Parajsës së kriptovalutave në Kosovë po i afrohet fundi

Mes rritjes së çmimeve të energjisë elektrike, Kosova po përpiqet të godasë minierat e kriptovalutave në veriun me shumicë serbe, ku banorët nuk kanë paguar fatura energjie elektrike për më shumë se dy dekada.

Për Dritonin, gjithçka filloi gjashtë vjet më parë me një shtëpi me qira dhe disa pajisje të zhurmshme në veri të Kosovës.

Prodhimi i kriptomonedhave po fillonte dhe veriu i Kosovës – ku banorët nuk e kanë paguar energjinë elektrike që nga lufta e viteve 1998-1999 – ishte vendi i duhur për këtë.

“Shumica e shtëpive në veri kishin nga një pajisje dhe kushtonin 150 deri në 200 euro në muaj, si një lloj qiraje”, tha Dritoni, duke përdorur një pseudonim për të mbrojtur identitetin e tij.

Kosova veriore, mbi lumin Ibër që përshkon qytetin e Mitrovicës, është e populluar kryesisht nga serbët. Kosova, e cila është me shumicë shqiptare, ka hasur vështirësi t’i faturojë ata për energjinë elektrike këto 23 vitet e fundit që nga shkëputja nga Serbia.

Por ndërsa katër komunat e veriut përbëjnë rreth 2.1 për qind të popullsisë së përgjithshme të Kosovës prej rreth 1.8 milionë banorësh, ato përbëjnë gjithashtu gjashtë për qind të konsumit të energjisë elektrike dhe ky konsum po rritet – nga 214 gigavat orë në vitin 2011, në 267 në vitin 2017 dhe 372 gigavat në vitin 2021.

Kjo është një rritje prej 74 për qind në hapësirën e 10 viteve, pavarësisht nga shifrat zyrtare që tregojnë një rënie të lehtë të popullsisë së veriut nga 40,000 banorë në 2011 në 39,000 banorë në 2021.

Qeveria e Kosovës njoftoi një ndalim të përkohshëm të minierave të kriptovalutave në fund të vitit të kaluar dhe nisi një aksion ndaj pajisjeve të kontrabanduara në përpjekje për të frenuar konsumin e papaguar të energjisë elektrike, por rezultatet ishin dërrmuese.

Midis Serbisë dhe Kosovës është arritur gjithashtu një marrëveshje për rregullimin e faturave të energjisë elektrike në veri, por, ashtu si marrëveshjet e tjera të pazbatuara mes të dy vendeve, rezultatet janë të qarta dhe asgjë nuk ka ndryshuar ende në terren.

Milot Mehmeti, një nga pionierët e kriptovalutës në Kosovë, tha se ndalimet nuk ishin zgjidhja e duhur. Vetëm legjislacioni mund të sjellë rregull në sektor, tha ai për BIRN.

“Mënyra më e mirë për të rregulluar tregun është vendosja e taksës mbi fitimin, përmes ATK-së (Administrata Tatimore e Kosovës) dhe në këtë mënyrë do të identifikohen të gjithë pjesëmarrësit në prodhimin e kriptovalutave”, tha Mehmeti.

Ai vlerëson se rreth 30,000-40,000 familje në Kosovë fitojnë nga kriptovalutat. Taksimi i fitimeve të tyre “do të ishte një plus shumë i madh”.

Ndarja etnike nuk është pengesë për minierat e kriptomonedhave

Katër komunat me shumicë serbe në veri të Kosovës janë bllokuar në një harresë ligjore për pjesën më të madhe të një çerek shekulli – formalisht pjesë e një shteti të pavarur të Kosovës të njohur nga afërsisht 100 vende, duke përfshirë fuqitë e mëdha perëndimore, por de facto të kontrolluara nga Beogradi, i cili nuk e njeh Kosovën si sovrane.

Kjo është një situatë që ka lejuar që krimi i organizuar të lulëzojë, shpesh duke kapërcyer ndarëse etnike që përndryshe është ende kaq e dukshme në Kosovë.

Me shfaqjen e minierave të kriptovalutave, banorët e veriut filluan t’u jepnin me qira apartamente, garazhe dhe magazina minatorëve serbë dhe shqiptarë të kriptovalutave, të cilët u dyndën në veri sepse energjia elektrike – një element thelbësor për prodhimin e kriptovalutave – ishte praktikisht falas.

“Pas vitit 2018 filloi në një shkallë të gjerë përdorimi i kartave grafike, të cilat bëjnë shumë pak zhurmë”, kujton Dritoni. “Ato zakonisht blihen ilegalisht në vendet evropiane, dërgohen në Serbi dhe më pas nga Serbia kontrabandohen në veri të Kosovës dhe shpërndahen.”

Kartat e tilla blihen në Evropë për 500-600 euro, tha ai, dhe shiten në Kosovë për 3,000-3,500 euro.

“Fitimet nga prodhimi i kriptovalutave varen nga lloji i pajisjes, kapaciteti dhe cilësia që zotëron ajo”, tha Dritoni për BIRN. “Ka vende ku janë instaluar mbi 100 karta grafike. Varet nga tregu, çmimet e kriptomonedhave, por nëse shikojmë minimumin, ai arrin rreth 1,500 euro në muaj.”

Disa, megjithatë, fitojnë shumë, shumë më tepër.

“Biznesmenët kosovarë kanë pajisje të tilla në veri. Ata kanë shumicën e tyre”, tha Dritoni. “Fitimet e tyre i kalojnë edhe 30,000 euro në muaj dhe zakonisht bien dakord për një përqindje sa i përket qirasë”.

Marrëveshje për t’i dhënë fund viteve të faturave të papaguara

Pas vitesh ndërmjetësimi nga Bashkimi Evropian, Kosova dhe Serbia ranë dakord për një strategji në qershor për të zgjidhur çështjen e konsumit të papaguar të energjisë elektrike në veri të Kosovës, një çështje që sipas disa vlerësimeve i kushton qeverisë së Prishtinës afërsisht 12 milionë euro në vit.

Sipas marrëveshjes, e cila dukej të ishte një ripërsëritje e marrëveshjeve të pa përmbushura më parë, serbët në veri do t’ia paguajnë energjinë elektrike, jo shtetit të Kosovës, por një filiali në Kosovë të kompanisë shtetërore serbe të energjisë Elektroprivreda Srbije.

Filiali, Drustvo Elektrosever, është licencuar nga Rregullatori i Energjisë i Kosovës, por faturimi ende nuk ka filluar dhe kushti tjetër i marrëveshjes – qasja në nënstacionin e Vallaçit për autoritetet e Kosovës – ende duhet të përmbushet.

Ndërkohë, kriza globale e energjisë ka rritur koston për Kosovën për subvencionimin efektiv të energjisë elektrike falas në veri.

“Kostot financiare për vitin 2021 kanë qenë mbi 41 milionë euro, ndërsa për periudhën janar-qershor 2022 kostot financiare të humbjeve të shkaktuara nga energjia e konsumuar dhe e papaguar në veri të vendit janë 32 milionë euro”, tha KOSTT, Operatori i Sistemit dhe Transmetimit të Kosovës.

Duke deklaruar ndalimin e minierave të kriptovalutave në fund të vitit 2021, qeveria tha se konsumi i energjisë elektrike atë vit ishte “rritur ndjeshëm”.

“Një nga faktorët që shkaktoi rritjen e konsumit besohet të jetë prodhimi i kriptomonedhave brenda vendit, me theks të madh në veriun e vendit, ku, për shkak të mospagesës së energjisë elektrike, prodhimi i kriptomonedhave konsiderohet të jetë më i larti në vend.”

Midis 1 janarit dhe 31 marsit, doganierët konfiskuan 698 karta grafike dhe 336 Antminer të fuqishëm me një vlerë të vlerësuar prej pak më shumë se 167,000 eurosh, tha për BIRN zëdhënësi i shërbimit doganor të Kosovës, Adriatik Stavileci.

“Dogana e Kosovës ka konfiskuar pajisje për prodhimin e kriptovalutave vetëm në rastet kur malli nuk është zhdoganuar dhe palët nuk kanë pasur dëshmi për origjinën e mallit”, tha Stavileci. “Mallrat e sekuestruara janë konfiskuar dhe ka nisur procedura penale.”

Megjithatë, është paraqitur vetëm një kallëzim penal.

Operacioni më i madh u krye në komunën veriore të Leposaviqit, ku autoritetet konfiskuan 272 pajisje për prodhimin e kriptovalutave.

“Këto pajisje, nëse lihen të funksionojnë pa ndalim, shpenzojnë afërsisht 300,000 kWh energji elektrike, ose konsumin mesatar të 500 shtëpive”, tha në atë kohë ministri i financave Hekuran Murati. “Me çmimet aktuale të importit, kjo shkon në 60,000-120,000 euro në muaj.

Një pajisje për prodhimin e kriptomonedhave Bitmain Antminer L7 (9.5 Gh), të cilat gjenerojnë afërsisht 720 euro në muaj, konsumon 3,425 kilovat në orë, 82 kilovat orë në ditë ose 2.5 megavat në muaj, sipas manualit.

Një konsum i tillë do t’i kushtonte një familjeje private afërsisht 130 euro në muaj, ose 216 euro për një konsumator komercial.

Importi prej 2.5 megavat orë energji elektrike, me çmimet e regjistruara më 29 shtator të këtij viti, do t’i kushtonte Kosovës 1,127 euro.

“Megjithatë, fitimet ndryshojnë në varësi të pajisjeve të përdorura”, tha Mehmeti.

“Për pajisjet disi më të vjetra, 2016-2017, një pajisje shpenzon rreth një të katërtën e asaj që prodhon, që do të thotë se nëse prodhon 300-400 euro fitim, shpenzon rreth 100 euro”, tha ai për BIRN.

“Me pajisjet e reja, të cilat janë më të avancuara, kartat grafike që përdoren për kompjuterë, shpenzojnë më pak. Për shembull, në rastin kur prodhohen 300-400 euro, shpenzohen rreth 25 euro energji elektrike”.

Nevojitet një rregullore

Sipas Dritonit, ndalimi i qeverisë për minierat e kriptovalutave pati shumë pak efekt real në veri.

“Pajisjet nuk ndaluan kurrë”, tha ai. “Shumë nga pajisjet u konfiskuan ose u vodhën, por vetëm ato të njerëzve të thjeshtë… Pati shumë operacione, por këtu u prekën vetëm njerëzit e thjeshtë, ata që i merrnin me qira për 150-200 euro.”

Kur bëhet fjalë për operatorët më seriozë, mbrojtja mund të blihet, tha Dritoni për BIRN.

“Për shembull, nëse ke fitime prej 30,000 eurosh, 10 për qind e tyre shkon te pronari i vendit. Në këtë përqindje përfshihet vetëm qiraja, por nëse do një siguri më të madhe i pagua pronarit të vendit, që zakonisht janë pushtetarët e këtyre zonave, një shumë të caktuar në muaj dhe këto para u shpërndahen rojeve.”

“Në të njëjtën kohë, paratë u shpërndahen komandantëve të policisë, togerëve etj., dhe në rast se ka urdhër nga Prishtina për operacion për konfiskimin e pajisjeve, duhet të njoftohen persona të caktuar dhe pajisjet të hiqen nga puna dhe të largohen që aty deri në një moment tjetër kur besohet se rreziku ka kaluar.”

Disa i kanë zhvendosur pajisjet e tyre për të shmangur goditjen.

“Në Shqipëri ka vende të caktuara ku janë dërguar pajisje, por në ato raste energjia elektrike vidhet me një përqindje të caktuar, që do të thotë se 50 për qind e tyre punojnë me pagesë normale të energjisë elektrike dhe 50 për qind punojnë kur kjo e fundit vidhet”, tha Dritoni.

Disa njerëz e respektuan ndalimin.

“E kisha një pajisje për dy vjet”, tha një banor i Prishtinës, i cili nuk pranoi t’i përmendej emri. “Pajisja shpenzon 50 deri në 70 euro energji elektrike në muaj dhe fitimi, me shpenzimin e energjisë elektrike të përfshirë, është ndërmjet 200 dhe 300 euro në muaj. Por ndalova në fillim të vitit. Ndalova që ditën e parë që doli vendimi dhe tani përsëri pas ndalimit të ri.”

Burri tha se do të mirëpriste një zgjidhje ligjore që do t’i lejonte atij të prodhonte përsëri kripto, duke fituar ndonjëherë edhe dyfishin e pagës minimale në Kosovë prej 170 eurosh në muaj.

“Po, sigurisht, jam gati të paguaj taksa”, tha ai për BIRN.

Agim Shahini, kryetar i Aleancës Kosovare të Bizneseve, i kërkoi qeverisë dhe parlamentit të përshpejtojnë miratimin e Ligjit të ri për Kripto-Asetet.

Duhet një ligj, tha ai, “që askush të mos punojë fshehurazi, të paguajë taksa, që të përfitojë shteti, të përfitojë biznesi”.

Një projektligj që do të rregullonte prodhimin e kriptomonedhave arriti në fazën e komisionit në parlament në korrik. Por ka mosmarrëveshje se si duhet të klasifikohen prodhuesit e tillë për sa i përket konsumit të energjisë elektrike. Rregullatori i komunikimit gjithashtu nuk është fituar ende.

“Projektligji për Kriptovalutën është vetëm një projekt-propozim dhe ne nuk e kemi pranuar zyrtarisht për komente”, tha për BIRN Autoriteti Rregullator i Komunikimeve Elektronike dhe Postare, ARKEP.

“Nuk ka qartësi të plotë se kush dhe cilat institucione do të rregullojnë fushën e kriptomonedhave. Prandaj, për sa kohë është në një fazë të tillë, ne si ARKEP nuk mund ta komentojmë atë.”

Eksperti Granit Kadolli tha se shteti do të ishte mirë të konsultohej me vetë prodhuesit e kriptomonedhave.

“Mekanizmin duhet ta krijojë shteti me ndihmën e të gjithë ‘minatorëve’ në Kosovë, duke mos i detyruar ata me ndëshkime, por duke i edukuar që të paraqesin ‘mining hash poëer’ dhe të bëjnë një taksim të shkallëzuar”, tha Kadolli. “Për shembull, 3-9 për qind, në varësi të kapacitetit të pajisjeve të tyre. Mos i vendosni të gjithë në një grupim, por ndajini në tre deri në pesë grupime të ndryshme tatimore. /Balkaninsight/