“Zoti do të bëjë diçka, për këtë padrejtësi”, i tha Nëna Tereze regjisorit të RAI-it, Gjon Kolndrekajt nga Kosova, pasi njoftohet për filmin që falsifikon identitetin e saj

Nga: Gëzim Alpion

Autoritetet jugosllave ishin veçanërisht të etura për të mbajtur të fshehtë etninë e murgeshës shqiptare. Artikulli përqendrohet në përpjekjet e bëra nga industria e filmit Jugosllav për të keqinterpretuar dhe shtrembëruar rrënjët etno-fetare të Nënë Terezës, në prag të çmimit Nobel, dhe

Kah fundi i vitit 1979, RAI, ndërmarrja kombëtare e transmetimit publik e Italisë, iu drejtua “Chiara Film Studio”-s në lidhje me prodhimin e një filmi për vitet e para të Nënës Tereze në Shkup. Projekti ishte ideja e Gjon Kolndrekajt me origjinë shqiptare nga Kosova i cili, në atë kohë ishte një drejtor i programit në RAI.

Kjo ishte përpjekja e parë serioze për të regjistruar historinë e familjes së Nënë Terezes dhe vitet e para të saj në Shkup. Kolndrekaj i cili e njihte Nënë Terezen personalisht dhe ishte në kontakt me të nga 1977, në 1996 bashkëshkroi skenarin me Rondi dhe Tullio Pinelli, pas intervistave me të dhe vëllain e saj, Lazrin, gjatë një numri takimesh në Romë.

Kolndrekaj gjithashtu u këshillua me një numër studiuesish, klerikësh dhe artistësh nga Kosova, Maqedonia dhe më gjerë, të cilët e njihnin Nënë Terezen dhe familjen e saj në Shkup, ose ishin në kontakt me të, gjatë kohës që projekti po merrte formë.

Së bashku me Rondin dhe producentin italian Oscar Brazzi, Kolndrekaj vizitoi një numër vendesh në Kosovë dhe Maqedoni në nëntor dhe dhjetor 1979, për të identifikuar vendet për filmin. Deri në atë kohë, ai gjithashtu kishte bashkuar një kast të njohur ndërkombëtare.

Roli i Nënë Terezes si fëmijë iu ofrua aktores italiane Liliana Tari, ndërsa pjesa e nënës së saj të re shkoi te Marisa Belli, gjithashtu një italiane. Aktorja angleze dy herë fituese e Çmimit të Akademisë Glenda Jackson ishte e lumtur që u hodh në rolin e Nënë Terezes në një numër skenash, që tregonin murgeshën në punë në Indi, deri në dhënien e Çmimit Nobel të vitit 1979.

Dy yje të tjerë me famë botërore, Irene Papas e lindur në Greqi dhe Bekim Fehmiu me origjinë shqiptare, ranë dakord të luanin prindërit e Gonxhes, Nikollë dhe Drane, e cila njihet gjithashtu si Roza. Stelvio Cipriani u afrua për të kompozuar muzikën.

Me gjithçka në vend, u ra dakord që xhirimet të fillonin në dhjetor 1980.

Data e fillimit u propozua nga Kolndrekaj, i cili dëshironte të përfundonte së pari “Happy Circus”, një program prej 60 pjesësh që ai po prodhonte në atë kohë për Rai Uno, kanali kryesor televiziv i RAI.

Ekipi italian filloi xhirimet pa Kolndrekaj në nëntor 1980. Arsyeja kryesore për këtë ishte marrëveshja që Brazzi kishte siguruar për projektin me tre studiot e filmit jugosllav: “Avala Film” në Serbi, “Jadran Film” në Kroaci dhe “Vardar Film” me bazë në Shkup.

Mbështetja e ofruar nga industria e filmit Jugosllav për filmin Nëna Tereze ishte shumë e mirë për t’u refuzuar. E keqja e saj ishte se marrëveshja erdhi me një numër të vargjeve të bashkangjitura.

Brazzi ra dakord me lehtësi për kushtet e përcaktuara nga Jugosllavët. Ai nuk e informoi Kolndrekajn për marrëveshjen, kur filluan filmimet ose gjatë procesit të redaktimit. Kur projekti përfundoi më në fund, Kolndrekaj organizoi në Romë një shikim privat të filmit përfundimtar, me disa nga njerëzit, që e kishin këshilluar atë gjatë fazës së skenarit.

Në atë kohë ai u bë i vetëdijshëm, për herë të parë, për masën e plotë të ndryshimeve të kërkuara nga mbështetësit jugosllavë. Ndryshime të tilla kishin ndikuar ndjeshëm në aranzhimet origjinale në lidhje me vendet, kostumet dhe komplotin.

Në një skenë, për shembull, Gonxhe e vogël tregohet të jetë në një gjendje përqendrimi të thellë në një shtëpi adhurimi. Me rekomandim të konsulentëve serbë dhe maqedonas, Rondi xhiroi skenën jo në një Kishë Katolike Romake, siç ishte planifikuar fillimisht, por në Manastirin Ortodoks Lindor të Shën Naumit në Ohër, në Maqedoninë jugperëndimore. Vendosja e re u zgjodh për të paraqitur Nënë Terezen si një ortodokse dhe jo një katolike.

Devijimi i dytë i madh nga plani origjinal kishte të bënte me veshjet e personazheve. Anëtarët e familjes Bojaxhiu ishin veshur me kostume popullore serbe dhe sllave maqedonase. Ky keqinterpretim u prezantua për të paraqitur Nënë Terezen dhe familjen dhe të afërmit e saj, jo si shqiptarë etnikë por si sllavë.

Ndryshimi i tretë i rëndësishëm lidhej me qëndrimin e Bojaxhiut ndaj çështjes kombëtare shqiptare. Përkundër asaj që ishte shkruar para se të fillonte xhirimi, filmi pretendon se paraardhësit e Gonxhe kishin luftuar vetëm kundër osmanëve. Për të “vërtetuar” këtë pretendim, Rondi kishte shtuar një personazh tjetër, gjyshin atëror të Nënë Terezes, Lazër Bojaxhiu. Patriarku u portretizua si një njeri i pasur, i cili dëshironte të financonte rezistencën kundër osmanëve.

Ashtu si shokët e tyre shqiptarë në Kosovë, Bojaxhitë për breza të tërë ishte kundër sundimit ssman. Sidoqoftë, në kohën kur lindi Gonxhe dhe vëllezërit e motrat e saj më të mëdhenj, babai i saj, Nikollë – së bashku me bashkatdhetarë të tjerë në Vilajetin e Kosovës, pavarësisht nga përkatësia e tyre fetare – ishte në të njëjtën mënyrë kundër mizorive të kryera nga sllavët kundër popullsisë Shqiptare dhe planet për aneksimin e territoreve shqiptare.

I pakënaqur me ndryshimet në skenarin origjinal, Kolndrekaj informoi Brazzin dhe Rai Uno se ai nuk dëshironte më të shoqërohej me projektin. Ai nuk ishte i gatshëm të thyejë premtimin, që i kishte dhënë Nënë Terezes se biografia do të ishte e vërtetë për jetën.

Qëndrimi parimor i Kolndrekajt u mbështet gjithashtu nga njerëzit që e kishin këshilluar gjatë fazës së shkrimit të skenarit. Ata të gjithë ranë dakord se filmi arriti në një përpjekje të qëllimshme nga ana e qarqeve jugosllave, që kishin mbështetur projektin, për të keqinterpretuar rrënjët etno-fetare të Nënës Tereze dhe natyrën e lidhjes së Bojaxhinjve me çështjen kombëtare shqiptare.

Në këto rrethana, Kolndrekaj dhe ekipi i tij arritën në përfundimin, se filmi i përfunduar nuk ishte i përshtatshëm për t’u shfaqur në televizion, jo vetëm në Itali dhe Jugosllavi, por edhe në ndonjë vend tjetër, pasi përbënte një prishje të qëllimshme të së vërtetës. Kolndrekaj ia përcolli shqetësimet e tij në lidhje me filmin Nënës Tereze pa vonesë. Murgesha i tha atij që të mos shqetësohej për këtë, duke shtuar: “Zoti do të bëjë diçka, për këtë padrejtësi”.

Murgesha me ndikim siç duket nuk e la këtë çështje vetëm në duart e Zotit.

Si rezultat i ndërhyrjes së saj, filmi nuk u shfaq, siç ishte planifikuar në Rai Uno në mars 1981. As nuk u shfaq nga ndonjë stacion tjetër televiziv në Itali, Kroaci, Serbi dhe Maqedoni për sa kohë që ajo ishte gjallë. Kjo “embargo” u thye për herë të parë nga Rai Uno vetëm më 6 shtator 1997 në 3:40 të mëngjesit. Në atë kohë, Nëna Tereze kishte vdekur për rreth tetë orë. /Telegrafi/

Lexo po ashtu Babai i Shën Terezës ishte patriot, bashkëpunëtor i Hasan Prishtinës dhe Bajram Currit: U vra nga agjentët serbë