Shqipëria e vitit 1980: E vetme kundër botës

“Të realizojmë të gjitha detyrat dhe të shkatërrojmë bllokadën”, dikton një tabelë në qytetin shqiptar të Shkodrës, por izolimi i Shqipërisë nga bota është rezultat i politikës së brendshme. Pa aleatë dhe e rrethuar nga kombe që kanë pasur synime historike ndaj tokës së saj, Shqipëria është e mobilizuar që të ecë e vetme nën diktaturën e rreptë të Enver Hoxhës i cili ka mbajtur pushtetin për 36 vjet. Simbolet e kazmës dhe pushkës dominojnë skenat publike. Një marksist-leninist dogmatik, Hoxha prishi marrëdhëniet me Bashkimin Sovjetik, të cilin e konsideron “revizionist”, në 1961, dhe i prishi lidhjet me Republikën Popullore të Kinës dy vjet më parë. Rruga e vetëmjaftueshmërisë është shpesh një rrugë e vështirë. Automobilat privatë janë të ndaluar, kështu që shqiptarët udhëtojnë me biçikleta. Vizitat nga gazetarët janë të rralla. Vitin e kaluar, Mehmet Biber, një fotograf turk që jetonte në Stamboll në atë kohë, mori një vizë vetëm disa muaj, pasi gazetari Sami Kohen, një tjetër rezident i Stambollit, kishte vizituar vendin. Nga bisedat me z. Kohen dhe nga përvojat e tij, z. Biber solli të parin raport të plotë nga Shqipëria që shfaqet në një revistë amerikane pas shumë vjetësh.

Aeroplani fluturoi në jug nga Jugosllavia mbi Adriatikun me ngjyrë kobalti, u kthye 90 gradë dhe u drejtua nga toka drejt Shqipërisë.

Në antikitet, legjionet e Romës duke zbritur Rrugën Apiane për në Brindizi në takën e Italisë dhe duke kaluar Ngushticën e Otrantos mbërritën këtu dhe marshuan në lindje në rrugëkalimin e madh ushtarak për në Selanik dhe Kostandinopojë. Gotët dhe Normanët i pushtuan. Perandoritë Bizantine, Bullgare, Serbe dhe Venedikase i “ndihmuan”. Pas kësaj, Turqit Otomanë udhëhoqën për pothuajse pesë shekuj dhe e bënë Shqipërinë të vetmin vend me shumicë myslimane në Eeropë. Më pas erdhën ushtritë e Musolinit dhe Hitlerit.

Sot asnjë autostradë ndërkombëtare nuk kalon nëpër Shqipëri. 300 kilometrat (185 milje) e saj të hekurudhës nuk kalojnë asnjë kufi. Asnjë aeroplan i huaj nuk lejohet të kalojë në hapësirën e saj ajrore. Fluturimet komerciale, si fluturimi ynë gjysmak i përdyjavshëm nga Beogradi, ku duhet të kalonin nga drejtimi i detit dhe vetëm gjatë orëve të ditës.

Pashë përreth kabinës njëzetëshen e bashkudhëtarëve: një grua e moshuar, një diplomat, një profesor austriak i gjuhës shqipe (e lidhur pak me gjuhët e tjera evropiane) dhe biznesmenë që vinin të blinin minerale ose të shisnin makineri.

Si u përshtatesha unë udhëzimeve për vizitorët të vendosur nga diktatori i Shqipërisë, kryetari i Partisë Komuniste, Enver Hoxha?

Ai e kishte shpallur vendin e tij “të mbyllur ndaj armiqve, spiunëve, hipive dhe huliganëve, por të hapur ndaj miqve (marksistë ose jo-marksistë), revolucionarëve dhe demokratëve progresivë, ndaj turistëve të sinqertë… të cilët nuk ndërhyjnë në çështjet tona.”

Më me vend ishte komenti i një agjenti udhëtimesh: “Vetëm të çmendurit, diplomatët dhe gazetarët shkojnë në Shqipëri”!

Unë isha një gazetar turk dhe kisha pritur pothuajse një vit që të më miratohej kërkesa për vizë.

Ne kaluam mbi plazh dhe rrafshinën bregdetare afër Durrësit dhe pamë, përtej kodrave me tarraca, një vijë të dhëmbëzuar majash të mjegulluara që përshkonte horizontin si një elektro-kardiogramë gjigante.

Pyesja veten se çfarë do të gjeja në këtë komb të vogël prej 2.7 milionë njerëzish, në madhësinë e Marilandit, me më pak banorë, dhe po aq pak të njohur sa Tibeti.

Me mijëvjeçarë pasardhësit e fiseve antike, të njohur si Ilirë, janë kapur fort pas tokës më të ashpër në Ballkan (që përkthehet ‘male’ në turqisht). Midis majave që ngrihen deri në 2764 metra (9068 këmbë), ata ndoqën një kod nderi klanor të rreptë që shfarosi familje të tëra nëpërmjet gjakmarrjeve që zgjasnin me breza.

Sot kjo Tokë e Shqiponjave është krejtësisht e kolektivizuar. E fundit fortesë e stalinizmit, ky është vendi komunist më dogmatik i Evropës, i shtrënguar në darën e një lideri që e ka kthyer kombin më të prapambetur të kontinentit nga hiri i Luftës së Dytë Botërore në një shtysë drejt modernizimit, nga plugu te traktori, nga zejtaria dhe kandili te fabrikat dhe dinamoja.

Këtu do të gjeja një eksperiment social të pazakontë: një gjeneratë të tërë që rritet e kyçur në një laborator socialist të veçuar, duke sfiduar botën, e vetizoluar, e pa ndotur nga Lindja ose Perëndimi. Pavetëdijshëm fërkova mjekrën time, dhe u tremba nga perceptimi i beftë se mund ta humbisja!

Shqipëria ua ndalon hyrjen meshkujve me flokë të gjata ose mjekra, dhe femrave me funde të shkurtra, pantallona të gjera, dhe shfaqjeve të tjera të dekadencës borgjeze. Ka me bollëk histori të vizitorëve fatkeq, të cilët dërgohen te berberi i aeroportit për t’u qethur.

Por, ushtari që më takoi te dera e aeroplanit ishte më i përqendruar te pasaporta ime sesa te mjekra ime, dhe unë zbrita në diellin e pasdites të një dite shtatori në një nga aeroportet më të vogla dhe më të përgjumura të Evropës, që i bënin hije palma dhe portokalle plot me fruta.

Kopi Kyçyky më përshëndeti në turqisht. Një anëtar i komitetit mikpritës të Ministrisë së Jashtme, ai i sillte çdo mëngjes planin e ditës përkthyesit tim. Tani më solli ekspres, formalitetet e përshpejtuara dhe më shoqëroi në një Fiat polak për xhiron 30-minutëshe për në Tiranë – kryeqytetin. Përgjatë rrugës, brigada fshatarësh pushuan së punuari në fusha. Por, hasëm pak trafik në rrugë e polic trafiku pa trafik

Jeta në Tiranë vërtitet rreth sheshit Skënderbej, me monumentin e tij të heroit të shekullit të XV-të që luftoi kundër Perandorisë Osmane. Pallati modern i Kulturës sheh nga ai, ashtu si dhe disa ndërtesa mbretërore të Mbretit Zog, i cili sundoi në fundin e viteve 1920 dhe 1930. Një nga ato tani shërben për zyrat e revistës satirike Hosteni; një tjetër, ndërtesa e vjetër e Parlamentit, është kthyer në një teatër fëmijësh.

Për një kilometër nga sheshi Skënderbej në sheshin e Universitetit, shtrihet Bulevardi i Dëshmorëve të Kombit, rrethuar nga statuja gjigante të Leninit dhe Stalinit, shtabi i përgjithshëm i Partisë Komuniste, ministritë kryesore, dhe stadiumi i futbollit. Paradite herët sheshi duket i braktisur: një makinë zyrtare, një automjet ushtarak, një autobus, disa biçikleta, disa gra të moshuara që enden rrugës. Prapëseprapë, në qendër të sheshit qëndronte një polic i cili drejtonte në mënyrë solemne trafikun.

Shqipëria nuk i lejon makinat private dhe kryeqyteti i saj ka vetëm 20 taksi, të gjitha pronë shtetërore. Shumica ishin të rreshtuara afër sheshit. Shqiptarët rrallë i përdorin.

Ndaluam para Hotel Dajtit, ndërtuar nga italianët në fillim të 1940 kur rruga quhej Viale Savoia. Është një nga dy hotelet e Tiranës për të huajt dhe vendasit nuk mund të akomodohen në të.

Dhoma ime me ballkon ishte e dekoruar me një qilim të bukur. Poshtë në dyqanin e dhuratave, një qilim i tillë shitet për 20 dollarë metri katror në monedhë të huaj. Kontrollova dhomën e televizorit – vetëm programet vendase mund të transmetoheshin. Studiova publikimet e shtypit të shpërndara në një tavolinë në hollin e madh dhe ndala para një ekspozite publikimesh: revista Shqipëria e Re; Zëri i Popullit, gazeta e partisë; dhe një pjesë të të përditshmeve shqiptare, të gjitha të ngjashme në përmbajtje. Botime të librave të Enver Hoxhës të disponueshme në disa gjuhë – por asnjë gazetë, revistë apo libër i huaj. Ishte sikur bota e jashtme të mos ekzistonte.

Duke dalë nga hoteli në muzg, u ktheva në sheshin Skënderbej. Çfarë ndryshimi! Dukej sikur gjysma e 200 mijë banorëve të Tiranës ishin mbledhur aty pas pune. Disa shëtisnin në shëtitoret përgjatë Bulevardit Stalin, të tjerë bisedonin në grupe të vogla ose mblidheshin rreth kioskave për të blerë cigare shqiptare, pije freskuese dhe gazeta. Të rinj e të reja flirtonin. Prindërit derdheshin për në Pallatin e Kulturës për një koncert, shfaqje ose ekspozitë, ndërkohë që studentët dyndeshin në Bibliotekën Kombëtare. Dhe, në mes të kaosit të autobusëve, biçikletave dhe kalimtarëve të sheshit, polici mbikëqyrte rreptësisht trafikun me bilbilin e tij.

Për rreth dy orë zemra e Tiranës pulsonte nga jeta, pastaj ra sërish në heshtje. Edhe polici i trafikut kishte shkuar në shtëpi.

Mëngjesin tjetër, Bashkim Babani, përkthyesi im, një burrë i hollë në mes të të tridhjetave, më çoi në Pallatin e Kulturës. Shqiptarët janë krenarë për këtë ndërtesë, e nisur nga rusët dhe e lënë e papërfunduar kur ata u larguan nga Shqipëria në 1961, si rezultat i një ndarjeje ideologjike. Ai tha: “Revizionistët dhe imperialistët sovjetikë ndërprenë gjithë ndihmat ndaj nesh dhe na vendosën një bllokadë ekonomike, duke menduar se së shpejti do të shkatërroheshim. Por, ne mobilizuam forcat tona dhe e përfunduam këtë ndërtesë. Sot qëndron si simbol i triumfit tonë”!

Pas ndarjes me “tradhtarët e grupit të Hrushovit”, Hoxha u kthye nga kundërshtari i Bashkimit Sovjetik, Mao Ce Dunin e Kinës. Shqipëria u bë mikja më e afërt e Kinës, përkrahësja e saj në Kombet e Bashkuara, dhe mori ndërmjet një dhe dy bilioën dollarë ndihmë ekonomike dhe ushtarake. Kjo zgjati deri më 1978, kur rivendosja e marrëdhënieve miqësore të Kinës me Shtetet e Bashkuara “imperialiste”, dhe Jugosllavinë “revizioniste”, solli prishjen e “miqësisë së përjetshme”. Duke pretenduar se arrinte të nuhaste “pabesinë… e atyre që të vrasin natën e të qajnë ditën” në ‘buzëqeshjet hipokrite’ të ndjekësve të Maos, Shqipëria tanimë mbeti kalaja e vetme e “Marksizëm-Leninizmit të vërtetë”.

Nga Tirana deri në fshatin më të vogël, në rrugë, mbi ndërtesa, në fabrika, shkolla dhe ferma, slogane shpallnin përgjigjen. Një parullë në sheshin Skënderbej shkruante: “Pa asnjë ndihmë dhe pa asnjë kredi nga jashtë, të mbështetemi tërësisht në forcat tona”! Mbi bashkinë e vjetër: “Të thyejmë bllokadën dhe rrethimin e imperializmit dhe revizionizmit”!. Sipër zyrës së Kryeministrit: “Rroftë pushteti popullor”. Një klasë e gjuhëve të huaja studion sloganin e Hoxhës në dërrasë të zezë, në anglisht: “Të ndërtojmë socializmin me kazmën në njërën dorë dhe në tjetrën pushkën”.

Duke sfiduar botën – duke e parë veten kundër Kinës gjigante dhe e kërcënuar nga BRSS dhe satelitët e saj të bllokut lindor; e frikësuar dhe dyshuese ndaj Jugosllavisë dhe Greqisë fqinje dhe Perëndimit – Shqipëria lilipute do t’ia dalë vetëm duke mobilizuar prodhimin. Fabrikat shpesh punojnë tri turne që t’i përdorin makineritë 24 orë në ditë. Pashë traktorë që punonin fushat me fenerë dhe pastaj të shkonin me kamionë gjatë natës në një tjetër kooperativë për plugimin e mëngjesit. Si pjesë e këtij ‘revolucioni teknik’, disa inxhinierë, teknikë dhe punëtorë i shtojnë disa orë punë ditës së tyre tetorëshe.
“A paguheni për orët ekstra”?

Pyetja iu bë një punëtori në një fabrikë të Tiranës ku prodhohen pjesë rezervë për kamionë dhe traktorë.

“Jo, ne nuk e kërkojmë një gjë të tillë. Ne bëjmë punë vullnetare, sepse besojmë se kjo punë është rruga për të çarë bllokadën. Ky shpirt revolucionar do të na udhëheqë drejt fitores”!

Mark Toma doli në pension tre vjet më parë në moshën 60-vjeçare. Por, tani është kthyer në të njëjtën fabrikë.

“Jemi të bashkuar nën këtë qëllim, të kontribuojmë që ta bëjmë ekonominë tonë vetë-sufiçiente. Unë jam ende i fortë. Unë nuk mund të rri duarkryq kur i gjithë kombi lufton. Unë tashmë e marr pensionin tim”!

Nëpunës civilë, studentë, edhe zyrtarë partie dhe diplomatë bënin të paktën një muaj punë në vit në fabrika ose ferma.