Gjuha joverbale në komunikimin ndërkulturor

Nga: Anila Dorda

Pohimi dhe mohimi:
SÌ NO – ITALISHT
PO JO – SHQIP

Komunikimi verbal ka rregulla të sakta, komunikimi jo verbal, përveçse është pjesë e bagazhit tonë gjenetik, mësohet në kontekst. Shprehjet e fytyrës nuk janë të njëjta në të gjitha kulturat, dhe ndryshojnë sipas mësimit dhe qëndrimit të personit emigrant në një kontekst të ri.

Në një projekt, ndërkohë që po shpjegoja dallimet e lëvizjes së kokës për të mohuar dhe pohuar në shqip, papritur kuptova se nuk mund të përdor më gjuhën jo verbale të kohës kur isha 18 vjeç dhe sapo kisha mbërritur në Itali. Më kujtohen mirë miqtë që, ndërsa tundja kokën më pyesnin nëse isha dakord apo jo, sepse nuk kuptonin asgjë.

Për të qenë të qartë në Shqipëri:

“Një nga gjestet që zakonisht krijon konfuzion midis shqiptarëve dhe joshqiptarëve është ‘po’ dhe ‘jo’ me lëvizjen e kokës: në fakt, ndryshe nga italianët, në Shqipëri ata tundin kokën nga e djathta në të majtë për të pohuar një ‘po’ ndërsa, për të mohuar një ‘jo’, ata lëvizin kokat e tyre nga poshtë lart”.

Dhe, për këtë vendosa t’u kërkoj vendasve shqiptarë dhe italianë të më bëjnë një video demonstrimi. Unë, për të bërë videon duhet të bëja një përpjekje, pasi nuk është e natyrshme për mua të mohoj dhe afirmoj sipas “rregullave” shqiptare, por në çdo rast nuk jam e natyrshme në shprehjen e fytyrës, si një italian vendas. Përveç kësaj, ju mund të dëgjoni, në video, zërin e fëmijës që dominon zërat e tjerë. Edhe pse fëmija ka kombësi italo-shqiptare, ai është lindur dhe rritur në Itali, dhe është ekspozuar shumicën e kohës ndaj asaj kulture. Zëri i sigurt, megjithatë, tregon natyralitetin e gjuhës verbale dhe jo verbale tek fëmijët, të cilët natyralizojnë mjedisin ndaj të cilit ekspozohen me më shumë lehtësi dhe “ndjenjë modestie”, shprehin veten dhe mësojnë shpejt dhe pa stereotipe.

Por, le të arrijmë në pikën: Pse gjuha jo verbale në komunikimin ndërkulturor shkon në favorin tonë apo kundër saj? Dhe pse roli i ndërmjetësit, përveçse është një figurë themelore, duhet të jetë edhe një figurë ndaj së cilës duhet të rezervohet trajnimi dhe autoriteti?

Nëse imagjinojmë një skenë standarde, zakonisht mendoj për selinë e policisë, dhe pyetjes: A ke dënime penale?! Nëse jam i sapoardhur, përgjigjem duke përdorur gjuhë jo verbale, dhe praktikisht përgjigjem: “Po, kam dënime penale” … Dhe më futën në burg … jo në burg, jo, shkon më tej, por nëse do të kisha mundur t’i përgjigjesha kësaj pyetjeje brenda një sekonde, mu deshën minuta për të shpjeguar se në realitet me kokën time thashë po, por në realitet doja të thoja jo.

Duke cituar Balbonin, për të cilin e lë linkun e një videoje shumë interesante, po citoj: “Gjuha është diçka pak më komplekse, nuk flet për të folur, flet për të vepruar, flet për të bërë diçka, kur shkon në lokal, nuk flet për të bërë një imperativ, por për të kërkuar një kafe.”

Për këtë arsye, mësimi i një gjuhe të huaj nuk është vetëm njohja e rregullave gramatikore të së njëjtës, por edhe njohja e kontekstit kulturor në të cilin përdoret. Ndërmjetësi, në këtë rast, shërben jo vetëm si përkthyes i thjeshtë, pasi mund të përdornim në mënyrë të sigurt Google Traslate (e bëjmë pak a shumë të gjithë kur jemi me pushime), por sepse arrin të bëjë të arritshme atë nuancë ndërkulturore, për të cilën nuk jemi në dijeni.

Dhe, meqë është koha e pushimeve, gjithmonë më kanë qortuar sepse përdor të gjitha pjesët e trupit për të qenë në gjendje të komunikoj edhe në gjuhë ku nuk kam njohuri, ju ftoj ta bëni këtë. Është e bukur! Më kujtohet ende, një udhëtim në Bosnje, ku humbëm në kërkim të ujëvarave të Kravicës. Vendosa të ndalem në lokalin e këtij fshati të izoluar, dhe të pyes disa pleq që ndoshta pinin raki, por këtu nuk e di dhe nuk dua të bie në automatizma, nëse do të më tregonin rrugën. Pasi ata më panë me çudi, unë imitova ujëvarën dhe notin me trup, dhe tregova pikën në hartë (harta e letrës është ende e nevojshme), dhe më në fund me krahun e tyre ata më treguan drejtimin, dhe unë arrita në ujëvarat shëndoshë e mirë, edhe pse unë nuk fola asnjë fjalë të gjuhës së tyre. Ky është një ushtrim mendor për integrimin që është themelor për mua. Përpiquni, sepse ne kemi vendosur kufijtë e botës, por bota nuk ka kufij dhe me dashamirësi dhe me tregues krejtësisht të ndryshëm verbal ne ende mund të përpiqemi të jemi dashamirës me njëri tjetrin.

P.S. Miqtë dhe familja nuk u keqtrajtuan për të marrë pjesë në këtë video