Arabia Saudite kërkon nga talebanët që të shpëtojnë jetë dhe prona

Arabia Saudite sot u bëri thirrje talebanëve dhe “të gjitha palëve në Afganistan” të shpëtojnë jetë dhe prona, pasi rebelët morën nën kontroll kryeqytetin Kabul.

Në një deklaratë të Ministrisë së Jashtme saudite në Twitter thuhet se mbretëria “mbështet zgjedhjet që populli afgan po i bën pa asnjë ndërhyrje”, raporton Reuters.

Talebanët u shfaqën në fillim të vitit 1990 në veri të Pakistanit pas tërheqjes së trupave sovjetike nga Afganistani. Ata së pari u dalluan në zonën kufitare të Pakistanit verior dhe Afganistanit juglindor në vitin 1994.

Ata premtuan të luftojnë korrupsionin dhe të përmirësojnë sigurinë, dhe në atë kohë, shumë afganë ishin të lodhur nga arroganca dhe konfliktet reciproke të muxhahedinëve gjatë luftës civile, raporton BBC.

Talebanët besohet se janë shfaqur për herë të parë në shkollat fetare, kryesisht të financuara nga Arabia Saudite, duke predikuar rrymën e fortë të Islamit. Ata zbatuan versionin e tyre të rreptë të Sheriatit – ligjit Islam, dhe futën dënime brutale.

Burrat u detyruan të rritnin mjekrën, dhe gratë duhej të mbanin një burkë që mbulonte tërë trupin e tyre. Talebanët ndaluan televizionin, muzikën dhe kinematë, dhe nuk miratuan arsimin e vajzave. Nga Afganistani jugperëndimor, talebanët e zgjeruan shpejt ndikimin e tyre.

Në shtator 1995, ata pushtuan krahinën e Heratit, e cila kufizohet me Iranin, dhe një vit më vonë, ata morën Kabulin, duke përmbysur regjimin e presidentit Burhanuddin Rabbani, një nga themeluesit e muxhahedinëve afganë, i cili i rezistoi pushtimit sovjetik.

Deri në vitin 1998, talebanët kishin nën kontroll gati 90 për qind të Afganistanit. Ata u akuzuan për shkelje të ndryshme të të drejtave të njeriut dhe një javë kulturore.

Një nga shembujt famëkeq ndodhi në 2001, kur talebanët filluan të shkatërrojnë skulpturat e famshme të Budës në Bamiyan në Afganistanin qendror.

Pakistani ka mohuar në mënyrë të përsëritur mbështetjen e talebanëve, por sipas BBC, nuk ka dyshim se shumë afganë që fillimisht u bashkuan me lëvizjen u arsimuan në shkollat fetare në Pakistan.

Në një moment, ata u bënë një kërcënim që mund të destabilizonte Pakistanin nga zonat që kontrollonin në veriperëndim të vendit.

Një nga sulmet më të famshme të talebanëve pakistanezë ndodhi në tetor 2012, kur ata u përpoqën të vrisnin studenten pakistaneze Malala Yousafzai gjatë rrugës për në shtëpi në qytetin e Mingori. Yusufzai, e cila u shërua nga një dëmtim i rëndë, u bë një aktiviste për të drejtat e grave, dhe në vitin 2014 ajo mori Çmimin Nobel për Paqen.

Një ofensivë e madhe ushtarake dy vjet më vonë, pas masakrës në shkollën Peshawar që vrau më shumë se 140 njerëz, kryesisht fëmijë, ka zvogëluar ndikimin e talebanëve në Pakistan, shton BBC.

Talibanët mbrojtën udhëheqësin e rrjetit terrorist të Al Kaedës, Osama Bin Laden, dhe refuzuan ta ekstradojnë atë, kështu që një muaj pas sulmeve të 11 shtatorit, Shtetet e Bashkuara filluan sulme ajrore në Afganistan.

Në javën e parë të dhjetorit, regjimi taliban ishte përmbysur.

Thuhet se shumë udhëheqës të lartë talibanë u strehuan në qytetin pakistanez Kuetu, nga ku kryenin operacionet.

Pavarësisht një numri në rritje të trupave të huaja, talibanët janë kthyer gradualisht dhe më pas kanë zgjeruar ndikimin e tyre në Afganistan, duke i bërë pjesët e mëdha të vendit të pasigurta, ndërsa dhuna në vend është kthyer në nivele të papara që nga viti 2001.

Kishte shumë sulme të talebanëve në Kabul, dhe në shtator 2012, ata kryen një aksion në kampin e NATO -s Bastion.

Shpresa për paqe përmes negociatave u shfaq në vitin 2013, kur talibanët njoftuan planet për të hapur një zyrë në Katar.

Megjithatë, mosbesimi nga të gjitha anët mbeti i lartë dhe dhuna vazhdoi.

Në gusht 2015, talibanët pranuan se kishin fshehur vdekjen e udhëheqësit të tyre Mullah Omar për më shumë se dy vjet, i cili dyshohet se vdiq për shkak të problemeve shëndetësore në një spital në Pakistan.

Në shtator, grupi tha se luftimet e brendshme kishin përfunduar dhe u mblodhën rreth udhëheqësit të ri Mullah Mansour, i cili ishte zëvendës i Mullah Omar.

Në atë kohë, ata morën kontrollin e kryeqytetit të një krahine, për herë të parë që nga humbja më 2001, duke marrë kontrollin e qytetit të rëndësishëm strategjik të Kunduz.

Mullah Mansour u vra në një sulm nga një dron amerikan në maj 2016, dhe u pasua nga zëvendësi i tij, Maulvi Hibatullah Akundzada, i cili është ende në krye të talibanëve.

Pas marrëveshjes paqësore SHBA-talibanë nga shkurti 2020, dukej se talibanët ndryshuan taktikat e tyre dhe kaluan nga sulmet komplekse në qytete dhe fortifikime ushtarake në një valë vrasjesh të synuara.

Synimet – gazetarë, gjyqtarë, aktivistë të paqes, gra në pozita – duket se kanë sugjeruar se talebanët nuk kanë ndryshuar ideologjinë e tyre ekstremiste, por vetëm strategjinë e tyre.

Ata tani mendohet të jenë numerikisht më të fortë se në çdo kohë që kur u përmbysën në 2001, sipas BBC.

Sipas vlerësimeve të fundit të NATO-s, talebanët kanë deri në 85.000 luftëtarë.

Grupi mund të fitojë deri në 1.5 miliard dollarë në vit, që është një rritje e madhe në dekadën e fundit. Disa prej tyre vijnë përmes drogës – Afganistani është prodhuesi më i madh i opiumit në botë, dhe shumica e kësaj bime rritet në zonat e kontrolluara nga talebanët, sipas BBC.

Talebanët gjithashtu fitojnë para duke taksuar njerëzit që udhëtojnë nëpër territorin e tyre dhe përmes bizneseve të tilla si telekomunikacioni, energjia elektrike dhe mineralet.

Vendet e huaja, përfshirë Pakistanin dhe Iranin, mohojnë financimin e tyre, por, siç shton shërbimi publik britanik, individët privatë nga rajoni konsiderohet se po e bëjnë këtë.