Botë Shkencë

Akulli polar po shkrihet dhe po ndryshon rrotullimin e Tokës – çfarë do të thotë kjo për njerëzimin

Para 12 muajve

Një ditë në dy vitet e ardhshme, të gjithë në botë do të humbasin një sekond nga koha e tyre.

Saktësisht kur do të ndodhë kjo është nën ndikimin e njerëzve, sipas një studimi të ri, ndërsa shkrirja e akullnajave polare ndryshon rotacionin e Tokës dhe të kohës vetvetiu.

Orët dhe minutat që diktojnë ditët tona përcaktohen nga rrotullimi i Tokës. Por, ai rrotullim nuk është konstant; mund të ndryshojë ndonjëherë pak, në varësi të asaj që po ndodh në sipërfaqen e Tokës dhe në thelbin e saj, raporton cnn.

Këto ndryshime pothuajse të padukshme herë pas here nënkuptojnë se koha duhet të rregullohen me një “sekond të brishtë”, e cila mund të tingëllojë e vogël, por mund të ketë një ndikim të madh në sistemet kompjuterike, transmeton Telegrafi.

Nëpër vite janë shtuar shumë sekonda. Por pas një trendi të gjatë ngadalësimi, rotacioni i Tokës tani po shpejtohet për shkak të ndryshimeve në qelizën e saj. Për herë të parë ndonjëherë, një sekondë do të duhet të hiqet.

“Kurrë nuk është shtuar ose testuar një sekondë e kundërt, kështu që problemet që mund të krijojë janë të paprecedente”, shkroi Patrizia Tavella, anëtare e Departamentit të Kohës në Byronë Ndërkombëtare të Peshave dhe Masave në Francë, në një artikull që shoqëronte studimin.

Por, saktësisht se kur do të ndodhë kjo po ndikohet nga ngrohja globale, sipas studimit të publikuar të mërkurën në revistën Nature. Shkrimi zbuloi se shkrirja e akullnajave polare po vonon sekondën shtesë për tri vite, duke e shtyrë nga viti 2026 në vitin 2029, thuhet në raport.

“Një pjesë e zbulimit të asaj që do të ndodhë në matjen globale të kohës … varet nga të kuptuarit se çfarë po ndodh me efektin e ngrohjes globale”, tha Duncan Agnew, profesor i gjeofizikës në Universitetin e Kalifornisë në San Diego dhe autori i studimit.

Para vitit 1955, një sekondë ishte përcaktuar si një fraksion specifik i kohës që Tokës i duhej gjatë rrotullit rreth yjeve. Pastaj erdhi epoka e orëve atomike shumë të sakta, të cilat dëshmuan një mënyrë shumë më të qëndrueshme për të përcaktuar një sekondë fizike.

Nga fundi i viteve 1960, bota filloi të përdorte kohën e koordinuar universale (UTC) për të caktuar zonat kohore. UTC mbështetet në orët atomike, por ende mban ritmin me rrotullimin e planetit.

Por, meqenëse shpejtësia e rrotullimit nuk është konstante, dy shkallët kohore ndryshojnë ngadalë. Kjo do të thotë se një “sekondë e brishtë” duhet të shtohet herë pas here për t’i rikthyer ato në shtrirje.

Ndryshimet në rrotullimin e Tokës për një afat të gjatë janë dominuar nga fërkimi i baticave në dyshemenë e oqeanit – gjë që ka ngadalësuar rrotullimin e saj. Kohët e fundit, ndikimet e shkrirjes së akullit polar, të nxitur nga njerëzit që djegin karburantet fosile që ngrohin planetin, janë bërë një faktor domethënës, tha Agnew. Ndërsa akulli shkrihet në oqean, uji i krijuar lëviz nga polet drejt ekuatorit, gjë që ngadalëson më tej shpejtësinë e rrotullimit të Tokës.

Ted Scambos, një glaciolog në Universitetin e Kolorados Boulder, i cili nuk ishte i përfshirë në studim, përshkruan procesin si një patinazhiste artistike që rrotullohet me duart mbi kokë. Kur duart i ulin në drejtim të shpatullave, rrotullimi i tyre ngadalësohet.

Shkrirja e akullit polar “ka qenë mjaft e madhe për të ndikuar dukshëm në rrotullimin e të gjithë Tokës në një mënyrë që është e paprecedentë”, tha Agnew dhe shtoi se “për mua, fakti që qeniet njerëzore kanë bërë që rrotullimi i Tokës të ndryshojë është disi i mahnitshëm”.

Por ndërsa shkrirja e akullit mund të ngadalësojë rrotullimin e Tokës, ka një faktor tjetër në lojë kur bëhet fjalë për matjen globale të kohës, sipas raportit: proceset në thelbin e Tokës.

Bërthama e lëngshme e planetit rrotullohet në mënyrë të pavarur nga guaska e jashtme e ngurtë. Nëse bërthama ngadalësohet, guaska e ngurtë përshpejtohet për të ruajtur momentin, tha Agnew, dhe kjo është ajo që po ndodh aktualisht.

Dihet shumë pak për atë që po ndodh afërsisht 1800 milje (28968 km) nën sipërfaqen e Tokës dhe nuk është e qartë pse shpejtësia e bërthamës po ndryshon. “Është thelbësisht e paparashikueshme”, tha Agnew.

Por ajo që është e qartë, sipas studimit, është se pavarësisht nga shkrirja e akullit polar që ushtron një ndikim ngadalësues, në përgjithësi rrotullimi i Tokës po përshpejtohet. Kjo do të thotë se së shpejti botës do t’i duhet të zbresë një sekondë për herë të parë.

“Një sekondë nuk tingëllon si shumë”, tha Agnew, por sistemet kompjuterike të krijuara për aktivitete të tilla si transaksionet e bursës duhet të jenë të sakta deri në një të mijtën e sekondës.

Shumë sisteme kompjuterike kanë softuer që u mundëson të shtojnë një të dytë, por pak prej tyre kanë aftësinë për të zbritur një të tillë. Njerëzit do të duhet të riprogramojnë kompjuterët, duke prezantuar mundësinë e gabimit.

“Askush nuk e kishte parashikuar me të vërtetë që Toka do të përshpejtohej deri në pikën ku mund të na duhej të hiqnim një sekondë të brishtë”, tha Agnew.

Scambos, glaciologu i Universitetit të Kolorados në Boulder, tha se “çështja e madhe” e studimit është se tregon se si “ndryshimet nga qeliza e Tokës tani po shkojnë drejt tendencave më të mëdha sesa tendencat në humbjen e akullit nga polaret – edhe pse humbja e akullit ka nisur të rritet në dekadën e fundit.”

“Është një moment ‘i frikshëm’ për disa aplikacione kompjuterike”, tha ai për CNN, por për shumicën e njerëzve jeta do të vazhdojë si zakonisht.

Për Agnew, gjetjet mund të jenë një mjet i fuqishëm për të lidhur njerëzit me mënyrat se si njerëzit po ndryshojnë planetin.

“Të jesh në gjendje të thuash kaq shumë akull është shkrirë sa që në fakt ka ndryshuar rrotullimin e Tokës me një sasi të matshme, mendoj se të jep kuptim. OK, kjo është një punë e madhe”, përfundoi ai. /Telegrafi/