Shoferi që tha se e vodhi kryeveprën e Goyas

Nga: Nicholas Barber

Në vitin 1961, një portret i artistit u zhduk nga Galeria Kombëtare e Mbretërisë së Bashkuar. Ndërsa Duka, një film për vjedhjen, publikohet, Nicholas Barber tregon historinë e një grabitjeje të pabesueshme arti.

Një orë e gjysmë në filmin e parë të James Bondit, 007-ta është duke shëtitur nëpër selinë sekrete e të çuditshme të personazhit negativ me të njëjtin emër, Dr No. kur ai ndalon për të admiruar një pikturë në një kavalet të praruar.

Momenti kalon aq shpejt sa shikuesit e sotëm mezi e vënë re atë çast, por për shikuesit e kinemasë në vitin 1962, kjo do të kishte qenë një nga batutat më të mprehta të filmit.

Piktura, një portret i Dukës së Uellingtonit, i përfunduar nga Francisco Goya më 1814, ishte vjedhur nga Galeria Kombëtare në Londër në vitin 1961. Askush nuk e dinte se kush e kishte marrë ose ku ishte, kështu që ideja se mund të kishte rënë në duart robotike të një agjenti megaloman SPECTER dukeshin po aq të besueshme sa çdo tjetër.

Kjo ishte, në fund të fundit, një grabitje befasuese. Piktura ishte në pronësi të John Osborne, Duka i Lidsit. Ai ia shiti atë në ankand një koleksionisti amerikan, Charles Wrightsman, për 140 mijë funte, por qeveria britanike nuk donte ta linte të largohej nga vendi, kështu që Thesari u bashkua me një shoqatë bamirësie, Fondacionin “Wolfson”, dhe përputhi ofertën e Wrightsmanit: dy milionë funte me çmimet e sotme.

Portreti i Goyas ishte papritmas piktura më e famshme në Britani. Vizitorët u dyndën drejt Galerisë Kombëtare për të parë se për çfarë ishin shpenzuar të gjitha paratë dhe siguria ishte e rreptë. E, megjithatë, pak para se të hapej Galeria në mëngjesin e 21 gushtit 1961, rojet e kuptuan se piktura ishte zhdukur.

Ata nuk vunë re asnjë ndërhyrës, nuk u shkaktuan dëme dhe nuk kishte gjurmë të ndonjë pajisjeje apo arme në vendngjarje. Por, Goya ishte zhdukur. Asgjë e tillë nuk kishte ndodhur më parë në historinë 138-vjeçare të galerisë.

Nëse Dr No nuk ishte përgjegjës, atëherë fajtori duhej të ishte një organizator kriminal ndërkombëtar po aq dinak, me përvojë dhe i financuar mirë.

Kjo ishte teoria, gjithsesi. Por, në nëntor 1965, një shofer autobusi 61-vjeçar në pension, nga qyteti verior anglez i Njukestëllit u ngrit në Gjykatën Penale Qendrore të Londrës dhe deklaroi se kishte marrë pikturën.

Ai kurrë nuk kishte ndërmend ta mbante atë, shtoi ai.

“Objektivi im i vetëm në gjithë këtë ishte krijimi i një shoqate bamirësie për të paguar për licencat televizive [të cilat financojnë BBC-në në Britani] për njerëzit e moshuar dhe të varfër që duket se janë të neglizhuar në shoqërinë tonë të pasur”.

Kjo nuk ishte historia e një doktori keqdashës, apo një Thomas Crown magjepsës që kryente krimin e përsosur, por i një djali të quajtur Kempton Bunton i cili mishëronte ekscentricitetin britanik, rebelizmin e keqbërësve, shpirtin e largimit, fatin absurd dhe gjakderdhjen e plotë. Dhe, tani, përralla më e çuditshme se sa trillimi i hajdutit më të pamundshëm të arteve të bukura në botë është shndërruar në një dramë komedi shkëlqyese, “The Duke” (Duka, me Jim Broadbentin si Buntoni dhe Helen Mirrenin si gruan e tij të shumëvuajtur. Një nga producentët e tij ekzekutiv është Chris Bunton, nipi i Kemptonit. “Ishte gjithmonë një histori e luftës së klasës punëtore,” thotë Chris për BBC Culture.

“Familja nuk kishte dy qindarka për t’u fërkuar së bashku; ata po përballeshin me varfëri si dhe me shumë tragjedi, dhe kjo ndikoi në psikikën e tyre dhe në procesin e tyre të vendimmarrjes. Është ndryshe nga çdo grabitje tjetër”.

Kempton Bunton ishte personazh lokal në Njukestëll shumë kohë përpara vjedhjes së Goyas. U pushua rregullisht nga puna për shkak se fliste në favor të kolegëve të tij kundër menaxhmentit; ishte një dramaturg aspirues, skenarët e të cilit iu refuzuan gjithmonë nga BBC dhe një aktivist që e shihte televizionin si mjet shpëtimi për pensionistët e vetmuar, veçanërisht veteranët e Luftës Botërore.

Në Britani, ishte e paligjshme të posedosh një televizion pa paguar një licencë vjetore. Duke e ndjerë se tarifa ishte shumë e lartë për njerëzit më të varfër, Bunton protestoi duke refuzuar të paguante tarifën e tij të licencës dhe, si rezultat, pati tre periudha të shkurtra në burg në vitin 1960.

“Më pëlqeu fakti që Kempton kishte ëndrra përtej stacionit të tij”, thotë Nicky Bentham, producentja e filmit.

“Dhe ai u mbajt pas atyre idealeve, kësaj ndjenje të komunitetit dhe kësaj ideje që një person mund të bënte një ndryshim. Mendova se ishte mrekullisht emocionuese dhe frymëzuese që ai më në fund mori një platformë për të ndarë atë që donte të thoshte me botën”.

Por, siç thotë nipi i tij, edhe jetën e Buntonit e tronditi tragjedia. Me regji të të ndjerit Roger Michell dhe me skenar nga Richard Bean dhe Clive Coleman, filmi ia atribuon sjelljen e tij të pahijshme pikëllimit dhe fajit që ndjeu për vdekjen e vajzës së tij, Marion, në një aksident me biçikletë kur ajo ishte adoleshente. “Unë nuk po them se kjo justifikon atë që ai bëri”, thotë Chris, “por ishte e tmerrshme, me të vërtetë.”

Në vitin 1961, Bunton do t’i tregonte më vonë gjykatës se dëgjoi faktin që qeveria kishte paguar një pasuri për një pikturë të vogël dhe nuk dukej e drejtë. Ai shkoi në Galerinë Kombëtare për të parë se për çfarë ishte gjithë zhurma, shpjegoi ai, dhe pa që ndërtuesit që kishin bërë disa rinovime kishin lënë një shkallë të shtrirë në rrugë jashtë. Një dritare në tualetet e burrave ishte lënë e hapur. Dhe, sistemi i alarmit fiket çdo mëngjes kur vinin pastruesit. Së shpejti, Goya nuk u ekspozua në strofkën e Dr No; ishte e fshehur pas një gardërobë në shtëpinë e këshillit të Bunton në Njukestëll.

Autoritetet u hutuan. Artikujt e gazetave spekulonin se një bandë mashtruesish italianë qëndronte pas grabitjes, ose ndoshta një aristokrat që kërkon emocione. Bunton dërgoi vetë shënime anonime në gazeta të ndryshme, duke premtuar se do ta kthente pikturën nëse 140 mijë funte do të dhuroheshin për bamirësi. Por, hetimet e policisë nuk i çuan askund pranë këtij Robin Hoodi të klasës punëtore.

“Hendeku midis krijimit dhe jetës së një shoferi autobusi në Njukestëll ishte i madh”, thotë Bentham. “Por gjithashtu, nuk kishte pasur kurrë një grabitje të këtij lloji në Mbretërinë e Bashkuar, kështu që ata nuk dinin se si ta trajtonin atë. Vjedhjet e artit kishin ndodhur diku tjetër dhe ato u ishin atribuar sindikatave të krimit të organizuar shumë mirë. dhe kështu ky ishte supozimi.”

Përfundimisht Bunton vendosi se kupa u mbush. Në maj 1965 e çoi pikturën në zyrën e bagazhit të majtë në stacionin e Birmingemit Street dhe e postoi faturën në gazetën “Mirror”. Gjashtë javë pas kësaj, marshoi në polici dhe njoftoi se ai ishte hajduti. E përdori gjyqin pasues si mundësi për të ligjëruar publikun rreth tarifave të licencës televizive.

Për shkak se e kishte kthyer pikturën, nuk u gjet fajtor për vjedhjen e saj, por fajtor për vjedhjen e kornizës në të cilën kishte qenë e cila që atëherë kishte humbur. Kaloi tre muaj në burg, i kënaqur me dijeninë se kishte shprehur pikën e tij politike dhe se kishte mposhtur hetuesit më të shkëlqyer kriminalë të vendit.

Çuditërisht, kjo nuk është e gjithë historia. E vërteta ishte se Bunton i kishte mposhtur ata hetues në më shumë se një mënyra. Kushdo që nuk e ka parë ende filmin “Duka” duhet të ndalojë së lexuari tani sepse ka një kthesë të madhe drejt fundit. Personi që e shtrëngoi Goyan nuk ishte aspak Bunton. Fajtori i vërtetë ishte djali i tij 20-vjeçar, John, një riparues varkash. Në vitin 1969 u dorëzua me vonesë, por Drejtori i Prokurorisë Publike gjykoi se duke qenë se nuk kishte prova të tjera në dispozicion, ishte më e thjeshtë të fshihej çështja nën tapet. Përveç kësaj, struktura ligjore e Britanisë donte të shmangte çdo siklet të mëtejshëm. “Nëse ata do të gjykojnë Gjonin për krimin,” thotë Bentham, “ata do të duhet të thërrasin Kempton përsëri në tribunë dhe ta bëjnë atë të pranojë se kishte dhënë dëshmi të rreme, dhe ata thjesht nuk donin t’i jepnin përsëri një platformë.”

Vetëm në vitin 2012 u publikua një dosje konfidenciale që detajonte rrëfimin. “Babai im nuk e priste kurrë që t`ia hidhte”, thotë Chris, djali i Johnit, i cili tani është 80 vjeç.

“Ishte një ide, kjo ishte gjithçka. Punonte në Londër në atë kohë dhe kishte një dhomë me qira. Më pas mendoi nëse kjo grabitje ishte e mundur. E pa dritaren e hapur në banjë dhe shkallën pas galerisë dhe një gjë të çonte në një tjetër”. John hyri dhe dilte nga galeria brenda pak minutash nga ora 5:50 e mëngjesit. Pasi e kishte futur pikturën në ulësen e pasme të makinës së tij dhe duke e çuar atë në rrugën për në banesë, mendoi se familja e tij me para në dorë mund të merrte disa mijëra funte nga kompania e sigurimeve si një pagesë shpërblese dhe se licenca e Kemptonit, fushata e tarifave do të publikohej. “Babai im e kishte mbështetje e Kemptonit”, thotë Chris. “Ai ishte i vetmi person që e mbështeti gjithmonë.”

Në këmbim, Kempton mbështeti djalin e tij. Kur ai ua dërgoi ato shënime gazetave duke kërkuar një donacion bamirësie, shpresonte se ata do ta vendosnin Johnin në një pozitë më të mirë nëse ai do të arrestohej. Dhe, më pas ai insistoi të merrte fajin për krimin e Johnit vetë, një akt heroizmi të cilin James Bond mund ta kishte miratuar.

“Kempton ishte një personazh me të meta”, thotë Chris. “Ai nuk ishte babai më i mirë apo burri më i mirë, por bëri këtë gjë të jashtëzakonshme për të shpëtuar djalin e vet. Nëse babai im do të kishte shkuar në burg në atë moshë, do t’i kishte shkatërruar jetën, kështu që u gëzova që filmi u fokusua në kë të. Kempton kishte për qëllim të mbështeste fushatën e tij, por synimi i tij kryesor ishte të bënte gjënë e duhur për familjen e tij”. /Burimi: BBC/Në shqip nga: Gazeta Shqiptare/