Pro privatizimit të PTK-së – tash!

Procesi i shitjes së 75 për qind të aksioneve të Post Telekomit të Kosovës, pa dyshim ishte dhe mbetet një ndër temat më të diskutuara në opinionin publik të vendit tonë, për arsye të ndryshme: profesionale, nostalgjike, ideologjike, politike, populliste dhe të nevojës për promovime personale.

Paraqitja e ofertave për blerjen e këtyre aksioneve nga dy konzorciume ndërkombëtare, përkatësisht: M1 International Limited dhe AXOS Gmbh, në bashkepunim me Najafi Companies, si dhe me përkrahje teknike të British Telecom (pra konzorcium në mes të një kompanie gjermane, një kompanie britanike dhe një kompanie nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës), dhe vlera e ofertuar nga kjo e fundit në total prej 277 milionë eurosh, nxiti prapë reagime mediatike dhe politike, të cilat me ngulm kërkojnë të stopojnë procesin e shitjes së aksioneve të lartëcekura, duke u bazuar në një argument të vetmin – çmimin (pa përfshirë edhe arsyet ideologjike të disa partive politike, të cilat me ngulm janë kundër çdo privatizimi).

Në rreshtat në vijim do të jap kontributin tim profesional, që jo domosdoshmërisht është përgjigje në pretendimet rreth vlerës së “ulët” të çmimit të ofruar dhe nevojës për (mos) privatizim, por në mënyrë të strukturuar ofron alternativë dhe sqarim për opinionin, për nevojën dhe domsdoshmërinë që ky proces të përfundon tani.

1) Cila është vlera reale e kompanisë: Shkenca e financave është “art në vete” dhe nuk e kuptoj luksin që secili ja jep vetes për tu shndërruar ekspert i kësaj fushe, vetëm duke vrojtuar një proces të vetëm. Gjithashtu, metodat për vlerësimin e kompanive, janë jashtëzakonisht komplekse dhe të natyrave të ndryshme, si dhe të pa standardizuara për shkak të natyrave dhe karakteristikave të ndryshme të tregjeve, industrive dhe kompanive. Ata që kanë njohuri bazike në shkencën e financave duhet që të kuptojnë që janë katër metoda për të kalkuluar Vlerën e Tregut për një kompani. Për qëllime praktike dhe në dobi të opinionit do t`i shpjegoj secilën veç e veç:

a) Vlerësimi dhe llogaritja e kapitalizimit të kompanisë në treg: kjo është metoda më e saktë dhe më direkte, por që mund të përdoret për kompanitë e listuara në bursë, ku në mënyrë publike mund të vërehet vlera e aksioneve të kompanisë. Kjo metodë është e pavlefshme për rrethanat tona, pasi që asnjëra nga kompanitë tona nuk janë të listuara në bursë dhe rrjedhimisht çmimin e aksionit dhe kapitalizimin e tyre nuk e bën bursa;

b) Analizimi i shitjeve të fundit të kompanive të ngjashme: Për përdorimin e kësaj metode të vlerësimit, nevojitet baza krahasuese, pra për të kalkuluar vlerën e një kompanie, duhet të ekzistojnë së paku edhe dy kompani tjera të madhësisë së ngjashme dhe nga i njëjti sektor, të cilat janë shitur dy-tri viteve të fundit. Vlera e kompanisë në shitje është e barasvlefshme me mesataren e vlerës së shitjes, të dy kompanive tjera të ngjashme që janë shitur më herët. As kjo metodë nuk është valide në rrethanat tona, pasi që nuk ka pas transakasione të ngjashme në të kaluarën ;

c) Vlerësimi i vlerës së kompanisë bazuar në asetet ekzistuese të kompanisë: Kjo metodë shumë e “preferueshme” nga analistët dhe politika në Kosovë, nuk është valide për kompani që kanë asete jolikuide, që nuk kanë goodwill (reputacion të mirë) në treg dhe asete tjera që zhvlerësohen. Kjo metodë vlen për kompani që tërë bilancin e kanë me asete likuide, pra lehtë të shndërrueshme në kapital dhe para, siç janë aksionet ose ekuivalentët e parasë së gatshme. Kompani të tilla në masë të madhe janë Fondet Investive

d) Vlerësimi i vlerës së kompanisë duke përdorur metodën e “shumëzuesit”: Kjo metodë përdoret në rastet, kur tre metodat e lartëcekura hasin në vështirësi në zbatim, ose nuk mund të zbatohen fare. Në kushtet e një tregu të vogël, pa bursë, me ndërmarrje të vogla, investitorët përdorin këtë metodë për të vlerësuar një kompani apo biznes të caktaur. Kjo metodë përdor një nga kategoritë e pasqyrave financiare, si: të hyrat neto, ose qarkullimin bruto, ose tërë qarkullimin, ose fitimin EBITA (fitimin para deklarimit të tatimeve dhe pagesë së taksave) etj., dhe i shumëzon për një koeficient, I cili variron varësisht nga kushtet e tregut, madhësia e kompanisë, konkurrenca në treg, gjendja e sektorit, etj.

Shuma e fituar nga koeficienti shumëzohet për numrin e viteve për të cilat llogaritet kthimi i investimit. Vlera e fituar, në fakt është vlera e tregut e kompanisë. Ky koeficient është arbitrar për nga natyra dhe zakonisht përcaktohet nga ekspertët e certifikuar për vlerësim të bizneseve dhe investimeve. Nëse e marrim rastin e sektorit të telekomunikacionit, PTK-në si ndërmarrje të vogël në krahasim me ndërmarrjet e ngjashme në vende tjera, mos zhvillimin e gjeneratës së tretë të telefonisë dhe komunikimit në Kosovë (3G), numrin e madh të punëtorëve në PTK, pozicionin e kompanisë e cila nuk shënon rritje viteve të fundit (çdo mos rritje në biznes, qoftë edhe nëse biznesi gjeneron profit, është zvogëlim I biznesit dhe vlerës së kompanisë në treg), riskun politik dhe ekonomik në vend, atëherë koeficienti i vlerësimit për PTK-në, nuk mund të jetë lartë dhe i dëshirueshëm.

Më këtë metodë, nëse llogarisim që fitimi mesatar vjetor në 5 vitet e fundit i PTK-së ishte 56 milionë euro, duke marrë për bazë një koeficient 0.8 (I zakonshëm për kompani mesatare në fushën e telekomunikimit), atëherë kalkulimi I vlerës bëhet si në vijim: (56 x 0.8) x 8 vite për kthim të investimeve (dukë përfshirë edhe investimet në teknologjitë e reja – 3G) = 358.4 milionë euro – 25% në pronësi të shtetit = 358 milionë euro – 89 milionë euro = 269 milionë euro. Kjo vlerë është gati identike me vlerën e ofruar prej 277 milionë eurosh dhe bazohet në vlerë tregu të llogaritur me metoda të cilat i njeh bota e financave, por të cilat nuk janë shumë prezente në tregun tonë, për shkak të mos zhvillimit të tregut, rrjedhimisht të pakuptueshme qartë për një pjesë të madhe të opinionit.

2) Shteti do të jetë aksionar dhe do të merr pjesën e fitimit në vlerë 25 për qind: Nën supozimin që kompania mund të mbajë këtë nivel të fitimeve në 5 vitet e ardhshme, arka e shtetit do të vazhdojë të përfitojë së paku 5 milionë euro nga pagesa e tatimit në fitim në vit, pa llogaritur tatimet në të ardhurat personale të punëtorëve, si dhe pjesën e dividentës për vlerën 25 për qind, vlerë që mund të jetë deri tetë milionë euro në vit. Në anën tjetër shteti mbetet aksionar i vetëm në Postën e Kosovës, me tërë infrastrukturën fizike në pronësi të kësaj kompanie, për shfrytëzimin e së cilës PTK do të paguajë qiranë e shfrytëzimit dhe pagsën për shërbimet.

3) Kosova ka nevojë për reforma strukturore dhe ekonomi funksionale të tregut: Cdo transformim i pronës rrit gjasat për një strukturë ekonomike, që në periudhë afatmesme dhe afatgjatë gjeneron zhvillim. Efektet e reformës strukturore në periudha afatshkurta nuk janë efikase, mund të jenë edhe negative, por në periudha afatgjata cdo rritje e sektorit privat, reflektohet automatikisht në rritje të investimeve, konsumit dhe vendeve të punës në ekonomi. Në raport me vendet e rajonit dhe vendet kandidate për BE, Kosova ka ngecje në zhvillimin e një strukture ekonomike, që mund të gjeneron rritje ekonomike të qëndrueshme, ndërsa reforma strukturore është vetëm një parakusht, për krijimin e kësaj strukture. Duke qenë vonë në këto procese, me mungesë të dukshme të investimeve të reja, Kosova ka nevoje të konkretizojë këtë proces dhe të vazhdon edhe me konkretizimin e projekteve tjera të rëndësishme, sic është : ndërtimi i Termocentralit Kosova e Re dhe rruga mjaft fizibile që e shndërron Kosovën në potencial të logjistikës në raport me rajonin, pra rruga Prishtinë-Shkup.

4) Involvimi i kapitalit gjerman dhe amerikan dhe ekspertizës britanike është shtytës për rritje të kapitalit nga këto vende: Argumentet e tipit që kompanitë që kanë ofertuar nuk janë serioze dhe nuk janë të fushës së telekomunikacionit, është jovalid për botën e investimeve globale, ku kompanitë e vogla, nga motivi i rritjes, janë shumë aktive në investime në çdo sektor. Është fakt që nuk janë brand, por kompani të tilla mund t`i paraprijnë brandimit pozitiv të vendit, sidomos për vende kyçe për të ardhmen ekonomik të vendit si Gjermania. Po ashtu është fakt që kompanitë në vendet evropiane, kanë problem në tërheqjen e kapitalit nga bankat për cdo lloj investimi. Në kohë krize fondet investive janë subjektet më aktive në tregje, ku ofrohet potencial për investim. Çdo shtyrje tjetër e procesit, më pritjen dhe dëshirën e sjelljes së brendeve, do të degradonte këtë proces dhe në të ardhmen nuk do të sillte investitor fare.

5) Privatizimi shton vlerë në kompani dhe krijon efekte multiplikuese: Çdo kompani private ka si qëllim kryesor maksimizimin e fitimit. Maksimizimi i fitimit vjen si rezultat i aftësisë me të madhe konkuruese të kompanisë në treg duke ulur kostot operative (privilegjet, bonuset, shpenzimet e derivateve, mirëmbajtjes etj.), duke rritur numrin e shërbimeve dhe klientëve, si dhe duke rritur produktivitetin në përgjithësi. Ulja e kostove dhe rritja e produktivitetit mund te vjen vetëm si rezultat i një menaxhimi modern, efikas dhe pa presione dhe të orientuar kah tregu, ndërsa rritja e shërbimeve, klientëve, rrjetit, gjithëpërfshirjes vjen vetëm si rezultat i investimeve të mëdha, para se gjithash avancimit nga 2G në 3G dhe 4G.

Këto investime me resurset aktuale brenda kompanisë dhe brenda kornizave buxhetore nuk mund të realizohen asnjëherë. Efekti i këtyre investimeve nga investitori privat është multiplikues: Qytetarët përfitojnë nga shërbimet e reja që nxisin konkurrencë dhe rrjedhimisht çmime me të lira. Çdo investim, siç mund të jetë kalimi në 3G, nënkupton investime në infrastrukturë të rrjetit, aftësim të gjeneratave të reja, nënkontraktime për kompanitë ekzistuese, mundësi për themelimin e kompanive të reja dhe punësim të ri në këto kompani si rezultat i nevojës për profile të reja të punëtorëve, të ardhura më shumë për konsum që domosdoshmërisht rezulton edhe në rritje ekonomike. Bizneset kanë po ashtu përfitime të shumëfishta, duke filluar nga qasja më e lehtë në shërbime, shërbime me të avancuara teknologjike që janë tejet të domosdoshme për komunikim, atraktivitet për investitorë tjerë si rezultat i përmirësimit të infrastrukturës dhe broadbandit, kërkesa për inovacion, etj.

Argumentet e lartëcekura shkrimi në vete është ftesë për të debatuar mbi këtë proces, duke u bazuar në argumente me prapavijë profesionale të ekonomisë dhe financave, e pa prapavijë personale, politike dhe populliste.