Prevalenca e Lupusit eritematoz sistemik në Klinikën e Reumatologjisë të QKUK-së për vitin 2022

Lupusi eritematoz sistemik është sëmundje inflamatore, me natyrë autoimune dhe sistemike, që prek pothuajse të gjitha sistemet e organizmit. Është ndër sëmundjet më të rënda në patologjitë njerëzore, me një jetëgjatësi mesatare 5-vjeçare! Megjithatë, falë diagnostikimit të hershëm të sëmundjes dhe të arriturave shkencore në trajtim, jetëgjatësia e të sëmurëve kohët e fundit është rritur dukshëm

Vernesa Kryeziu
studente e Fakultetit të Mjekësisë në Universitetin e Prishtinës

Abstrakti

Hyrja: Lupusi Eritematoz Sistemik (LES), është sëmundje autoimune në të cilën sistemi imunitar i trupit sulmon gabimisht indet e shëndosha në shumë pjesë të tij. Simptomat ndryshojnë mes njerëzve dhe mund të jenë nga të lehta deri në të rënda.

Qëllimi: Qëllimi i këtij punimi është që të hulumtojë numrin e rasteve me LES në Klinikën e Reumatologjisë të Qendrës Klinike Universitare të Kosovës për vitin 2022, duke i krahasuar pacientët në bazë të gjinisë, moshës, vendbanimit si dhe shpeshtësinë e shfaqjes së sëmundjes në bazë të muajve të vitit.

Materiali dhe metodat: Punimi është i tipit deskriptiv dhe retrospektiv. Materiali është marrë në Klinikë e Reumatologjisë të QKUK-së. Të dhënat janë nxjerrë nga protokolli i pacientëve që kanë qenë të spitalizuar gjatë vitit 2022. Gjithsej janë studiuar 54 pacientë, me moshë nga 18 deri në 75 vjeç. Të dhënat janë paraqitur me anë të tabelave dhe grafikeve. Për përpunimin e të dhënave janë përdorur madhësitë mesatare.

Rezultatet: Nga 54 pacientët e hulumtuar, 49 ose 90.74% ishin femra, ndërsa 5 ose 9.26% – meshkuj. Numri më i madh i të së sëmurëve me LES i takon grupmoshës 40-49 vjeç me 13 ose 24.1% të rasteve, ndërsa numri më i vogël i rasteve i takon grupmoshës nga 70-79 vjeç me vetëm 1ose 1.85% të rasteve. Sa i përket vendbanimeve, numri më i madh me LES shfaqet në komunën e Prishtinës dhe Pejës me nga 9 ose 16.7% të rasteve, ndërsa më pak raste kishte në komunat Deçan, Shtime, Viti, Suharekë, Rahovec, Skenderaj, Dragash, Klinë dhe Mitrovicë me vetëm nga 1 ose me 1.85%. Sa u përket muajve të vitit, më së shumti raste me LES u paraqitën në muajin prill me 8 ose 14.8% të rasteve, pasuar me muajt janar dhe shkurt me nga 7 ose 12.97% të rasteve, ndërsa më së paku raste kishte në muajt gusht dhe dhjetor me nga 2 ose 3.7% të rasteve.

Përfundimi: LES është sëmundje mjaft e përhapur në botë si edhe në vendin tonë. Më shpesh sëmurën femrat sesa meshkujt. Dominon mosha e re e të sëmurëve me LES. Sëmundja më shpesh shfaqet në muajt e ftohtë, ku një mekanizëm i tillë që lidhet me temperaturën, mbetet për t’u studiuar më tej.

Hyrje

Lupusi Eritematoz Sistemik (LES), është sëmundje autoimune në të cilën sistemi imunitar i trupit sulmon gabimisht indet e shëndosha në shumë pjesë të tij. Simptomat ndryshojnë mes njerëzve dhe mund të jenë nga të lehta deri në të rënda. Simptomat e zakonshme përfshijnë dhimbje të nyjeve dhe të ënjtura, ethe, dhimbje gjoksi, rënie të flokëve, ulcera në gojë, ënjtje të nyjeve limfatike, lodhje trupore dhe skuqje në lëkurë, që më karakteristike është në fytyrë. Sëmundja karakterizohet me periudha të përkeqësimit dhe përmirësimit ku simptomat janë më të pakta. Shkaku i sëmundjes është ende i pa qartë.[1] Mendohet se përfshihen kombinimi i faktorëve gjenetikë dhe atyre mjedisorë.[2] Në binjakët njëvezorë, nëse njëri është i prekur, ka mundësi që 24% edhe tjetri të zhvillojë sëmundjen.[1] Hormonet seksuale femërore, rrezet e diellit, duhani, mungesa e vitaminës D dhe disa infeksione, gjithashtu besohet se rrisin rrezikun që një person të zhvillojë sëmundjen.[2] Mekanizmi i zhvillimit të sëmundjes përfshin një përgjigje imune nga autoantitrupat kundër indeve te i njëjti person. Këto janë më së shpeshti antitrupa anti-bërthamorë dhe ky reaksion rezulton duke shkaktuar inflamacion. Shpesh vënia e diagnozës mund të jetë e vështirë dhe ajo bazohet në kombinimin të simptomave dhe testeve laboratorike. Ekzistojnë një sërë nën llojesh të tjera të lupusit eritematoz duke përfshirë lupus eritematoz diskoid, lupusin neonatal dhe lupusin eritematoz subakut të lëkurës.[1] Nuk ka mjekim definitiv për LES, por ka trajtime të cilat ngadalësojnë ecurinë e sëmundjes si dhe trajtime simptomatike.[3] Për trajtimin e sëmundjes përdorën barnat si AIJS, kortikosteroidet, imunosupresorët, antimalarikët dhe metotreksati.[1] Edhe pse kortikosteroidet janë mjaft efektive, përdorimi afatgjatë i tyre rezulton në shumë efekte anësore.[4] Mjekësia alternative nuk është treguar efikase në trajtimin e sëmundjes.[1] Jetëgjatësia e pacientëve me LES është më e ulët, por me trajtimin modern të saj, 80-90% e pacientëve mund të kenë jetëgjatësi normale.[5][6] LES rrit ndjeshëm rrezikun e sëmundjeve kardiovaskulare që është shkaku më i zakonshëm i vdekjes.[2] Derisa femrat me LES kanë shtatzëni me rrezik më të lartë, shumica prej tyre kalojnë me sukses.[1]

Numri i pacientëve me LES ndryshon midis vendeve dhe atë nga 20 në 70 për 100,000 banorë.[2] Femrat e moshës së riprodhimit preken rreth 9 herë më shpesh se meshkujt.[2] Përderisa sëmundja më së shpeshti fillon midis moshës 15 dhe 45 vjeç, megjithatë mund të preken të gjitha moshat.[1][7] Femrat me prejardhje afrikane, karaibe dhe kineze janë në rrezik më të lartë se ato me origjinë evropiane.[2][7] Të dhënat e sëmundjes në vendet në zhvillim janë ende të paqarta.[8] Lupus nga latinishtja do të thotë “ujk”. Sëmundja u quajt kështu në shekullin e 13-të pasi skuqja mendohej se dukej si kafshimi i ujkut.[9]

Qëllimi i punimit

Qëllimi i këtij punimi është që të hulumtojë dhe analizojë numrin e rasteve me LES në Klinikën e Reumatologjisë të Qendrës Klinike Universitare të Kosovës për vitin 2022, duke i krahasuar pacientët në bazë të gjinisë, moshës, vendbanimit si dhe shpeshtësinë e shfaqjes së sëmundjes në bazë të muajve të vitit.

Materiali dhe metodat

Punimi është i tipit deskriptiv dhe retrospektiv. Materiali është marrë në Klinikë e Reumatologjisë të QKUK-së. Të dhënat janë nxjerrë nga protokolli i pacientëve që kanë qenë të spitalizuar në periudhën një vjeçare, respektivisht gjatë vitit 2022. Gjithsej janë studiuar 54 pacientë, me moshë nga 18 deri në 75 vjeç. Të dhënat janë paraqitur me anë të tabelave dhe grafikonëve. Për përpunimin e të dhënave janë përdorur madhësitë mesatare.

Rezultatet

Pas grumbullimit te të dhënave të pacientëve nga librat e protokollit në Klinikën e Reumatologjisë, analizës së tyre dhe përpunimit statistikorë, kemi fituar këto rezultate:

Numri i pacientëve me LES sipas gjinisë

Në tabelën e mësipërme shihet se nga 54 pacientët e hulumtuar, 49 ose 90.74% prej tyre ishin femra, ndërsa 5 ose 9.26% prej tyre ishin meshkuj.

Paraqitja grafike e pacientëve me LES sipas gjinisë

Numri i pacientëve me LES sipas grupmoshës

Në tabelën e mësipërme shihet se numri më i madh i të sëmurëve me LES i takon grupmoshës 40- 49 vjeç me 13 ose 24.1% të rasteve, pasuar me grupmoshën 20- 29 vjeç me 12 ose 22.22% të rasteve. Numri më i vogëli takon grupmoshës nga 70- 79 vjeç me vetëm 1 ose 1.85% të rasteve.

Paraqitja grafike e pacientëve me LES sipas grupmoshës

Numri i pacientëve me LES sipas vendbanimit

Në tabelën e mësipërme shihet se numri më i madh i rasteve me LES shfaqet në komunën e Prishtinës dhe Pejës me nga 9 ose 16.7%, ndërsa më pak raste kishe në komunat Deçan, Shtime, Viti, Suharekë, Rahovec, Skënderaj, Dragash, Klinë dhe Mitrovicë me vetëm nga 1 ose me 1.85% të rasteve.

Paraqitja grafike e pacientëve me LES sipas vendbanimit

Numri i pacientëve me LES sipas muajve të vitit

Në tabelën e mësipërme shihet se më së shumti raste me LES u paraqitën në muajin prill me 8 ose 14.8% të rasteve, pasuar me muajt janar dhe shkurt me nga 7 ose 12.97%, ndërsa më së paku raste kishte në muajt gusht dhe dhjetor me nga 2 ose 3.7% të rasteve.

Paraqitja grafike e pacientëve me LES sipas muajve të vitit

Diskutimi

Të dhënat në nivel global tregojnë se LES është mjaft i përhapur. Tek femrat, prekja më e shpeshtë është ndërmjet moshës 45 dhe 64 vjeç. Më pak preken popullata në Islandë dhe Japoni. Përhapja më e lartë është në SHBA dhe Francë. Megjithatë, nuk ka prova të mjaftueshme për të konkluduar pse LES është më pak i zakonshëm në disa vende në krahasim me tjerat. Mund të jetë ndryshueshmëria mjedisore në këto vende. Për shembull, vende të ndryshme marrin nivele të ndryshme të dritës së diellit dhe ekspozimit ndaj rrezeve ultra vjollce të cilat ndikojnë në shenjat lëkurore të lupusit. Disa studime supozojnë se ekziston një lidhje gjenetike midis racës dhe lupusit, e cila ndikon në prevalencën e sëmundjes. Nëse kjo është e vërtetë, përbërja racore e vendeve ndikon në sëmundje dhe do të bëjë që incidenca në një vend të ndryshojë, me ndryshimin e përbërjes racore. Për të kuptuar nëse kjo është e vërtetë, vendet me popullsi kryesisht homogjene dhe racore të qëndrueshme, duhet të studiohen për të kuptuar më mirë incidencën. Shkalla e përhapjes së LES ndryshon midis vendeve, përkatësisë etnike dhe seksit.[7]

Shfaqja dhe zhvillimi i sëmundjes mund të tregojë pabarazi midis gjinive, statusi socio-ekonomik gjithashtu luan një rol të madh. Gratë me LES dhe me status më të ulët socio-ekonomik është treguar se kanë rezultate më të larta të depresionit, indeks më të lartë të masës trupore dhe akses më të kufizuar në kujdesin mjekësor sesa gratë me status më të lartë socio-ekonomik me këtë sëmundje. LES, si shumë sëmundje autoimune, prek femrat më shpesh sesa meshkujt, me një raport prej rreth 9 me 1.[5, 7] Kromozomi X mbart gjene të lidhura me sistemin imunologjik, të cilat mund të ndryshojnë dhe të kontribuojnë në shfaqjen e LES. Kromozomi Y nuk ka mutacione të identifikuara të lidhura me sëmundje autoimune.[10] Mekanizmat hormonalë mund të shpjegojnë rritjen e incidencës së LES tek femrat. Fillimi i sëmundjes mund t’i atribuohet hidroksilimit të ngritur të estrogjenit dhe uljes abnormale të niveleve të androgjeneve tek femrat. Përderisa femrat kanë më shumë recidiva të sëmundjes sesa meshkujt, intensiteti i këtyre recidivave është i njëjtë për të dy gjinitë.[11] Përveç mekanizmave hormonalë, ndikimet gjenetike specifike të gjetura në kromozomin X, mund të kontribuojnë gjithashtu në zhvillimin e LES. Studimet tregojnë se kromozomi X mund të përcaktojë nivelet e hormoneve seksuale. Një studim ka treguar një lidhje midis sindromës Klinefelter dhe LES. Meshkujt XXY me LES, kanë një zhvendosje jonormale X–Y që rezulton në trefishimin e pjesshëm të rajonit të gjenit PAR1.[12]

Në punimin tonë, dominon gjinia femër e pacientëve të prekur me LES me mbi 90%, në raport mbi 9 me 1 krahasuar me meshkujt. Në shumë punime të bëra në mbarë botën, është vërtetuar tanimë një gjë e tillë. Autori Wasef në punimin e tij, erdhi në përfundimin se LES është shumë më i përhapur te femrat në krahasim me meshkujt si pasojë e metabolizmit të hormoneve seksuale femërore. [13]

Sa i përket moshës, në pacientët tanë dominon mosha e re, ku grupmosha më e atakuar është ajo prej 40-49 vjeç, pasuar nga grupmosha 20-29 vjeç. Mbi moshën 60 vjeç, i patëm vetëm 6 raste që flet se LES te moshat e shtyra është mjaftë i rrallë. Këto të dhëna përputhën edhe me literaturën.

Rhys dhe Ali në punimin e tyre të botuar në vitin 2022 konkluduan se LES më shpesh shfaqet te femrat e reja ku piku i paraqitjes është grupmosha 20-30 vjeçe. [14]

Më së shumti të sëmurë me LES në punimin tone u regjistruan në muajt e ftohtë, gjegjësisht në 4 muajt e pare të vitit. Edhe Hua Li Sheng me bashkëpunëtorë, në punimin e tyre konkluduan një gjë të tillë ku më së shumti raste me LES regjistruan në muajt e dimrit. [15]

Në shumë studime, është vërtetuar se rrezet e diellit, sidomos ato ultra vjollce, ndikojnë negativisht në sëmundjen LES. Rastet më të shumta me këtë sëmundje, siç thamë më lartë, u regjistruan në muajt e ftohtë të vitit, njëjtë sikur se edhe te punimi i Li Shengut me autorë. Një mekanizëm i tillë i lidhjes së temperaturave të ftohta me LES, ende nuk është i njohur dhe mbetet për t’u studiuar.

Përfundimi

Pas analizës dhe përpunimit te të dhënave si dhe krahasimit me literaturën dhe autorët tjerë, erdhëm në përfundimin se:

▪ LES është sëmundje mjaftë e përhapur në tërë rruzullin tokësorë si edhe në vendin tonë.
▪ Më shpesh sëmurën femrat se sa meshkujt.
▪ Dominon mosha e re e të sëmurëve me LES.
▪ Sëmundja më shpesh shfaqet në muajt e ftohtë, ku një mekanizëm i tillë që lidhet me temperaturën, mbetet për tu studiuar më tej.

Abstract

Introduction: Systemic Lupus Erythematosus (SLE) is an autoimmune disease in which the body’s immune system mistakenly attacks healthy tissue in many parts of it. Symptoms vary between people and can range from mild to severe.

Purpose: The purpose of this paper is to investigate the number of cases with SLE in the Rheumatology Clinic of the University Clinical Center of Kosovo for the year 2022, comparing patients based on gender, age, place of residence, as well as the frequency of disease occurrence based on of the months of the year.

Material and methods: The work is descriptive and retrospective. The material was obtained at the Clinic of Rheumatology of QKUK. The data were extracted from the protocol of patients who were hospitalized during the year 2022. A total of 54 patients, aged from 18 to 75 years, were studied. The data are presented by means of tables and graphs. Average sizes were used for data processing.

Results: Of the 54 investigated patients, 49 or 90.74% of them were female, while 5 or 9.26% of them were male. The largest number of SLE patients belong to the 40-49 age group with 13 or 24.1% of cases, while the smallest number of cases belong to the 70-79 age group with only 1 or 1.85% of cases. As for the settlements, the largest number of cases with LES appears in the municipality of Pristina and Peja with 9 or 16.7% of the cases, while there were fewer cases in the municipalities of Deçan, Shtime, Viti, Suharekë, Rahovec, Skenderaj, Dragash, Klina and Mitrovica with only 1 or 1.85% of cases. As for the months of the year, the most cases with LES were presented in the month of April with 8 or 14.8% of the cases, followed by the months of January and February with 7 or 12.97% of the cases, while the fewest cases were in the months of August and December with 2 or 3.7% of cases.

Conclusion: SLE is a fairly widespread disease throughout the globe as well as in our country. Women were sick more often than men. The young age of SLE patients predominates. The disease most often appears in the cold months, where such a mechanism related to temperature remains to be studied further. /Medicus/

Literatura:

1. “Handout on Health: Systemic Lupus Erythematosus”. www.niams.nih.gov. February 2015. Archived from the original on 17 June 2016. Retrieved 12 June 2016.
2. Lisnevskaia L, Murphy G, Isenberg D (November 2014). “Systemic lupus erythematosus”. Lancet. 384 (9957): 1878–1888. CiteSeerX 10.1.1.1008.5428. doi:10.1016/s0140-6736(14)60128-8. PMID 24881804. S2CID 28905456.
3. “Five lupus patients enter long-lasting remission after immunotherapy”. New Atlas. 2022-09-15. Retrieved 2022-09-17
4. Davis LS, Reimold AM (April 2017). “Research and therapeutics-traditional and emerging therapies in systemic lupus erythematosus”. Rheumatology. 56 (suppl_1): i100–i113. doi:10.1093/rheumatology/kew417. PMC 5850311. PMID 28375452.
5. Murphy G, Isenberg D (December 2013). “Effect of gender on clinical presentation in systemic lupus erythematosus”. Rheumatology. 52 (12): 2108–2115. doi:10.1093/rheumatology/ket160. PMID 23641038.
6. “Prognosis and life expectancy | Lupus Foundation of America”. www.lupus.org. Retrieved 2022-11-16
7. Danchenko N, Satia JA, Anthony MS (2006). “Epidemiology of systemic lupus erythematosus: a comparison of worldwide disease burden”. Lupus. 15 (5): 308–318. doi:10.1191/0961203306lu2305xx. PMID 16761508. S2CID 6465663
8. Tiffin N, Adeyemo A, Okpechi I (January 2013). “A diverse array of genetic factors contribute to the pathogenesis of systemic lupus erythematosus”. Orphanet Journal of Rare Diseases.8:2. doi:10.1186/1750-1172-8-2. PMC 3551738. PMID 23289717
9. Chabner DE (2013). The Language of Medicine. Elsevier Health Sciences. p. 610. ISBN 978-1455728466.
10. Tsokos GC (December 2011). “Systemic lupus erythematosus”. The New England Journal of Medicine. 365 (22): 2110–2121. CiteSeerX 10.1.1.1008.5428. doi:10.1056/NEJMra1100359. PMID 22129255.
11. Yacoub Wasef SZ (August 2004). “Gender differences in systemic lupus erythematosus”. Gender Medicine. 1 (1): 12–17. doi:10.1016/S1550-8579(04)80006-8. PMID 16115579
12. Zandman-Goddard G, Peeva E, Shoenfeld Y (June 2007). “Gender and autoimmunity”. Autoimmunity Reviews. 6 (6): 366–372. doi:10.1016/j.autrev.2006.10.001. PMID 17537382
13. Yacoub Wasef SZ. Gender differences in systemic lupus erythematosus. 2004 Aug;1(1):12-7. doi: 10.1016/s1550-8579(04)80006-8.
14. Rhys Thomas, Ali S Jawad. Systemic lupus erythematosus: rarer in men than women but more severe. 14 September 2022. https://doi.org/10.1002/tre.876
15. Hua-Li Zhang, Shi-Chao Xu, De-Shen Tang, Dong Liang, and Hua-Feng* Liu. Seasonal distribution of active systemic lupus erythematosus and its correlation with meteorological factors. Clinics (Sao Paulo). 2011 Jun; 66(6): 1009–1013.