Një akademik, një ministër dhe toleranca myslimane

Në javët e fundit është artikuluar nga dy personazhe publike një tezë, e cila, për hir të së vërtetës, qarkullon nëpër rrjetet sociale, nëpër forumet e ndryshme, por që në debatin publik asnjëherë nuk është ngritur, apo së paku unë nuk e kam dëgjuar. E kanë artikuluar prof. Jorgo Bulo, pjesë e botës akademike, dhe ministri i Mirëqenies Sociale dhe Rinisë, z. Erion Veliaj, pjesë e qeverisë shqiptare. Burimi i sentencave të tyre është faqja FB e një eksponenti të KMSH-së. Unë po i citoj të dy ashtu sikurse janë në murin e tij:

“Ka një perceptim të gabuar që Komuniteti Mysliman është produkt i tolerancës, por në fakt Komuniteti Mysliman nuk është produkt i tolerancës, por toleranca është produkt i myslimanëve shqiptarë” (Fjala përshëndetëse e ministri i Mirëqenies Sociale dhe Rinisë, z. Erion Veliaj, datë 19 prill 2014 në programin “Profeti Muhamed a.s. -Krenaria e Njerëzimit”).

“Nëse flasim për tolerancë dhe harmoni ndërfetare në Shqipëri, kjo nuk është meritë e pakicës së krishterë, por natyrisht meritë e shumicës, që i përket komunitetit mysliman të popullit shqiptar” (në një promovim libri të një profesori italian, në fjalën përshëndetëse të Prof. Dr. Jorgo Bulo).

Personalisht, për rastin shqiptar, në rrafshin historik e atë teorik, të dyja sentencat më duken të pasakta e të pakujdesshme. Nuk e di nëse akademiku dhe ministri kanë dashur të miklojnë myslimanët shqiptarë apo kush ia ka përgatitur fjalimin ministrit, ka dashur të vetëmiklohet, por përdorimi i fjalëve tolerancë, produkt, shumicë dhe pakicë paraqesin disa probleme konceptuale dhe dobësish maturimi politik e sipërfaqësie njohjeje të kombit shqiptar në rrafshin e bashkëjetesës fetare në Shqipëri.

Fjala tolerancë ka një histori të vetën. Ka një parim të tolerancës i cili në zanafillën e tij është teologjik, për të kaluar më pas në spekulimin filozofik (Lock) e deri në atë politik (Voltaire). Por, ne po nisemi më së pari nga kuptimi i saj etimologjik për të parë zhvillimet që ajo ka sot, sidomos në kontekstin evropian.

Fjala tolerancë në të gjitha gjuhët moderne vjen nga fjala latine tOlrâre, që do të thotë me duru një peshë, me mbajt një ngarkesë. Në këtë kuptim atëherë fjala tolerancë në kontekstin e bashkëjetesës fetare nuk është fjala më e papërshtatshme. Madje, kur në lojë hyjnë logjikat e shumicës e pakicës, mendoj që nuk i bëhet drejtësi asnjërës palë. Madje, do të thosha se një tolerancë e mbështetur mbi logjikat e shumicë dhe pakicës, apo vetëm të njërës palë, mbështetet mbi themele të brishta, në mos të rrezikshme.

Toleranca e nënkuptuar me këtë logjikë ngjan më shumë me një koncesion, çka do të thotë se ekzistenca e pakicave është produkt i një koncesioni nga ana e shumicave. Kjo mendësi bie ndesh historikisht me atë çka në Shqipëri ka përfaqësuar komuniteti në të cilin unë bëj pjesë, pra ai katolik. Unë si katolik shqiptar refuzoj të kem qenë produkt i një koncesioni. Unë jam fryt i zgjedhjes së gjyshërve e stërgjyshërve të mi, të cilët zgjodhën të mbeten të krishterë e për këtë ndihem krenar, sikurse nuk paragjykoj për asnjë çast gjyshërit apo stërgjyshërit e shokëve të mi të cilët zgjodhën diçka tjetër, apo gjyshërit e stërgjyshërit e atyre, ata që u larguan nga ky vend, si p.sh. kolonitë arbëreshe.

Por, nëse duam të shkojmë deri në fund, ne si katolikë shqiptarë nuk jemi produkt i një koncesioni, por produkt i një tkurrjeje të forcuar gjeografike dhe sociale. Nuk janë produkt i një koncesioni katolikët në Malësinë e Madhe, Nikaj-Mërtur, në Dukagjin, Mirditë, Pukë (apo në Kosovës: Gjakovë, Prizren, Klinë e Stubllë) etj. Ata janë aty si pasojë e një tkurrjeje për të rezistuar, produkt i mbijetesës në territoret stërgjyshore, përmes kultivimit të gjuhës shqipe, kulturës arbnore, shkollës shqipe me germa latine, letërsisë kombëtare e orientimit parësor drejt lirisë kombëtare në periudhën e Rilindjes dhe Pavarësisë. Janë produkt i një rezistence të bërë shpesh me shpirt nëpër dhëmbë, me mitizime emrash e mbiemrash etj. Nëse ka një logjikë suportimi, durimi, kjo ka ndodhur shpesh në kurriz të atyre enklavave katolike (flas për ato se për pakicat e tjera nuk kam tagër) të tkurrura në shkrepat e Shqipërisë, larg pllajave e fushave pjellore dhe qyteteve. Nëse dikush ka toleruar në kuptimin etimologjik të fjalës tolerancë, atëherë ata janë katolikët. Qoftë Perandoria Osmane e qoftë diktatura komuniste në Shqipëri e në Jugosllavi, ndaj katolikëve janë treguar të padrejtë, agresivë e shkatërrimtarë në mënyrë të posaçme.

Por, kjo bashkëjetesë në rastin e Shqipërisë ka akoma edhe më shumë. Ka qenë një fakt që katolikë e myslimanë në zonat rurale dhe malësore të Shqipërisë së Veriut, veçanërisht në Veriperëndim, po të shkojnë në pak breza dalin kushërinj me njëri-tjetrin. Nëse nga njëra anë mund të kemi një njeri që quhet fjala vjen Nikoll Kaçorri, nga ana tjetër kemi dikë që quhet Hasan Kaçorri, e si i thotë populli ynë ata “janë da nji zjarmit” para pak kohësh. Nëse nga njëra anë kemi një që quhet Sadik Berisha, nga ana tjetër kemi një tjetër që quhet Nikë Berisha e që dikur kanë qenë një fis, një gjak.

Këtu nuk është përsëri çështje shumicash apo pakicash, por diçka më shumë. Në këtë kuptim po, shqiptarët kanë toleruar, pra kanë mbajtur peshat e njëri-tjetrit, në mort e në dasmë, në të mirë e në të keq. Shqiptarët janë produkt jo aq i një historie të ndryshme, por i një historie të tyre të posaçme, të përbashkët, dhe dallueshmëria fetare nuk është produkt i importimeve të popullatave me identitete të ndryshme në territorin e njohur si Shqipëri, por i përplasjes së tramvajeve të historisë mbi një popull me një identitet nacional, kulturor, gjuhësor të njëjtë.

Një logjikë e tillë koncesioni bie ndesh edhe me logjikën e sistemit demokratik dhe vlerave evropiane të lirisë së ndërgjegjes të zhvilluara në Evropë. Në Evropë nuk mund të jesh produkt i lëshimit nga ana e dikujt. Në Evropë thjesht konstatohet e drejta e ekzistencës për vetë faktin që ekziston, dhe jo sepse unë kam dëshirë që t’i të ekzistosh, apo sepse varet nga vullneti im apo i një maxhorancë që unë përfaqësoj. Ky është një parim i panegociueshëm për të cilin Evropa ka kaluar një kalvar të gjatë për të arritur deri këtu e pa të cilin Evropa nuk mund të jetë e tillë e bashkë me këtë as ne.

Logjika e shumicave dhe pakicave është një lojë e rrezikshme, produkt i mosshikimit thellë në histori dhe në të ardhmen, apo produkt i interesave të çastit të akademikeve. Ne i kemi njohur në histori edhe lajthitjet e maxhorancave. Nëse unë do të varem nga vullneti i një maxhorance në të drejtën time të natyrshme për të ekzistuar, për të jetuar religjionin tim, për të pasur hapësirat e mia, madje edhe mundësinë time për të shpallur besimin tim si misionar, kjo nuk është shoqëria që unë dua, nuk është shteti që unë e dija se mbështetet në Kushtetutën liberale dhe shekullare, nuk është kjo bota akademike e një shoqërie të lirë që e lë jashtë servilizmin dhe mendon për kompaktësimin e kombit mbi identitetin e përbashkët kulturor dhe vlerat e lirisë. Kjo mund të jetë një shoqëri në Emiratet Arabe, në Indi, por jo në Evropë.

Kjo lloj logjike është e rrezikshme në shoqëritë demokratike, qoftë në rrafshin e bashkëjetesës fetare e qoftë në rrafshin e politikës e akademizmit. Mëshimi në këtë kah çon drejt logjikave diktatoriale të shumicave, ose diskriminimit të heshtur, mbytjes me mjete të sofistikuara të hapësirës demokratike dhe shkelje e parimit universal të shoqërive demokratike të shanseve të barabarta në përpjekjen për lumturi të shtetasve të një vendi demokratik.

Bashkëjetesa ka nevojë për dialog, ndërsa parimet konstitucionale të shtetit demokratik e përjashtojnë një ligjërim të tillë me nota servilizmi, padijeje dhe aspak serioze për botën politike e akademike të një vendi evropian të shekullit XXI.

E kam theksuar disa herë dhe po e përsëris që dialogu është një proces i vështirë, por i domosdoshëm për një shoqëri demokratike dhe në bashkëjetesë. O është fryt i të gjithëve, ose do të jetë gjithmonë i pjesshëm dhe problematik. Dialogu për bashkëjetesë nuk shtrohet me logjikat e shumicës dhe pakicës, pasi ekzistojnë disa vlera që nuk varen nga numrat apo nga vullneti i maxhorancave apo nga mirësia e tyre. Dialogu është aksiomatik, buron nga përdorimi i arsyes së shëndoshë (recta ratio), nga respekti i ndjenjës religjioze të tjetrit, nga fryma e Kushtetutës që e nënkupton, buron nga angazhimet ndërkombëtare të një vendi kandidat për të qenë pjesë e qytetërimit politik perëndimor.

Ndaj do të doja me gjithë zemër që deklarata të tilla të ishin më të kujdesshme. Në vend që të këmbëngulet në meritat apo jo meritat e dikujt, të ligjërohet në mënyrë të cunguar dhe me arsyetime çaluese, që nuk janë aspak në përputhje me faktet shqiptare apo parimet laike të Evropës ku ne aspirojmë, është koha sërish të vazhdohet t’i mëshohet dialogut në respekt të barazisë së faktorëve.
Nëse para disa kohësh kam shkruar me bindje të plotë që nuk dua të shkoj në Evropë nëse nuk më pranojnë me fqinjin tim mysliman, sot them me plot bindjen po ashtu se nëse ekzistenca ime si katolik varet falë “mirësisë” së një shumice, faleminderit por nuk e dua, e kam fituar në shekuj. Është fryt i rezistencës së lirisë time dhe lirinë e kam shumë të shtrenjtë, përkundrejt çdo lloj maxhorance!

(Marrë nga: Panorama)