Shtëpia apo kalorësi i pestë i apokalipsit

Nga: Xhevdet Bajraj

Vajza ishte katër vjeçe, kështu që kujtimet e saj ishin me siguri të mjegullta. Nëna e saj, për ta ndërgjegjësuar për ndryshimin e afërt, e çoi te rrethoja e telave me gjemba dhe, prej së largu, ia tregoi asaj trenin.

– Nuk po gëzohesh? Ai tren do të na çojë në shtëpi.
– Dhe atëherë çfarë do të ndodhë?
– Atëherë do të jemi në shtëpinë tonë.
– Çka është shtëpia? – pyeti vajza.
– Ku kemi jetuar më parë.
– Dhe çka ka aty?
– Të kujtohet akoma ariu yt? Ndoshta kukullat e tua janë gjithashtu atje.
– Mami – pyeti vajza – në shtëpi po ashtu ka roja?
– Jo, nuk ka.
– Atëherë – pyeti vajza, – prej aty, a do të mund të ikim?

István Örkény (Budapest, 1912-1979),
Tregimet njëminutëshe, 1968

Vajza katërvjeçare, e rritur në një kamp përqendrimi, donte ta shfrytëzonte rastin që i ofronte liria, ku mungonin rojat (nëse kanë munguar ndonjëherë, në ndonjë vend të botës, “rojat”), dhe të ikte. Pra, të ikte edhe nga liria (se merre, si ta marrësh, më e lehtë është të iket nga liria se nga vetja), të shpëtojë një herë e përgjithmonë.

Më kujtohet vetja kur pata ardhur në Meksikë dhe problemet që kisha të adaptohem me lirinë. Sidoqoftë, i pata kaluar shumë kufij shtetërorë që të arrija këtu ku jam, por është një kufi brenda njeriut që nuk kapërcehet lehtë, ose edhe mund të kapërcehet, por më nuk je i njëjti. Çdo njeri e ka një fëmijë brenda vetes, disa e vrasin atë me kalimin e kohës, sa për të qenë në paqe me rrethin ku jetojnë, disa e gjymtojnë, e disa janë në paqe të përhershme me të, besoj shumica e artistëve e, natyrisht, edhe të tjerët, por që e përfaqësojnë një pakicë. Sidoqoftë, në situata ekstreme, ai fëmijë mund të shndërrohet në një shtazë të trembur, që vështirë pastaj zbutet edhe në kushte normale. Dikujt i ndihmon arti, puna shkencore, familja apo ndihma profesionale e institucioneve shëndetësore, për ta kthyer atë bishë të pafajshme sërish në fëmijë. Në luftë mund të lëvizje nga një vend në një vend tjetër, ku ndiheshe pakëz më i sigurt. Po ta kaloje kufirin, shpëtoje. Por, kishte njerëz që nuk donin ta kalonin kufirin. Se ka një etikë në jetën kolektive të një kombi, në një familje, apo te një individ. Po flasim gjithnjë për situata ekstreme. Natyrisht, kur jeta e individit, apo e më të dashurve të tij është në rrezik, për shkak të përkatësisë etnike.

Planifikoja të udhëtoja në Kosovë gjatë pushimeve të verës, nëna më ka vdekur vjet dhe te shqiptarët është traditë që familjarëve një vit pas vdekjes t’u rregullohet varri. Mendoja ta rregulloja varrin e nënës dhe t’i ndihmoja vëllait në ndërrimin e çatisë së shtëpisë që po pikonte. Derisa po përpiqesha të përcaktohem kah do t’ia mbaja për të arritur në Kosovë, Frankfurt, Londër, Paris, Amsterdam, Romë… Për një çast dukej se u ndal jeta. Lajmi për shfaqjen e Covidit-19 mori dhenë. Filluan të merren masa të jashtëzakonshme në tërë botën. Mësimi në të gjitha nivelet u ndërpre, u mbyllën restorantet, kinematë, teatrot…

Vrapi i Kalorësit të Pestë të Apokalipsit dëgjohej pavarësisht se ku gjendej njeriu. Natyrisht, akoma ka njerëz që besojnë se virusi vdekjeprurës është gënjeshtër, që toka është e rrafshët, që gjarpri i ka folur Evës (me këtë të fundit edhe mund të pajtohem me ta, se gjarpri u flet të gjithëve, pra, pse të mos i fliste edhe Evës), por ja që nuk besojnë në ekzistencën e virusit derisa ai t’u flasë në vesh, t’i shtrijë për tokë, t’i lërë me pasoja apo, në rastin më të keq, t’i tërheqë zhagas deri në botën tjetër. E tash, paramendojeni botën si një shtëpi, se një shtëpi është, paramendojeni veten duke e hapur derën e shtëpisë dhe kur të hyni aty, nuk e ndieni veten mirë, sepse dikush ka ardhur aty deri sa keni qenë jashtë, dhe ai mysafir i paftuar quhet frikë.

Paramendojeni që dëshironi ta merrni veten, doni të dilni të pini një, dy a tri tekila a birra jashtë, dhe sapo ta hapni derën e shtëpisë, e vëreni se frika i ka pushtuar edhe rrugët. Shkoni në kafenenë e preferuar, dhe e shihni që ju ka zaptuar vendin në banak apo tavolinën, është ulur frika aty, dhe pi për kokërr të qejfit. Të shkon mendja te më të dashurit e tu, të shkon mendja ku t’ia dojë qejfi, veçse, nuk mund t’i kapërcejë muret e frikës. Kthehesh në shtëpi, pi birra, sikur nuk e kanë lezetin, pi tekila a uiski, nuk ta do, i ndërron llojet, për shembull në vend të Jack Daniels pi Wild Turkey, s’ta do. E ndërron pijen, kalon në vodkë a në rum, kot. Dëgjon muzikë të preferuar, nuk e duron, kalon prej rock-ut në blues, në jazz, në soul… kot.

Dikur mua më arriti një lajm nga ShBA-ja: Shtëpia botuese Laertes, botoi librin Dalja emergjente. Titulli ishte përzgjedhur ca kohë para se të shfaqej pandemia. Dalja emergjente, Dalja emergjente, ia përsëritja vetes. E mbaja librin në dorë, ai, libri, ishte dalja emergjente nga kjo botë e modifikuar sipas modelit të Trumpit dhe të Putinit. Poezia pra, mbi të gjitha, ishte dalja ime emergjente dhe u ula që në javët e para të pandemisë dhe fillova të shkruaj. Të shkruaj si kurrë më parë mbi bukurinë e botës, të jetës, mbase në mënyrë paradoksale, duke e shprehur përmes të shëmtuarës, të tmerrshmes, groteskes, absurdes. Por, si gjithmonë, në shërbim të së bukurës njerëzore, në kërkim të instrumenteve që e refuzojnë marrëzinë, që e ndriçojnë errësirën. Shtëpia, lagjja, qyteti…, bota sot është e plagosur, pakëz dritë që na ka mbetur, duhet ta mbrojmë me çdo kusht, ta përcjellim, dhe ta pranojmë atë, online (unë për veten time ende nuk gjendem më së miri në botën virtuale, por kemi biblioteka, mund t’i pasurojmë ato me blerje të librave on line).

Frika e lë njeriun të nemitur. Ndjenja e humb kuptimin derisa të materializohet në fjalë. Ti e thua fjalën, por ajo është bosh përbrenda, nuk vlen gjë. Gjatë ditëve të gjata të punës (të shkruarit e poezisë), duke i pasur parasysh edhe problemet e shumta të poezisë bashkëkohore, e ndieja veten në pozitën e shurdhmemecit (mbase të axhës tim shurdhmemec që vdiq këtë javë). Është një botë e tërë, një univers i tërë që nuk mund të shprehet. Në të vërtetë ai shprehet, por të tjerët nuk e kuptojnë saqë ai është i detyruar të dorëzohet, shikuar nga jashtë, se nga brenda ai ulërin.

Ashtu e shoh njeriun sot para pandemisë. Para fuqisë politike që e humb sensin e saj dhe veç i verbri nuk e sheh ardhjen e një rendi të ri botëror, sipas të gjitha gjasave, më të keq, para një krize ekonomike që shkatërron një rend shoqëror dhe si pasojë që provokon një krizë të sigurisë globale. Ky moment, mbase, mund t’i përshpejtojë proceset që janë në zhvillim e sipër. Uroj të mos jenë për të keq. Mbase pa u bërë shumë keq edhe nuk mund të bëhet më mirë, por janë të paktë, qofshin edhe artistë, ata që synojnë të panjohurën në art, e lëre më të panjohurën në jetën reale. Është koha që “shurdhmeci” poet, piktor, dramaturg, muzikant, arkitekt, të flasë, të klithë me sa zë ka, e jo të prodhojë mjegull për ta shitur si tym marihuane a si puro kubaneze. Heshtja nuk është ar. Mund të jetë e tillë për qyqarët.

Pas shkrimtarit nuk qëndron askush. Ai është vetëm në këtë botë, përpara kufomës së Zotit, Zotit të vdekur, të vrarë. Veç në botën e përjetshme, përtejme, Zoti është gjallë, jeton. Pas kriminelit qëndron një ushtri e tërë kriminelesh, pas të korruptuarit, pas politikanit që i kontrollon masat, është një ushtri e tërë delesh të përgjumura, që nëse dikush do t’i zgjojë nga gjumi, ato e kërcënojnë me blegërimë. Blegërimë që ndonjëherë di apo mund të jetë fatale për atë që përpiqet t’i zgjojë. Demokraci nuk do të thotë që populli, ajo krijesë me shtatë, shtatëqind a shtatëqind mijë kokë, t’i mbyllë sytë, ta ulë kryet dhe të kalojë në heshtje para lopëve të shenjta politike, apo kriminelëve që kanë arritur t’i shpëlajnë paratë. Lopët janë për t’u mjelë. Lopët kanë qenë, janë, dhe nëse mbijetojnë, do të jenë për t’u mjelë. Jeta e njeriut e ka një stinë dimri të tërën me borë, tani bota e tërë është një dimër i madh, bën ftohtë jashtë, është koha që njeriu, individi, derisa të jetojmë nën këto masa të jashtëzakonshme, ta bëjë një copë rrugë brenda vetes, të takohet me fëmijën që e ka braktisur qëmoti brenda tij. Të njihen, t’ia falin njëri-tjetrit gabimet, të pajtohen. /Fjala/