi përmbajtje derisa të dilnin më shumë informacione.

Varshava tha të martën në mbrëmje se po hetonte shpërthimin dhe po rriste nivelin e gatishmërisë ushtarake.

Një deklaratë nga Ministria e Jashtme polake identifikoi se arma ishte prodhuar në Rusi.

Duda ishte më i kujdesshëm, duke thënë se ishte “me shumë gjasa” i prodhuar nga Rusia, por se origjina e saj ende po verifikohej.

Çfarë lloj rakete ishte?

Informacioni i disponueshëm nuk është përfundimtar, por shumica e deklaratave nga zyrtarët dhe analizat e imazheve nga vendi i ngjarjes tregojnë se raketa është identifikuar si pjesë e sistemit raketor të mbrojtjes ajrore S-300 të projektuar nga Sovjetikët.

E prezantuar në vitin 1979 gjatë Luftës së Ftohtë, përdorimi i synuar i S-300 ishte të rrëzonte raketat e lundrimit në hyrje që synonin infrastrukturën ose “grupet” ushtarake. Disa nga variantet e mëvonshme u bënë “për të kapur” gjithashtu raketa balistike.

Ajo është plotësisht e automatizuar, megjithëse ekziston një mekanizëm që lejon që të përdoret manualisht.

Gama varet nga raketat e përdorura me sistemin, por raketa standarde 48N6 mund të godasë objektivat në çdo rreze nga pesë deri në 150 kilometra.

Sistemi dhe disa nga variantet e tij më moderne përdoren si nga Rusia, ashtu edhe nga Ukraina, së bashku me një numër vendesh nga ish-Traktati i Varshavës dhe vende të tjera evropiane, si Bjellorusia, Bullgaria dhe Greqia.

Versionet më bashkëkohore të S-300 thuhet se janë të krahasueshme me sistemin Patriot të prodhuar në SHBA.

Në pushtimin e saj në shkallë të plotë të Ukrainës, Rusia ka përdorur sistemet S-300 për të sulmuar objektivat tokësorë. Në të njëjtën kohë, Ukraina përdor në mënyrë aktive të njëjtin sistem për qëllime të mbrojtjes ajrore.

Ishte një aksident, apo ishte i qëllimshëm?

Stoltenberg tha të mërkurën se nuk kishte shenja se shpërthimi në Poloni i shkaktuar nga një raketë ishte një sulm i qëllimshëm nga Rusia.

“Një hetim është duke vazhduar dhe ne duhet të presim rezultatin e tij, por nuk kemi asnjë indikacion se ky ishte një sulm i qëllimshëm”, citohet Stoltenberg, duke shtuar se nuk ka asnjë provë që “Rusia po përgatit veprime ushtarake sulmuese kundër NATO-s”.

Deklarata fillestare e Polonisë nuk trajtoi nëse sulmi mund të kishte qenë një gabim në shënjestër ose një defekt teknik ose nëse një raketë në hyrje mund të ishte rrëzuar nga drejtimi i mbrojtjes ukrainase.

Nëse Rusia do të kishte shënjestruar qëllimisht Poloninë, ajo do të rrezikonte të “tërhiqte” aleancën prej 30 vendesh në konflikt në një kohë kur ajo tashmë po lufton për të shmangur forcat ukrainase.

Si reagoi Moska?

Ministria ruse e Mbrojtjes mohoi të qëndronte pas “ndonjë sulmi ndaj objektivave pranë kufirit ukrainas-polake” dhe tha në një deklaratë se fotot e dëmeve të supozuara “nuk kanë të bëjnë” me armët ruse.

Sipas Moskës, fotot e rrënojave në Przewodow “janë identifikuar pa mëdyshje nga specialistët e industrisë ruse të mbrojtjes si elementë të një rakete të drejtuar kundërajrore të sistemit të mbrojtjes ajrore S-300 të forcave ajrore ukrainase”, tha ministria ruse e mbrojtjes në një deklaratë të mërkurën.

Ky pretendim nuk mund të verifikohej në mënyrë të pavarur.

Përveç kësaj, shpërthime u raportuan në qytetin perëndimor të Ukrainës, Lviv më herët të martën, duke nënkuptuar se Rusia ka shënjestruar pjesë të Ukrainës në kufi me Poloninë.

Lviv ndodhet rreth 65 kilometra nga kufiri polak, ndërsa fshati Przewodow është vetëm 6 kilometra nga Ukraina, megjithëse më në veri të Lviv.

Edhe pse disa analistë kanë vënë në dukje se Przewodow është në afërsi të termocentralit të Ukrainës Dobrotvirska, nuk ka asnjë provë në këtë kohë që shpërthimi në Poloni mund të ketë qenë i lidhur drejtpërdrejt me sulmet ruse në infrastrukturën ukrainase.

Po reagimi ukrainas?

Pas shpërthimit, zyrtarët e lartë të Ukrainës drejtuan gishtin drejt Rusisë.

Në një video-mesazh të martën në mbrëmje, presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky kritikoi Kremlinin për atë që ai tha se “raketat ruse (goditën) Poloninë, territorin e vendit tonë mik”.

“Polonia, shtetet baltike… Është vetëm çështje kohe para se terrori rus të shkojë më tej”, vuri në dukje ai, duke shtuar se sulmi i supozuar rus në “territorin e NATO-s është … një sulm raketor rus ndaj sigurisë kolektive”.

Duke reaguar ndaj lajmit, ministri i Jashtëm i Ukrainës, Dmytro Kuleba tha se “përgjigja kolektive ndaj veprimeve ruse duhet të jetë e ashpër dhe parimore”.

Kuleba vazhdoi të propozojë një samit të NATO-s me pjesëmarrjen e Ukrainës, i cili do ta detyrojë Rusinë të ndryshojë kursin e saj ndaj përshkallëzimit, duke shtuar se Kievit duhet t’i sigurohen “avionë modernë si F-15 dhe F-16, si dhe sistemet e mbrojtjes ajrore”.

“Sot, të mbrosh qiejt e Ukrainës do të thotë të mbrosh NATO-n”, tha ai në një seri postimesh në Twitter.

Ukraina nuk është anëtare e NATO-s. Ajo aplikoi për t’u bashkuar me aleancën më herët gjatë luftës – por vendimi për të marrë në konsideratë Ukrainën për anëtarësim qëndron plotësisht në duart e të 30 anëtarëve të aleancës.

Megjithatë, qëndrimi i Ukrainës mund të ndryshojë nëse vërtetohet se raketa ka origjinën nga sistemet e tyre të mbrojtjes ajrore.

Kuleba hodhi poshtë mundësinë të martën në mbrëmje si “propagandë ruse”.

Stoltenberg refuzoi të komentonte fjalët e Kuleba të mërkurën, duke përsëritur se “nuk ishte faji i Ukrainës”.

Pas konferencës për shtyp të shefit të NATO-s, një zyrtar i lartë ukrainas i mbrojtjes tha se Kievi dëshiron të ketë qasje në vendin e një shpërthimi në Poloninë lindore, duke pretenduar se kishte prova të një “gjurme ruse” në incident.

E Oleksiy Danilov, Sekretari i Këshillit të Sigurisë Kombëtare dhe Mbrojtjes së Ukrainës, tha se Ukraina dëshironte një studim të përbashkët të incidentit të së martës me partnerët e saj dhe për të parë informacionin që ofronte bazën për përfundimet e aleatëve të saj.

Kyiv është “plotësisht i hapur për një studim gjithëpërfshirës të situatës”, shkroi ai në faqen zyrtare të këshillit në Facebook.

Danilov nuk dha detaje se çfarë provash po citonte.

Presidenti polak u përgjigj se si Polonia ashtu edhe SHBA-ja duhet të bien dakord që fillimisht Ukraina të marrë pjesë në hetim.

Çfarë po ndodh në rrafshin diplomatik?

Presidenti Biden mbajti një takim urgjent me krerët e G7, i cili përfshin Kanadanë, Francën, Gjermaninë, Italinë, Japoninë, Mbretërinë e Bashkuar dhe Bashkimin Evropian, së bashku me presidentin e Këshillit Evropian dhe kryeministrat e aleatëve të NATO-s, Spanjës dhe Holandës.

Këshilli i Sigurimit i OKB-së planifikoi gjithashtu të takohej të mërkurën për një konferencë të planifikuar më parë mbi situatën në Ukrainë.

Udhëheqësit e vendeve të G20 shprehën keqardhje për agresionin e Rusisë në Ukrainë “në termat më të fortë” të mërkurën dhe kërkuan tërheqjen e saj të pakushtëzuar në një deklaratë të miratuar në fund të një samiti dy-ditor.

Ministri i Jashtëm polak Zbigniew Rau thirri ambasadorin rus dhe “kërkoi shpjegime të menjëhershme të detajuara”, tha qeveria.

Disa kanë bërë thirrje për kujdes, përfshirë kancelarin gjerman Olaf Scholz, i cili theksoi se “çdo përcaktim i parakohshëm është jashtë diskutimit”.

“Një gjë është e qartë: asgjë nga këto nuk do të kishte ndodhur pa luftën e agresionit të Rusisë kundër Ukrainës”, shkroi ai në Twitter.

Ka liderë botërorë që kanë mbajtur anën e Rusisë për këtë çështje.

Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan tha të mërkurën se ai respekton deklaratën e Rusisë se raketat ruse nuk kishin goditur territorin polak, duke shtuar se ai beson se Moska nuk kishte “asgjë me të”.

“Rusia thotë kjo nuk ka të bëjë fare me ta dhe Biden duke thënë se këto raketa nuk janë të prodhuara nga Rusia, tregojnë se kjo nuk ka të bëjë fare me Rusinë”, theksoi Erdogan në një konferencë shtypi gjatë samitit të G20.

Erdogan shtoi se situata duhet të hetohet dhe se ai do të flasë me presidentin rus Vladimir Putin kur të kthehet në Turqi.

Çfarë mund të bënte NATO?

Pas takimit urgjent të qeverisë së saj të martën, Polonia mendoi të nxirrte nenin 4 të traktatit themelues të NATO-s, i cili do të rezultonte në një takim të të gjitha shteteve anëtare pasi të jetë shkelur integriteti territorial ose siguria e një aleati.

Kjo u parandalua nga takimi i Stoltenberg me ambasadorët e NATO-s.

Nëse konstatohet se Moska synonte qëllimisht Poloninë, Varshava ka opsionin që të thirret në parimin e mbrojtjes kolektive të NATO-s të njohur si Neni 5, në të cilin një sulm ndaj një prej anëtarëve të aleancës perëndimore konsiderohet si një sulm ndaj të gjithëve, duke filluar diskutimet për një përgjigje të mundshme ushtarake.

Megjithatë, kjo duket shumë e pamundur pas konferencës për shtyp të Stoltenberg në Bruksel.

Ndërsa më shumë informacione rreth incidentit dolën në pah të mërkurën, NATO dhe anëtarët e saj dukej se po kërkonin të de-përshkallëzojnë situatën.

Polonia ka ndërmarrë gjithashtu hapa individualë për të mbrojtur territorin e saj, duke vendosur njësi të zgjedhura në gatishmëri, kryesisht në forcat e saj ajrore. /Telegrafi/