Pela e De Radës

Nga: Moikom Zeqo (pjesë nga Libri i sinopseve)

Kur mbushi tetëdhjetë vjeç, poeti Jeronim De Rada e shkroi një farë autobiografie, pra bëri një rikthim drejt zanafillave. Flet për një stërgjysh të quajtur Pjetër Anton Rada prej Shqipërisë, nga i cili ruhet në arkivin e Venedikut një dokument i vitit 1300, më saktë një kontratë shitblerjeje me Dogjën. Flet për Kapelën e Radave, ndërtuar më 1460. Gjithashtu dhe për emblemën e shtëpisë së lashtë, që ka Lisin e Dodonës mbi një fushë të bardhë, si të guelfëve (edhe Dantja qe guelf). Ky është një parashtrim i thjeshtë të dhënash, një trazim historik për fisin e tij.

Ajo që më ka bërë përshtypje duke lexuar kujtimet e De Radës është një fakt tjetër, ndoshta shumë i rëndësishëm, pa kuptimet zanafillore. Kur ishte shtatë vjeç, De Rada ende një fëmijë i imët, lëvizte në natyrë. Shoqëronte gjyshin e tij i cili e donte shumë. Gjyshi kishte një pelë të bardhë plakë. Poeti tregon se njëherë arritën në një vend të thurur, në një farë gardhi, mesa duket në një stan jashtë katundit.

De Rada fëmijë u përpoq që të hapte hyrjen e gardhit, por nuk mundi dot dhe u rrëzua. Atëherë ndodhi diçka e papritur. Pela që ishte pranë fëmijës hapi gojën dhe e kapi me kujdes kokën e tij, pa e dëmtuar fare me dhëmbët e saj, e ngriti lart në ajër dhe e lëshoi me kujdes gati mistik pas gardhit. Ky është një rast që fton për një meditim. Mund të kishte ndodhur që pela, që mbajti në gojën e saj kokën e fëmijës, të ishte treguar e pakujdesshme, madje t’ia copëtonte kafkën. Copëtimi i kafkës do të kishte pasojë tragjike në histori. Botës do t’i mungonte përfundimisht poeti De Rada, letërsia nuk do ta kishte Milosaon dhe mrekulli të tjera poetike. Por, pela veproi ndryshe. Ndoshta ajo e pati vetëtimthi ndjesinë e mëmësisë, ndjeu një alarm dhe një dëshirë të papërmbajtur për të ndihmuar fëmijën, si të qe një mëz i saj i pafuqishëm dhe delikat.

Këtu kemi të bëjmë me një mister, që në mënyrë të rëndomtë e klasifikojmë si rast. A mund të jetë thjesht një trill e gjithë kjo histori, krejt e parëndësishme për të tjerët, por jo për fëmijën De Radë? Me një dell simbolik, por ndoshta edhe mitik, mund të thuhet me fantazi të ndezur dhe të papërmbajtur se pela e bardhë nuk ishte gjë tjetër, veçse një nga ato kafshët hyjnore të racës së kalit Pegas, që për poetët është emblema zoomorfe e poezisë në Parnas. Dihet simbolika e kafshëve ungjillore, që për një pashpjegueshmëri gjithashtu mistike, përfaqësojnë apostujt. Pela e bardhë e De Radës e kreu aktin e saj, e zotëruar nga një profeci absolute e së ardhmes. Ajo e kapi fëmijën pikërisht në pjesën më delikate dhe intelektuale, nga koka, diçka e ngjashme me gjestin e një mamie që ndihmon nxjerrjen e një fetusi të gjallë, të një jete të re nga mitra e së ëmës. Ky krahasim është tundues, por dhe i besueshëm. Gardhi qe thjeshtëzimi, ose një metamorfozë, në dukje krejt e rëndomtë, e malit të jashtëzakonshëm të Parnasit. Duke e shënuar këtë rast unik në formën e një sinopsi, mua mu kujtuan të gjitha rastet e kuajve të famshëm në historitë e pafundme të botës. Vlen të shkruhet diçka për pelën e De Radës, ashtu si Xhonatan Suifti qe shkroi republikën utopike të kuajve që zotëronin një humanizëm më madhështor dhe se të njerëzve.

Ky sinops tregimi ka karakter epigramatik. Mund të jetë dhe subjekti i një poeme drithëruese, plot parandjenja dhe metafora të ndritshme. Pela largpamës e shmangu versionin e një aksidenti, duke garantuar jetëgjatësinë e fëmijës deri në moshën e një patriarku. Mbase ajo parandjeu vegimthi, por me një qartësi absolute se ky fëmijë do të ishte poeti i madh; pela ndërmjetësoi, pa mburrje, thjeshtësisht dhe mrekullisht, që ky fëmijë të mbante në amshim në tëmthat e kokës, prekjen e lehtë të një dashurie të parrëfyeshme të dhëmbëve të saj, që fëmija të kapërcente një pengesë, të mos merrte parasysh hapjen e hyrjes (që në të vërtetë nuk funksionoi) të një gardhi të thjeshtë të thurur prej degëzave të prera të pemëve dhe të shkurreve. Por, edhe gardhi e ka një konotacion. Fëmija De Radë e kapërceu këtë gardh dhe fare mirë mund të metaforizohet si caku i shekujve të errët ku mungonte poezia e shkruar, për të çelur një epokë të re madhështore të poezisë. Heroi Milosao do të shfaqej përherë në vegimet e lexuesve, i hipur pikërisht mbi këtë pelë të bardhë. Por, askush nuk mund të thotë se Milosao nuk është gjë tjetër veçse rimishërimi i vetë poetit të madh De Radë.