Italia do të bëhet me qeverinë e 68-të në 76 vjet – ku qëndron problemi i ndërrimit të shpeshtë të kryeministrave

Parlamenti i ri i Italisë do të mblidhet këtë javë për të votuar qeverinë e 68-të që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore.

Mesatarisht një kabinet i ri çdo 13 muaj, duket se të kesh një qeveri të re është kthyer në një traditë në Itali, raporton euronews.

Një përmbledhje e shkurtër e historisë politike të Italisë

Italia ka qenë një republikë kushtetuese që kur një referendum institucional në vitin 1946 vendosi të eliminonte monarkinë.

Në vitet e para pas Luftës së Dytë Botërore, vendi doli i dobësuar dhe i poshtëruar për shkak të aleancës me Gjermaninë naziste, transmeton Telegrafi.

Forcat partizane që luftuan regjimin fashist të Benito Musolinit lanë mënjanë përkohësisht mosmarrëveshjet e tyre politike për të formuar një qeveri koalicioni që do ta nxirrte vendin nga rrënojat.

Sidoqoftë, peizazhi politik i Italisë u polarizua shumë në vitet 1950 dhe e pa vendin të ndarë kryesisht në dy kampe politike: atë të kristiandemokratëve dhe komunistëve.

Partia Demokristiane – një lëvizje e gjerë fetare që bashkoi të djathtët e moderuar dhe të majtët nën një platformë social konservatore, paternaliste – dominoi politikën italiane të pasluftës dhe ishte në qeveri për gati gjysmë shekulli.

Të udhëhequr nga ideja se Italia duhej të ankorohej në mbështetjen e huaj dhe integrimin evropian për të rivendosur rëndësinë e saj ndërkombëtare, kristiandemokratët e udhëhoqën vendin përmes mrekullisë së saj ekonomike të pasluftës dhe nxitën lidhje të forta transatlantike me Shtetet e Bashkuara.

Në opozitë ishin komunistët, të cilët kërcënuan vazhdimisht mposhtjen e kristian-demokratëve në establishmentin politik të Romës dhe shpesh morën rezultate të shkëlqyera zgjedhore, pavarësisht se nuk arritën kurrë të vinin në pushtet. Ata fillimisht përqafuan BRSS, por përfunduan duke u shkëputur nga sfera e ndikimit sovjetik gjatë dekadave.

Kishte edhe parti të tjera të rëndësishme gjithashtu – socialistët e majtë, republikanët e qendrës dhe Lëvizja Sociale Italiane e ekstremit të djathtë – disa prej të cilave shpesh iu bashkuan qeverive të koalicionit, por ndarja kryesore politike gjatë dekadave të pasluftës mbeti midis dy kampeve të lartpërmendura.

Në vitet 1970, rivalitete të tilla politike fisnore filluan të shpërthejnë, duke dërguar në një periudhë të dhunës politike të ekstremit të djathtë dhe të majtë, të njohur si “Vitet e Plumbit”. Një tentativë kompromisi mes kristiandemokratëve dhe komunistëve dështoi; trazirat përfundimisht kulmuan me një sërë sulmesh terroriste dhe vrasjen e një ish-kryeministri në vitin 1978.

Një periudhë e shkurtër “muaj mjalti” e prosperitetit ekonomik në vitet 1980 u pasua përfundimisht nga trazira të mëtejshme. Në vitet 1990, sistemi partiak i Italisë u shemb nën peshën e skandaleve të korrupsionit që përfshiu të gjitha partitë kryesore.

Përfundimi i Luftës së Ftohtë dhe një fazë e re në procesin e integrimit evropian i bënë të vjetruara ndarjet ideologjike të vjetra; ndikimi në rritje i politikës rajonaliste, veçanërisht ai i partisë secesioniste të Ligës së Veriut, i turbulloi më tej gjërat.

Si rezultat i krizës, të gjitha partitë kryesore u shpërbënë efektivisht nga mesi i viteve 1990, duke përfunduar të ashtuquajturën “Republika e Parë” e Italisë.

Në mes të kësaj toke të shkretë politike, Silvio Berlusconi bëhet figurë kryesore e politikës italiane.

Manjati i medias, i cili kishte ndërtuar tashmë një perandori televizive private, krijoi një parti të re, Forza Italy, e cila përzjeu politikën katolike konservatore të kristiandemokratëve “të vdekur” me një model të shndritshëm, miqësor ndaj biznesit të populizmit. Në të vërtetë, emri i partisë, i cili përkthehet lirshëm si “Go Italy!”, rrjedh nga një këngë popullore futbollit.

Berlusconi u ngrit shpejt në pushtet dhe përfundoi në krye të katër qeverive jo të njëpasnjëshme në harkun kohor prej gati dy dekadash, duke e bërë atë kryeministrin më jetëgjatë të Italisë që nga Lufta e Dytë Botërore.

Me gjithë popullaritetin e gjerë në publikun italian, kritikuesit e akuzuan atë për korrupsion, miqësi dhe lidhje me mafien; Skandalet e sjelljeve të pahijshme seksuale tronditën më tej imazhin e tij në vitet 2000. Deri në vitin 2011, kriza në rritje e Eurozonës rezultoi në humbjen e shumicës në parlament dhe u detyrua të tërhiqej.

Pas rënies politike të Berlusconit, asnjë parti apo bllok i vetëm nuk ishte në gjendje të komandonte një shumicë. Kjo rezultoi në një vazhdimësi të shpejtë të qeverive të koalicionit me tenda të mëdha të kryesuara nga teknokratë kryesisht jopopullorë gjatë rrjedhës së viteve 2010. Mes masave shtrënguese dhe flukseve të shtuara të refugjatëve, forcat populiste – duke filluar nga Lëvizja anti-establishment “Pesë Yjet” e deri te Liga e riformuar pan-italiane e Matteo Salvinit – dolën me sukses elektoral dhe madje hynë në qeveri.

Në vitin 2020, si pandemia COVID-19, e cila shkatërroi vendin, ashtu edhe kufizimet veçanërisht të rrepta që e shoqëruan atë, provokuan vështirësi të konsiderueshme socio-ekonomike dhe e lanë elektoratin të ndarë politikisht.

Një trazirë e tillë, së bashku me sfidat e shtuara të shkaktuara nga lufta në Ukrainë dhe kriza e kostos së jetesës, nxiti vendimin e shumë italianëve për të përqafuar një kthesë nga e djathta ekstreme dhe për të lidhur shpresat e tyre se kush do të bëhet së shpejti kryeministrja e parë grua e vendit: Giorgia Meloni.

Ndryshimi i ligjeve zgjedhore dhe koalicione të paqëndrueshme

Një shpjegim për ndryshim jashtëzakonisht të lartë të qeverisë së Italisë nuk mund të përmblidhet në një faktor apo shpjegim të vetëm – përkundrazi, ai vjen si rezultat i shkaqeve të ndryshme politike dhe sociale të ndërlidhura, duke filluar nga historia e re dhe e fragmentuar e vetë vendit.

Në qendër të çështjes është struktura e sistemit zgjedhor dhe parlamentar të vendit, ky i fundit prej të cilit është krejtësisht dydhomësh pasi sheh se dhomat e ulëta (Dhoma e Deputetëve) dhe ato të sipërme (Senati) kanë pushtet të barabartë legjislativ.

Në të gjithë Republikën e Parë, zgjedhjet e përgjithshme italiane u zhvilluan me një metodë “hiper” të përfaqësimit proporcional, duke rezultuar në fragmentim të mprehtë politik. Vetë një sistem i tillë zgjedhor shihej si një komponent thelbësor në tranzicionin e Italisë nga një diktaturë fashiste në një demokraci të plotë.

Megjithatë, lufta për të marrë një shumicë rezultoi në qeveritë e koalicionit të pakicës, të cilat gjatë gjithë rrjedhës së Republikës së Parë u drejtuan pothuajse gjithmonë nga kristiandemokratët.

Qeveritë e koalicionit janë vetë shpesh në thelb të paqëndrueshme pasi ato mbështeten në një aleancë midis partive që janë rivale elektorale dhe të cilat shpesh do të ndjekin interesat e tyre kur të vijë shtytja për të shtyrë.

Italia është një shembull i mirë për këtë, ku grindjet brenda partisë – të përkeqësuara nga ndarjet e brendshme politike të vetë kristiandemokratëve – i bënë qeveritë veçanërisht të dobëta.

Në vitin 1954, një kabinet kristian-demokrat zgjati vetëm tre javë, pasi anëtarët e vetë partisë nuk e mbështetën atë në një votëbesimi, transmeton Telegrafi.

“Gjatë gjithë Republikës së Parë, ndarjet e brendshme kontribuuan në një paqëndrueshmëri të tillë”, tha për Euronews, Daniele Pasquinucci, një historian i politikës në Universitetin e Sienës. “Qeveritë shpesh u shembën për shkak të këtyre ndarjeve dhe kjo i bëri partitë tona të brishta”, shtoi ai.

Kaosi që goditi politikën italiane të pasluftës ishte përfundimisht i paqëndrueshëm dhe vetë sistemi zgjedhor shihej gjerësisht si lehtësues i një korrupsioni të tillë. Pas vitesh presioni nga kampe të ndryshme politike, ligji zgjedhor i Italisë u rishikua në vitin 1993, duke u bërë një sistem i përzier, i cili përfshinte elemente të votimit të parë (FPTP).

Si rezultat i reformave të tilla zgjedhore – të cilat vetë janë ndryshuar disa herë që atëherë – qeveritë e Italisë kanë zgjatur disi më gjatë që nga vitet 1990 e tutje.

Por mosmarrëveshjet e gjata politike dhe grindjet personale kanë rezultuar në shumë nga të njëjtat probleme që i kaplonin qeveritë gjatë Republikës së Parë.

Koalicioni i çadrës së madhe të kryeministrit në largim, Mario Draghi, për shembull, u shemb pas mosmarrëveshjeve mbi dekretin e ndihmës ekonomike të Italisë që rezultuan në tre nga partitë qeverisëse (Lëvizja Pesë Yjet, Forza Italia dhe Liga Veriore) që nuk e mbështetën mbështetjen e tyre në një votëbesimi këtë korrik.

Nxitësi kryesor i krizës nuk ishte tjetër veçse ish-kryeministri, Giuseppe Conte, i cili u rrëzua vetë në një skenar jo shumë të ndryshëm vitin e kaluar pasi një fraksion brenda koalicionit të tij tërhoqi prizën për mosmarrëveshjet politike.

Përgjatë viteve, janë bërë përpjekje për të zgjidhur atë që tani është kthyer në një problem kronik. Në vitin 2016, një ndryshim i propozuar kushtetues i hartuar nga qeveria e Matteo Renzit synonte të reduktonte paqëndrueshmërinë e politikës italiane duke reformuar sistemin parlamentar dhe duke kufizuar fuqinë e Senatit.

Ai u hodh në votim në një referendum publik të mbajtur në dhjetor të atij viti, por nuk arriti të kalonte. Në një kthesë disi ironike të ngjarjeve, dështimi i amendamentit rezultoi në dorëheqjen e vetë Renzit dhe formimin e një kabineti të ri.

Si krahasohet Italia me vendet e tjera evropiane?

Italia shpesh portretizohet si një vend i huaj për Evropën për shkak të shkallës së lartë të ndryshimit të qeverive. Por a është vërtet kaq e ndryshme nga fqinjët e saj?

Në kohën e shkrimit, vendi është qeverisur nga 67 kabinete që nga Lufta e Dytë Botërore, duke përfshirë edhe dy të tjerë përpara se vendi të bëhej republikë.

Në të kundërt, Britania e Madhe ka pasur deri në 30 dhe Gjermania 24, nëse njëra përfshin të gjitha riorganizimet e kabinetit.

Nga ana tjetër, Franca mposht Italinë me 73 qeveri që nga viti 1946. Por pjesa më e madhe e qarkullimit ndodhi gjatë periudhës së “Republikës së Katërt” të pasluftës që zgjati deri në vitin 1958.

Në atë kohë, Franca kishte një sistem zgjedhor përfaqësues proporcional që rezultoi gjithashtu në koalicione të paqëndrueshme dhe radhë të shpejtë kryeministrash – 16 në vetëm 12 vjet, me një mesatare të një kabineti të ri çdo gjashtë muaj.

Siç vuri në dukje Pasquinucci, Italia ndan disa të përbashkëta me fqinjin e saj perëndimor dhe – megjithëse sigurisht e dallueshme – nuk është unike në Evropë, duke vënë në dukje se qeveritë jetëshkurtra nuk janë një shenjë e natyrshme e paqëndrueshmërisë politike.

“Rritja e lartë e qeverisë në dekadat pas luftës gjen krahasimin më të afërt me ‘Republikën e Katërt’ franceze”, tha Pasquinucci. “Republika e Parë” italiane pothuajse mund të përshkruhet si një “Republikë e Katërt” franceze që zgjati më shumë”.

“Italia ka pasur shumë qeveri, sigurisht, por nuk dua të them se është një çështje tipike italiane”, shtoi ai.

A do të arrijë një qeveri e udhëhequr nga Giorgia Meloni të sfidojë mundësitë?

Ndërsa Giorgia Meloni fillon të punojë për hartimin e kabinetit të saj, një pyetje e madhe në mendjet e njerëzve është nëse kryeministrja e freskët mund të sfidojë shanset dhe të arrijë t’i mbijetojë një krize qeveritare.

Një analizë e dekadave të fundit të Italisë tregon se qeveritë e krahut të djathtë mund të thuhet se gëzojnë një shkallë pak më të madhe stabiliteti dhe kohezioni sesa homologët e tyre të majtë.

Që nga rënia e Republikës së Parë, Italia ka pasur 17 qeveri. Katër prej tyre kanë qenë të krahut të djathtë, me një kohëzgjatje totale prej 9.1 vitesh; shtatë kanë qenë të majtë, me kohëzgjatje 10.3; pjesa tjetër kanë qenë koalicione të vogla.

Kjo do të vërtetonte se, gjatë tre dekadave të fundit, qeveritë e krahut të djathtë kanë tentuar të mbijetojnë disi më gjatë se ato të kundërshtarëve të tyre ideologjikë (2.3 vjet kundrejt 1.5 vjet). Për më tepër, të gjithë ata janë drejtuar nga i njëjti kryeministër (Silvio Berlusconi) dhe nuk kanë rezultuar kurrë në shpalljen e zgjedhjeve të parakohshme.

“[Qeveritë e krahut të djathtë] kanë qenë më jetëgjatë dhe kanë mbajtur kryesisht koalicione elektorale të ngjashme”, tha për Euronews, Andrea Mammone, një historian në Universitetin Sapienza të Romës.

Sidoqoftë, gjithçka mund të mos jetë aq rozë për Melonin kur ajo merr detyrën.

Aleanca e krahut të djathtë që ajo drejton bashkon lëvizjet me një gamë të gjerë ambiciesh, me përçarje dhe tensione të fshehura midis liderëve të saj.

Koalicioni i saj aktualisht përfshin Vëllezërit e Italisë (Fratelli d’Italia), një parti nacionaliste me rrënjë në traditën neofashiste të Italisë; Liga Veriore populiste, anti-imigruese e Matteo Salvinit (Lega Nord); Forza Italia konservatore e veteranit Silvio Berlusconi; dhe centristi Us Moderates (Noi Moderati) i Maurizio Lupit.

Në ditën e zgjedhjeve muajin e kaluar, Berlusconi u regjistrua duke u thënë mbështetësve se donte të “rrahte” kolegun e tij të koalicionit, Matteo Salvini, duke e akuzuar politikanin e Ligës se “nuk ka punuar kurrë”.

“Unë kam ende dashuri për të”, shkroi Salvini në Twitter në përgjigje të sharjeve të ish-kryeministrit.

Salvini dhe vetë Meloni gjithashtu nuk janë parë gjithmonë sy më sy.

Në një regjistrim të zbuluar nga tetori i kaluar, lideri i Ligës Veriore mund të shihet duke e përshkruar kolegun e tij të koalicionit një “dhimbje në prapanicë”.

Megjithatë, Meloni ka hedhur poshtë publikisht zërat për grindje të brendshme në koalicionin e saj.

“[Shtypi] mund ta qetësojë mendjen,” shkroi ajo së fundmi në Twitter. “Koalicioni i bashkuar i qendrës së djathtë fitoi zgjedhjet dhe është gati të qeverisë.”

Por a pasqyrojnë faktet fjalët e Melonit?

Koalicioni i liderit të ekstremit të djathtë përfshin figura politike me pikëpamje të gjera, shpesh kundërthënëse, për të gjithë gamën e çështjeve, duke filluar nga lufta në Ukrainë e deri te Bashkimi Evropian.

Në lidhje me Ukrainën, Meloni ka mbajtur një pozicion të zjarrtë pro NATO-s dhe ka mbrojtur me vendosmëri përgjigjen perëndimore ndaj agresionit të Moskës.

Salvini, nga ana tjetër, ka mbajtur një qëndrim disi ambivalent ndaj sanksioneve, ndërsa Berlusconi – një mik i vjetër i presidentit rus, Vladimir Putinit – madje mbrojti Presidentin rus muajin e kaluar duke pretenduar se ai ishte “shtyrë” për të pushtuar Ukrainën.

“Është e vështirë të bësh parashikime”, vuri në dukje Mammone. “Problemet më të mëdha me të cilat do të përballen do të jenë çështjet e politikës së jashtme”, shtoi ai.

Udhëheqësit e bllokut të krahut të djathtë mund të kenë qenë në gjendje t’i lënë mënjanë këto dallime në sezonin zgjedhor, por gjërat mund të zhvillohen ndryshe gjatë kohës që janë në pushtet.

Rekordi i qeverive të krahut të djathtë përfundimisht sugjeron se Meloni përballet me perspektiva më të ndritshme se disa nga paraardhësit e saj.

Megjithatë, kryeministrja e re do të përballet ende me një sfidë herkuliane nëse dëshiron të përpiqet të mbajë të bashkuar qeverinë e saj dhe të thyejë përfundimisht modelin që ka pllakosur politikën italiane që nga zanafilla e saj. /Telegrafi/