Për shkak të cilësive të artit

Nga: Zija Çela

Edhe sot më shfaqet para syve ai portretizimi i vogël, që i pata bërë Bardhyl Londos kur, duke shkruar për njërën prej poemave të tij, botova shkrimin “Në gostinë e talentit”. Atëherë thashë se, jo rrallë, autori shfaqej në publik me një pamje të çuditshme, duke krijuar përshtypjen sikur gjithçka rreth tij, edhe sendet e idetë, ishin të stërpikura me përgjumje, prandaj ngjanin ose të mpira, ose lëviznin fare ngadalë. Mirëpo, në të vërtetë, prapa këtij tisi iluziv e paradoksal, atje thellë ku ndodhet gropa e zjarrit, prushi qëndronte ndezur dhe Krijuesi farkëtonte gjithnjë talentin e tij. Tash i rikthehem Londos me një tejqyrë që e sheh poezinë e tij dy herë në distancë; kanë ndodhur shkëputjet prej kontakteve të para (mjaft të hershme) dhe verifikimet që bën koha me sitën e saj.

Natyrisht, ka poetë që e pasurojnë tablonë letrare dhe, për këtë, mbeten në historinë e letërsisë. Por, ka të tjerë që bëhen prijës në disa faza të saj, madje edhe pa u shpallur si të tillë. Hopi që solli Bardhyl Londo, në mos është mbajtur, besoj do të mbahet fort shënim: autori u dëshmua emancipues dhe novator. Dhe, ngjan pak e çuditshme që pikërisht atëherë, kur Agolli, Kadareja dhe Arapi ishin bërë korifenjtë e poezisë, në vend që të shkonte më pranë tyre, Londo sikur mori arratinë. Për ku ishte nisur, cilën aradhe kërkonte? Ndoshta e tillë është natyra e krijuesve, nëpërmjet sparkatës nganjëherë ata largohen më njërën këmbë, për të qëndruar më fort pastaj me të dyja.

Duke mbetur thellësisht lirik, me pezmin dhe me ashkun e tij social, vargu i Londos kumboi gati-gati migjenian. Nga poemat himnizuese të realitetit, aq në modë dhe aq të kurajuara prej nomenklaturës politike, Bardhy Londo solli poemën e qëndrimit kritik ndaj realitetit, aq të munguar dhe aq të dëshiruar për etjen e lexuesit. Dhe, këtu te ne, në Tiranë, kjo ishte si një hedhje nga ëndrra në zhgjëndërr. Kalimin nga monizmi në pluralizëm Londo e bëri aq natyrshëm, sa u duk se nuk ishte poeti që kishte pasur nevojë të ndryshonte, por sistemi. Duke dalë prej një shoqërie të mbyllur, ai u gjend i gatshëm edhe për shoqërinë e hapur.

Letërsia e realizmit socialist, aty nga vitet ‘80-të të shekullit të kaluar, ndonëse me disa maja të padyshimta, në panairin e saj kishte plot pavijone me ngjyra mashtruese. Në rrethana të tilla, kur krijuesi i kishte larë duart publikisht nga misionari, prapë mund të shpëtohej nderi duke e larguar nga sharlatanizmi. Londo nuk mashtroi, ai e ngriti zërin me guxim për dashuritë e tij, por klithi sidomos për plagët tona. Poezia e Londos i parandjeu ndryshimet e realitetit e të vetë artit dhe, duke i shoqëruar ato, në periudhën e parë të tranzicionit u bë gjithandej e citueshme.

Veçse nuk mjafton kaq për gostinë e talentit. I drejtpërdrejtë në komunikim, me tonalitete të shkundjes qytetare, por asnjëherë patetik, skofiar në fjalë, por jo i sofistikuar në konceptime, me kalimin e kohës kjo poezi nuk mbeti thjesht kujtesë (histori), siç nuk mbetet thjesht nostalgji (post-histori). Ku qëndron misteri? Arti nuk jep përgjigje fikse, por gjithnjë thekson primatin e individualitetit, tharmin që artistin e bën të ndashëm nga shumica relative, domethënë ajo brenda komunitetit të vet. Kam përshtypjen se Bardhyl Londo nuk ka marrë “yrnek” të gatshëm prej kurrkujt. I kultivuar herët me lexime, ai asimiloi në atë mënyrë, sa u bë i pangjashëm me të tjerët dhe, për ta plotësuar mendimin, nuk pati as pasues.

Londo krijoi formë për poezinë e tij, dhe kjo përbën meritë në art. Tërësisht shqiptar në ashtin e vet, në verb dhe ndjesi, ai rrezaton njëkohësisht si një poet i Mesdheut, ku thjeshtësia ka diçka prej qiellit të hapur e të tejdukshëm. Në poezinë hermetike parapëlqehet që meditimi të lihet në syth, ashtu si lulja kur është gonxhe. Ndërsa te poeti ynë e gjejmë të çelur, pa drojën se bëhet më jetëshkurtër. Autori nuk i druhet transparencës dhe as premton ndonjë botë të dytë, përtej asaj që ka hedhur në letër. Me një “Un” thellësisht të humanizuar, Londo trazon dhe nxit fantazinë e lexuesit për një botë më të mirë.

Bardhyl Londo e ripërtëriu gjithnjë artin e vet. Ai e ngjeshi poemën në përmasa, duke e bërë më intensive nëpërmjet elipseve. Por, në këtë ballafaqim me vetveten, edhe mjetet shprehëse iu përgjigjën, sidomos gjuha. Për tekstin dhe nëntekstet elegante, gjuha e autorit u bë më lakonike. Me shumë lirika të tij apo me poema të tilla si “Fluturimi i korbave” e “Dhjata e përmbysur”, ku gëlojnë vizione të hatashme dhe kumte të mprehta, që duke qenë të mbarëkohshme fitojnë universalitet, Bardhyl Londo u ngrit në nivelin e poezisë më të mirë që shkruhet sot në Europë. Poezia e tij tregon se arti i vërtetë jo vetëm i qëndron kohës, por edhe hyn në lidhje me zhvillimet e reja, bashkëjeton qetë, durueshëm, ndershmërisht. Ndodh kështu edhe pa investime mediatike.

Dhe, më në fund, ja çfarë më thotë një mendje. Një mendje më thotë se ende ngurrojmë të flasim drejt, çka nënkupton edhe troç. Më thotë se ndoshta do të ikim sikundër jetuam, si në përrallë, gjysma gjel e gjysma pulë. E pra, ka gjithmonë pikënisje të ndryshme për të vërtetën. Unë desha të ndiqja atë më të thjeshtën: Për shkak të cilësive të artit që ka vetë krijimtaria e Bardhyl Londos. /Ky shkrim për herë të parë u publikua më 2007/