Shkëlqimi i harruar i motrës së Simone de Beauvoirit

Nga: Amy Fleming / The Guardian
Përkthimi: Telegrafi.com

Simone de Beauvoir, ikona feministe franceze, romanciere dhe filozofe që dominoi shekullin XX, kishte një motër më të vogël të quajtur Hélène. Ajo nuk ishte e famshme si Simone, por ishte po aq radikale dhe produktive, si feministe dhe po ashtu si piktore. Është absurde që historia la në hije këtë grua, veprën e së cilës Picasso e komplimentoi në ekspozitën e saj të parë në Paris, në vitin 1936, duke e quajtur “origjinale”. Ajo ishte gjithashtu presidente e një strehimoreje për gratë dhe firmëtare e Manifestit të 343 Grave të vitit 1971, ku nënshkrueset pranonin hapur se kishin kryer një abort ilegal. Madje, Hélène e shpalli veten feministe para se ta bënte këtë Simone.

Tani, me hapjen e një ekspozite të pikturave të saj në Galerinë “Amar” në Londër, po vendoset drejtësia historike, ndërsa Hélène më në fund merr vlerësimin që shumë mendojnë se i takon. “Gjithë misioni ynë”, thotë galeristi Amar Singh, “është të kërkojmë artistë të anashkaluar”. Singh më rrëfen për ndjekjet e tij të gjata nëpër kontinente, në kërkim të koleksionistëve që mund të ishin të gatshëm të shisnin vepra. Kur zbulon një artist, ai kërkon të kuptojë pse është lënë në harresë. “Gjithmonë”, thotë ai, “arsyet lidhen me gjininë, racën ose seksualitetin”.

Ai e zbuloi Hélènen sepse kishte një interes të veçantë për artin e Parisit të viteve ’30 të shekullit XX. “Dora Maar, Jean Cocteau … dhe Hélène ishte aty. Nisa të shikoja veprat e saj dhe thashë: ‘Uau, janë të mrekullueshme’”. Më pas i lindi një mendim i rastësishëm: “‘Pyes veten nëse ka lidhje me Simonen’. Pastaj historia u shpalos – dhe më mahniti”.

Motrat punuan së bashku, mbështetën njëra-tjetrën, u mbrojtën, u xhelozuan dhe u përlanë mes vete, thotë Singh. Kur Jean-Paul Sartre, filozofi dhe shkrimtari që ishte partneri afatgjatë i Simones, refuzoi çmimin Nobel për Letërsi, paparacët po e ndiqnin nga pas. “Ai u fsheh në shtëpinë e Hélènes”, thotë Singh.

Ekspozita titullohet Gruaja e thyer, sipas përmbledhjes së tre tregimeve të Simones të publikuar më 1967 që, përveç portreteve që Hélène i bëri motrës së saj, ishte bashkëpunimi i tyre i vetëm artistik. Hélène krijoi një seri gravurash për të reflektuar emocionet e njërës prej protagonisteve, burri i së cilës pranon se ka një lidhje jashtëmartesore. Veprat u ekspozuan në Paris në atë kohë dhe u botuan gjithashtu në revistën Elle.

Thuhet se tregimi ishte ndikuar nga përvoja e nënës së tyre, por gjithashtu reflektonte pozitën e Simones në krahasim me atë të Sartreit. Një botim i rrallë i parë i librit do të jetë pjesë e ekspozitës, së bashku me 13 piktura në vaj dhe nëntë akuarele që përfshijnë gjithë karrierën e Hélènes – udhëtimin e saj nga arti figurativ te ai abstrakt, shpesh me tema të forta feministe dhe ambientaliste.

“Hélène ishte përpara kohës së saj”, thotë Claudine Monteil, një mike e afërt e motrave, e cila ka shkruar gjashtë libra për to dhe do të udhëtojë në Londër për të promovuar ekspozitën. “Ajo pikturoi revolucionin studentor të vitit 1968 dhe më pas u përqendrua te çështjet e grave në vitet ’70 të shekullit XX, si dhe në mbrojtjen e natyrës dhe mjedisit. Në shumë nga pikturat e saj ka kafshë dhe gra, disa prej të cilave janë të shtypura. Ajo gjithashtu ka pikturuar emigrantet – gratë që humbën gjithçka. I realizoi këto vepra 50 vjet më parë”.

Ndërsa Monteil flet, del në pah një tablo e fuqishme e motrave dhe çfarë i shtynte përpara. Monteil ishte studente dhe aktiviste e zhgënjyer kur e takoi për herë të parë Simonen, e cila ishte 42 vjet më e madhe. “Ishte një lëvizje maço, një lëvizje e majtë studentore”, thotë ajo, duke kujtuar se nuk gjeti aty ndonjë frymë të vërtetë të majtë. “Ishte”, përmbledh ajo, “një trend i jashtëzakonshëm”.

Në vitin 1970, kur ishte 20 vjeçe, Monteil dhe disa gra të tjera “braktisën lëvizjen studentore dhe themeluan lëvizjen për çlirimin e grave”. Sartre, i cili mbështeste aktivistet e reja, dëgjoi për Monteilin dhe e prezantoi me Simonen, e cila në atë kohë ishte një nga gratë më të famshme në botë. “Ata ishin ikona të të drejtave të njeriut. Simone kishte mbështetur lëvizjen për pavarësinë e Algjerisë. U desh të largohej nga apartamenti i saj për dy vjet dhe të fshihej në Paris, sepse merrte kërcënime me vdekje çdo ditë. Ndërsa apartamenti i Sartreit u bombardua”.

Monteil e kishte admiruar veprën e Hélènes, pasi kishte vizituar ekspozitën e ilustrimeve për Gruan e thyer, por Hélène ishte e martuar me një diplomat dhe jetonte pranë Strasburgut. “Më pëlqente mënyra si Simone shkruante për Hélènen. Ajo dukej si një person shumë i ngrohtë”. Monteil ishte gjithashtu e vetëdijshme se, ashtu si ajo vetë, Hélène kishte firmosur Manifestin e Simones të 343 Grave – duke e tmerruar bashkëshortin e saj të shquar.

Në vitin 1975, Simone i kërkoi Monteilit ta përfaqësonte atë në hapjen e parë të një strehimoreje për gratë në Strasburg, ku Hélène ishte presidente. “Ishte ëndrra ime e fshehtë”, thotë Monteil, “dhe ishte dashuri në shikim të parë”. Takimi mes Monteilit dhe Hélènes ndezi xhelozi te Simone. “Dhe, tani ajo pretendon se ka qenë feministe para meje”, shpërtheu Simone për motrën e saj. “Po, është e vërtetë”, u përgjigj Monteil me naivitet. “Ajo tha se kishte qenë feministe para jush, sepse burrat përpiqeshin ta joshnin dhe gjenin si justifikim ftesën: ‘Do të donim të shihnim pikturat tuaja’. Pastaj shkonin në studion e saj dhe përpiqeshin ta ngacmonin”.

Reagimi i Simones, kujton Monteil, “ishte shumë argëtues dhe i këndshëm, sepse marrëdhënia e tyre kishte qenë gjithmonë rreth Simones – motrës dy vjet më të madhe – që mbronte Hélènen. Nëna e tyre gjithmonë e kishte trajtuar Hélènen më ashpër”. Motrat vinin nga një familje e vjetër aristokrate: babai i Simones e trajtoi atë si djalin që kishte ëndërruar gjithmonë, sikur ta përgatiste për të drejtuar familjen.

Kur Simone filloi të fitonte një rrogë modeste si mësuese në të 20-at e saj, gjysmën e saj e shpenzoi për të marrë me qira një studio të vogël për Hélènen, që ajo të pikturonte. Ekspozita e parë personale e Hélènes në Paris, në vitin 1936 – përpara se Simone të kishte botuar ndonjë vepër – u mbajt në Galerinë “Jacques Bonjean”, e cila ishte themeluar nga Christian Dior përpara se të futej në modë. Pikërisht aty ajo mori miratimin e Picassos. Monteil kujton: “Hélène më tha: ‘Ky është komplimenti më i mirë që mund të më jepte Picasso, sepse ai ishte lodhur nga njerëzit që përpiqeshin ta imitonin’”.

Hélène ishte e njohur në Paris, por nuk u bë kurrë një artiste e famshme. Gjithsesi, përveç gjinisë së saj, Monteil thotë se një faktor tjetër i madh ishte edhe puna e të shoqit, e cila e mbajti larg Parisit dhe qendrës së botës së artit, ku një pjesë e rëndësishme e punës ishte “të merrje pjesë në festa dhe të takoje njerëz të pasur që mund të të mbështesnin, të organizonin ekspozita, ngjarje dhe të tjera si këto”. Hélène kaloi shtatë vjet në Itali, tri vjet në Marok, tri në Jugosllavi. Dhe, ajo ishte në Vjenë menjëherë pas luftës, kur asgjë nuk funksiononte.

Pikturat e saj të hershme ishin gjithashtu figurative, gjë që nuk ishte në modë në atë kohë. “Por, sa herë që ekspozonte në Paris”, thotë Monteil, “merrte vlerësime shumë të mira”. Veprat e saj janë pjesë e koleksioneve të përhershme në disa muze prestigjiozë, nga “Pompidou” në Paris deri te “Uffizi” në Firence.

Hélène, 40 vjet më e madhe se Monteil, u bë si një teze e dashur për të. Kur vizitonte Parisin, ajo qëndronte me Monteilin dhe madje e përfshiu atë si modele për një pikturë. “Më pyeti: ‘A të shqetëson’? Unë i thashë: ‘Jo’”. Piktura paraqiste një grup burrash që tregonin me gisht dhe gjykonin një grua të zhveshur, e cila kishte të pasme të ekzagjeruara. “Por, e sheh”, thotë Monteil me një buzëqeshje, “nuk kam ato ijë që më dha ajo”.

Monteil ndien një lidhje të veçantë me veprat gjysmëabstrakte të Hélène-s, të frymëzuara nga “revolucioni” i majit 1968. “Bëmë demonstrata”, kujton ajo. “Kishim barrikada në Paris. Ajo krijoi një seri pikturash mbi policinë dhe studentët të quajtur Le Joli Mois de Mai, të cilat patën shumë sukses”. Titulli përkthehet si Muaji i bukur i majit.

A do të ishte Hélène, si feministe dhe ambientaliste, e dëshpëruar për gjendjen e botës sot? “Do të luftonte si e çmendur”, thotë Monteil. “Po, ndoshta do të ndiente dëshpërim, por me siguri do të thoshte: ‘Nuk do të dorëzohemi. Është e pashpresë, por do të vazhdojmë’”.

Monteil e kujton Hélènen si një figurë frymëzuese, një burim këshillash të mençura, më e mira prej të cilave ishte: “Edhe nëse tradhtohesh, vazhdo të kesh besim te njerëzimi”. Kur jetonte në Strasburg, Hélène ftonte banoret e strehës për gratë – ku ishte presidente – në kopshtin e saj për çaj pasdite. “Të gjithë e donin”, thotë Monteil. “Dhe, e donin me arsye – ishte shumë pozitive dhe jashtëzakonisht e kthjellët”.

Hélène e përjetoi mijëvjeçarin e ri, duke ndërruar jetë në vitin 2001, në moshën 91-vjeçare. Në atë kohë kishte humbur forcën, por kurrë nuk ndaloi së ëndërruari për t’u rikthyer në studion e saj. “Ishte aq e brishtë”, thotë Monteil për një nga takimet e tyre të fundit. “Gishtat e saj të holluar shtrënguan duart e mia. Më dhuroi buzëqeshjen e saj më të bukur dhe pëshpëriti: ‘Claudine, pikturat e mia – a mendon se do të mbijetojnë’”? /Telegrafi/