Zgjedhjet a para për ‘Kosovë e Metohi’: Prokurorët, shkrimtarët dhe halabakët tanë!

Këto dy lista që janë nxjerrë nga Arkivi i Kosovës, paraqesin emrat e kandidatëve të ‘zgjedhur’ në dy kuvendet e para të Kosovës pas Luftës së Dytë Botërore. Këto dy lista kanë rëndësi të madhe historike pasi që vërtetojnë se Kosova është Krahinë Autonome. Autonomia nuk ka qenë e plotë, por ky status i veçantë juridik dhe politik i ka paraprirë evoluimit të mëtejmë. Nga kjo pozitë Kosova avancoi më tej në Kushtetutën e Jugosllavisë Socialiste Federative Popullore në vitin 1948, në atë të vitit 1963 dhe më në fund me Kushtetutën e vitit 1974 kur u bë anëtare e barabartë në federatën jugosllave.

Këto dy lista janë të rëndësishme edhe për shkak të gjuhës. Jo vetëm për mënyrën se si shkruhej gjuha para shtatë dekadave, por më shumë për shkak se gjuha shqipe për herë parë zyrtarizohet në Jugosllavi.

Në listën e parë janë emrat e 10 deputetëve dhe 10 zëvendësve të tyre. Edhe pse Asambleja e parë e Kosovës kishte disa deputetë që ishin bujq apo mjekë, shumica e deputetëve janë funksionarë të pushtetit. Me fjalë tjera, Asambleja ka qenë organ i pushtetit komunist të asaj kohe e jo institucion demokratik e popullor çfarë duhej të ishte. Punën e parë që e ka bërë kjo Asamble ka qenë aprovimi i vendimit për të vërtetuar se Kosova në Jugosllavi është pjesë e ‘Serbisë Federale’. Vendimi tjetër ka qenë miratimi i pushtetit të jashtëzakonshëm ushtarak që ishte vendosur me dhunë në Kosovë.

Sidoqoftë, nëse dëshironi ta dini karakterin e pushtetit të atëhershëm dhe sidomos rolin e kësaj asambleje, duhet t’i shihni emrat e deputetëve, profesionet apo funksionet e tyre shtetërore. Listës së deputetëve të vitit 1948 i prin Ali Shukria (Shyqriu) i cili ka funksion të prokurorit të përgjithshëm. Shumica e anëtarëve tjerë janë po ashtu prokurorë, gjykatës, ‘naqallnika’, oficerë ushtrie, udhëheqës të sigurimit sekret etj.

Nëse e shikoni listën e dytë, atë me emra të deputetëve të vitit 1950, do ta shihni se Ali Shukria është përsëri anëtar. Por, kësaj radhe profesioni i tij është student (student i shkollës së nalte te partisë në Beligrad). Ky ‘avancim’ i Ali Shukrisë flet shumë: Ai, fillimisht ka qenë funksionar i lartë e më vonë ka shkuar në shkollë.

Ali Shukria ka qenë sinonimi për ‘funksionarin shqiptar’ në pushtetin e Jugosllavisë socialiste. Sa ka qenë prokuror (edhe pse i pa shkolluar) ai ka nënshkruar pa ia nda dënime me vdekje për ‘armiqtë e shtetit’. Dhe, kur e kreu punën me ‘armiqtë’ ai shkoi në shkollë.

Për gjeneratën time, dhe sidomos për ato më të vjetra, emrat që shihen në listën e dytë, në atë të vitit 1950, janë të njohura. Ata janë: Fadil Hoxha, Ali Shukria, Kolë Shiroka, Xhevdet Hamza, Veli Deva, Spasoje Gjakoviq, Hajredin Hoxha (këtë të fundit e kam pasë profesor). Sidoqoftë, shumica e këtyre emrave në kujtesën tonë kanë mbetur si lloj halabakësh dhe mbahen në mend për të keq.

Vëmendje të veçantë tërheqin edhe dy emra tjerë. Njëri është Esad Mekuli e tjetri Hivzi Sulejmani. Që të dy janë shkrimtarë. Emrin e Esad Mekulit dua ta eliminojë pasi që ai aty me siguri ka hyrë ‘rastësisht’. Megjithatë, ka qenë shkrimtar (poet) dhe mbi të gjitha mbahet në mend si njeri i mirë. Por, vëmendje të veçantë duhet t’i kushtoni emrit të dytë: Hivzi Sulejmanit. Hivziu pos që ka qenë shkrimtar, ka qenë edhe gjykatës, por edhe prokuror. Mbi të gjitha, edhe komunist i përbetuar. Hivziu, gjatë funksionit që ushtroi, ndoqi me shumë ‘sukses’ për të dënuar shumë ‘armiq të popullit’ me vdekje e burg të rëndë.

Ne nuk mund t’i ikim pyetjes: Si është e mundshme që shkrimtari të bëhet gjykatës dhe prokuror? Si është e mundshme që një njeri t’i ushtrojë tri (katër) funksione: shkrimtar, prokuror dhe deputet? Këto tri funksione janë diametrikisht të kundërta me njëra-tjetrën. Vetëm shoqëritë e mjera nxjerrin njerëz që i ushtrojnë këto tri funksione së bashku. Nuk ka përgjigje tjetër.

Në realitet edhe prokurorët e sotshëm në Kosovë nuk dallohen shumë nga ata të mëparshmit. Që të dy palët më shumë merren me ‘armiqtë e shtetit’ se sa me kriminelët e zakonshëm që edhe sot, sikur edhe atëherë, janë në pushtet.

Emrat që mund t’i shohim sot në listat e kandidatëve për deputet, nuk përmbajnë emra të prokurorëve. Por, halabakë ka mjaft. Madje më shumë se në këto dy listat që shihen në këto dy dokumente. Disa punë shkojnë me trashëgim. /Telegrafi/