Fluori zbulohet për herë të parë se ekziston edhe në galaktikë

Për herë të parë, astronomët kanë zbuluar një element në një galaktikë që është më shumë se 12 miliardë vite dritë larg.

Elementi, fluori, mund të gjendet në kockat dhe dhëmbët tanë si fluor, raporton cnn.

“Ne të gjithë e dimë për fluorin sepse pasta e dhëmbëve që përdorim çdo ditë e përmban atë në formën e fluorit”, tha autori kryesor i studimit Maximilien Franco, një studiues i astrofizikës pasdoktorale në Universitetin e Hertfordshire në Mbretërinë e Bashkuar, në një deklaratë. “Ne as nuk e dinim se cili lloj i yjeve prodhonte shumicën e fluorit në Univers!”, shtoi ai.

Elementet që gjenden në të gjithë sistemin tonë diellor, në Tokë dhe madje edhe në trupat tanë kanë origjinën brenda bërthamave të yjeve, të cilat i lëshuan ato gjatë shpërthimeve yjore. Por misteri se si u krijua fluori brenda këtyre yjeve ka vazhduar.

Origjina masive e yjeve

Fluori ishte i pranishëm si fluor hidrogjeni në retë e gazit të galaktikës NGP-190387. Drita nga kjo galaktikë ka udhëtuar mbi 12 miliardë vjet për të arritur tek ne, kështu që astronomët e shohin galaktikën ashtu siç u shfaq kur universi ishte vetëm rreth 1.4 miliardë vjet i vjetër.

Yjet që lëshonin fluor në të gjithë universin ka të ngjarë të jetonin shpejt dhe vdiqën të rinj, thanë studiuesit, gjë që përcakton yjet Wolf-Rayet si origjinën e tyre të mundshme. Këta yje të evoluar janë tepër masivë, por ata mbijetojnë vetëm për disa milionë vjet – një afat kohor i shkurtër kur krahasohet me 13 miliardë vitet që ka ekzistuar universi ynë, transmeton Telegrafi.

Vetëm disa yje masivë evoluojnë në Wolf-Rayets ndërsa i afrohen fundit të jetës së tyre. Kjo fazë zgjat disa qindra mijëra vjet, por në jetën e një ylli, kjo është shumë e shkurtër. Vetëm një në njëqind milionë yje janë mjaftueshëm masiv për të qenë Wolf-Rayets, transmeton Telegrafi.

Më parë, studiuesit mendonin se yjet e Wolf-Rayet ishin burimet e mundshme të fluorit, por ky zbulim i drejtpërdrejtë e konfirmon atë.

“Ne kemi treguar se yjet e Wolf-Rayet, të cilët janë ndër yjet më masivë të njohur dhe mund të shpërthejnë dhunshëm ndërsa arrijnë në fund të jetës së tyre, na ndihmojnë në një farë mënyre për të ruajtur shëndetin e mirë të dhëmbëve”, tha Franco.

Një studim që detajon këto gjetje të botuar të enjten në revistën Nature Astronomy.

Fluori dhe universi i hershëm

Burime të tjera të mundshme të fluorit që shkencëtarët i kanë konsideruar përfshijnë yjet e degëve gjigante asimptotike, të cilët janë yje me masë disa herë më të madhe se dielli ynë. Por evolucioni i këtyre trupave qiellorë ndodh gjatë miliarda viteve, gjë që do të zgjaste shumë dhe nuk do të shpjegonte sasinë e fluorit të zbuluar në galaktikën e largët.

“Për këtë galaktikë, u deshën vetëm dhjetëra apo qindra miliona vjet që të kishte nivele fluori të krahasueshme me ato që gjenden në yjet në Rrugën e Qumështit, e cila është 13.5 miliardë vjet e vjetër. Ky ishte një rezultat krejtësisht i papritur”, tha bashkëautori i studimit Chiaki Kobayashi, një profesor në Universitetin e Hertfordshire.

“Matja jonë shton një kufizim krejtësisht të ri mbi origjinën e fluorit, i cili është studiuar për dy dekada”, shtoi ai.

Gjetja e fluorit në një galaktikë kaq të largët zgjeron shtrirjen e këtij elementi. Para këtij zbulimi, ai ishte zbuluar vetëm në galaktikën tonë të Rrugës së Qumështit dhe fqinjët e saj, si dhe në disa kuazare të largët, ose objekte qiellore të ndritshme që fuqizohen nga motorë të vrimave të zeza supermasive në qendër të disa galaktikave.

Por ky zbulim e vendos fluorin si një element që ka ekzistuar herët në univers.

Studiuesit mezi presin të vëzhgojnë galaktikën duke përdorur teleskopin jashtëzakonisht të madh, aktualisht në ndërtim në Kili dhe që pritet të fillojë vëzhgimet në vitin 2027, i cili mund të zbulojë më shumë detaje rreth NGP-190387 dhe mistereve të tij. /Telegrafi/