Efektet e Facebook-ut

Nuk mund ta mohojmë një fakt kur flasim për përdorimin e internetit, që ka të bëjë me efektet anësore – negative tek përdoruesit e tij. Këtij ndikimi i është bashkangjitur tashmë tek masa e gjerë e shoqërisë edhe rrjeti i Facebook-ut. Që nga koha e themelimit të tij e deri më tani miliona individ e “vrasin” gjënë më të shtrenjtë, kohën, me biseda me shokët, neglizhim dhe lënie anash të gjërave parësore siç është leximi, me reklamimin dhe ekspozimin herë pas here të gjërave personale, me komentimin e pamasë të fotografive të shokëve, me komunikim deri në orët e vona me shokët, etj. Një mani dhe varësi e tille vije pikërisht si rezultat i këtyre mundësive që ofron facebook dhe faktorëve të tjerë si në vijim:

– Komunikim pa asnjë limit me shokë, të afërm, në mbarë botën;
– Krijimi i mijërave kontakteve të reja me individ në mbarë botën;
– Ndarja e momenteve të haresë, gëzimit, por edhe ato të dëshpërimit e vuajtjes me shokët e tyre;
– Ndarja e mesazhe vizive, zanore me ata, në të qindtën e sekondës;
– Mundësia për debate dhe replika për tema të ndryshme;
– Ekspozimi i pamasë i fotografive dhe komentimi i tyre, si dhe i gjërave tjera personale (shpesh intime), një arkivim i dokumenteve dhe kartelave audio-pamore;
– Varësi për “pëlqimin” i tyre nga ana e shokëve, (me të ngjyrosurën meny “Like”);
– Mundësia për shkarkimin e videove (qofshin ato personale apo të huaja);
– Informimi për më të rejat;
– Për shumë individ ishte qenësore dhe shumë “kritik” përdorimi i tij (Përmes rrjetit facebook u bashkuan babë e bijë, të cilët nuk mund ta gjenin njëri tjetrin për 50 vite radhazi);
– Facebook disponon mbi 70 gjuhë të ndryshme të botës, duke e lehtësuar kështu komunikimin ndërmjet individëve;
– Është radhitur në numrin e 20 kompanive amerikane më të besuara në lidhje me çështjet e privatësisë që ofron ai;

Faktorët e lartcekur dhe shumë të tjerë, e bëjnë individin që të “zhytet” në një mani e cila shumë lehtë krijon varësi tek individi dhe efektet negative të tij do të jenë të pashmangshme.

Si u bë ‘Facebook’ ndër rrjetet më me ndikim dhe më të popullarizuara në botë?

Çdo fenomen social ka implikime (direkt ose indirekt) në aspektet psikologjike të individit. Implikimet dhe efektet e tilla variojnë në kohë dhe në mundësinë e transmetimit direkt tek individi. Edhe rrjeti Facebook filloi ndikimin e tij në kohën kur askush nuk priste një gjë të tillë, duke filluar kështu nga një rreth i ngushtë i individëve të caktuar.

Themeluesi i tij (Mark Zuckerberg, 2004), kur është pyetur në lidhje me qëllimin e hapjes së kësaj faqeje në fillim, kishte theksuar që nuk kishte menduar asnjëherë për një popullarizim të këtij rrjeti pasi që siç kishte cekur edhe ai, “e kishte hapur për komunikim me shokët” duke mos provuar zgjerimin e tij e aq më pak për një popullaritet siç ka arritur aktualisht. Mirëpo, si rezultat i rrethit të tij të ngushtë social, së pari i kolegëve të tij universitar, e më pas zgjerimi i tij tek të afërmit e tij, për të kaluar tek masa e gjera ishte një e papritur. Sikurse efektet psikologjike të drogës që fillojnë nga një dozë e vogël, për të krijuar varësinë tek individit, edhe efektet e facebook, që rrjedhimisht filluan nga ato sociale dhe shumë ngushtë, kaluan në efekte psikologjike dhe tek shume individ, krijuan shpejtë varësinë për përdorimin e tij.

Një popullarizim i tillë, i papritur, ishte çështje kohe. Filloi nga individi për të kaluar tek masa e gjerë. Kështu filluan edhe kompanitë më me renome në botë (yahoo, google,Microsoft, etj) të cilat tashmë kanë ndikim të jashtëzakonshëm dhe përkundër ndikimeve të pakta negative, ato e kanë bërë jetën e individit sot më të lehtë, duke i ofruar mundësi për zhvillimin e potenciale të tij.

Efektet social-psikologjike të Internetit tek individi?

Duke pasur parasysh botën e superteknologjisë së zhvilluar sot, mund të themi që individ është i “bombarduar” çdo ditë nga të rejat e papritura të cilat ia lehtësojnë ose edhe vështirësojnë jetesën e tij, varësisht nga ç’prizëm i shikon ai këto zhvillime dhe aftësisë adaptuese me novacionet e botës sot.

Teknologjia sot është një pjesë e pandashme e jetës sonë. Individ të shumtë mbijetojnë si rezultat i saj, disa të tjerë kanë arritur realizimin e potencialeve si rezultat i zhvillimit teknologjik, por disa të tjerë pretendojnë shmangien nga ajo duke krijuar kështu një lloj teknofobie, duke mos arritur mirë adaptim si rezultat i vështirësive që hasin gjatë përdorimit të saj ose nga frika në integrim në një botë moderne ku teknologjia shikohet si pjesë primare e saj. Mirëpo, të flasësh për përdoruesit e saj, për “maniaket e varur” nga teknologjia, do të thotë të flasësh për ata që përkundër të arriturave që kanë nga ky shfrytëzim i teknologjisë, nëse kalon në një masë të pakontrolluar mund të bartë edhe shume pasoja negative, duke filluar nga aspekti social, psikologjik, fizik dhe shumë të tjerë.

Në përdorimin e Internetit përfshihen të gjitha grupet sociale, por ata që ndikohen më shumë nga ai janë grupmoshat e reja, pikërisht si rezultat i personalitetit të tyre i cili është ende i paformuar plotësisht dhe shumë më i prirë për tu ekspozuar ndikimeve të ndryshme. Efektet social-negative, që mund të kenë implikime të mëdha, në vështirësimin e jetës së individit:

– Izolimin e individit dhe shmangien nga shoqëria (Harmen dhe të tjerë,1997);
– Dobësim të motivit social, që radhitët si ndër të parët për mbijetesën e individit dhe zhvillimin e personalitetit të tij;
– Largimin e tij nga aktivitetet e lira;
– Ndikim në aspektet e komunikimit social, sidomos në gjuhën e shkruar (duke mos lënë ndikimin e tij edhe tek gjuha e folur);
– Ndikim në motivin për mësim, ku sot shihet rezultati tek të rinjtë që kanë një interesim nënmesatar për lexim dhe mësim;
– Një përdorim i tepërt i internetit e krijon stres, që llogaritet si faktori kyç i izolimit të individit pas përdorimit të kësaj teknologjie sot;
– Tendencat për shmangien nga lidhjet farefisnore dhe me të afërmit, që mund të qojë në ngecjet për zhvillim të individit;

Në anën tjetër përdorimi i tepërt i internetit ka ndikime edhe në aspektin fizik tek individi si:
– Përdorimi i tij ndikon në aspektin e të pamurit të individit dhe dobësim të aftësisë përceptive;
– Krijon dhimbje të mëdha të kurrizit;
– Dhimbje në kyçët e duarve dhe të gishtërinjve;
– Lodhje dhe dhimbje të qafës;
– Ndryshime në peshë etj;
– Është radhitur si ndër faktorët kryesor në Obezitet (OBSH,2001) etj.

Përkundër ndikimeve të shumta, aspekti më i prekur mbetët ai psikologjik i cili shpesh është i imponuar nga procesimi i tërë i informative të cilat vijnë dhe internalizohen në të mbajturit mend tek individi, si rezultat i përdorimit të internetit. Paaftësia për një organizim të informatave të individit krijon tek ai stres dhe lodhje psikologjike.
– Lodhje psikike;
– Shpesh ngecje në zhvillim mendor (si rezultat i neglizhencës së të mësuarit dhe leximit);
– Nervoza dhe agresiviteti janë simptoma që mund të shfaqën tek individët në rast kufizimi ose shmangie nga përdorimi i tij;
– Paaftësi për mësim, si rezultat i lodhjes psikike;
– Ndrydhje dhe zvogëlim i aftësive kognitive dhe potencialit njohës, etj.

Implikimet e tilla në rast mosparandalimi mund të e vështirësojnë jetën e individit, duke ndikuar negativisht në formimin dhe zhvillimin e personalitetit të tij.

Facebook dhe përdorimi i tij tek shoqëria kosovare

Zhvillimi i teknologjisë informative dhe i mjeteve të komunikimit përbën njërin nga aspektet e procesit të globalizimit, i cili ka shënuar hapa të mëdhenj në avancimin e këtij procesi. Ndikimet e këtij zhvillimi po vërehen edhe tek shoqëria e jonë, e cila sot është bërë pjesë e pandashme e përdorimit të teknologjisë nga të gjitha shtresat. Në këtë kontekst edhe rrjeti social, më me ndikim, facebook, është bërë pothuajse rutinë dhe pjesë e përditshmërisë së tyre. Prej qindra e miliona përdorues, sa ka ky rrjet sot, shumë prej tyre janë edhe nga shoqëria jonë.

Kur flasim për shkaqet që sot kanë quar deri tek varësia e përdorimit të tij, mund të theksojmë se janë përafërsisht të njëjta sikurse edhe në shoqëritë e tjera, të Evropës dhe botës në tërësi dhe që si të tilla kanë rezultuar pikërisht nga fryma e internetit dhe përdorimit të pakontrolluar të tij. Mirëpo, për të veçuar te shoqëria jonë, faktori ekonomik mund të renditet si i pari në listën e shumë faktorëve të tjerë. Është për t’u specifikuar sepse nëse marrim dhe i krahasojmë përdorimin e tij ndër individ brenda vendit dhe me individët në shoqëritë ku ky faktor është më i zhvilluar, mund të themi që e kanë të limituar kohën dhe si rezultat i saj edhe kontrolli i përdorimit të internetit shpesh i’u imponohet dhe si i tillë është më i lartë.

Papunësia, faktorët e ndryshëm social, neglizhenca dhe mosinteresimi (veçanërisht i të rinjve) kundrejt aktiviteteve që do të duhej të trajtoheshin si parësore, si leximi, mësimi, pastaj një “paaftësi” për kontrollimin e sjelljeve dhe shume faktorë të tjerë relevantë, socio-ekonomik, psikologjik, mund të renditen si ndër faktorët të cilët sot kanë krijuar këtë varësi tek shoqëria jonë.

Prandaj, duke pasur parasysh epokën në të cilën jetojmë, ku teknologjia ka arritur në një nivel të lartë të zhvillimit të saj, duke mundësuar kështu çdo ditë zhvillime dhe zbulime të reja, atëherë edhe ndikimi i tyre tek individi është jashtëzakonisht i madh. Këto zhvillime ia kanë lehtësuar jetën e individit sot dhe e kanë bërë me të lehtë dhe shumë më të mundshëm interaksionin e tij në shoqëri. Mirëpo çdo e mirë, e re, pozitive, i ka anët dhe efektet negative të saj. Në këtë kontekst edhe përdorimi i rrjetit social në fjalë, përkundër efekteve të shumta negative i ka edhe anët e tij pozitive. Një kontroll gjatë përdorimit të tij dhe internetit në përgjithësi, do të ishte një preventivë mjaft efikase për ruajtjen e shëndetit të individit dhe shmangies së efekteve negative të lartpërmendura.

(Autori është Bachelor i Psikologjisë)