EULEX – Dështim sistematik dhe pak rezultate të mira

Misioni më i madh dhe më i shtrenjtë i BE për shtetin e së drejtës në Kosovë, EULEX, ndryshon formatin dhe në të ardhmen do merret vetëm me vëzhgimin e sistemit të drejtësisë në shtetin e vogël të Ballkanit.

Shteti i së drejtës nuk krijohet pa para. Kjo vlen edhe për Kosovën. Gati 1,5 miliardë euro ka investuar Bashkimi Evropian për misionin e shtetit të së drejtës në shtetin më të ri evropian. Mbas dhjetë vjet pune, EULEX do i dorëzojë kosovarëve pjesën ekzekutive të punës. Këtë vendim ka marrë javën e kaluar Këshilli Evropian.

Por, EULEX do të qëndrojë edhe dy vite të tjera në Kosovë për të vëzhguar dhe për të dhënë këshilla. Për këtë i janë vënë në dispozicion 83,6 milionë euro të tjera. EULEX u krijua në vitin 2008, për të ndihmuar në ngritjen e strukturave demokratike në Kosovën e ndarë nga Serbia dhe të banuar kryesisht nga shqiptarët.

EULEX filloi punën kur misioni i OKB në Kosovë, (UNMIK) u reduktua. Kosova nuk kishte instrumenta në atë kohë, për të ngritur shtetin e së drejtës. Mungonte kompetenca, kapacitetet dhe pavarësia. E gjithë administrata publike ishte e politizuar dhe e korruptuar.

Detyrë lufta kundër kriminalitetit të organizuar dhe korrupsionit

Andrea Lorenzo Capussela ka qenë në Kosovë kur EULEX filloi punën. Ai e vlerëson idenë e EULEX-it: “për të ndihmuar Kosovën, për të ngritur kapacitetet, për të trajnuar dhe vëzhguar, por kryesisht për të marrë përsipër segmentin delikat të sektorit juridik. Kosova kishte për detyrë të vendoste drejtësinë në vend”, thotë ish drejtuesi i sektorit ekonomik të Zyrës së Kontrollit Ndërkombëtar. Në shumë fusha delikate si për shembull për korrupsionin në nivel të lartë ose për krimet e luftës Kosova kishte policinë, prokurorë dhe gjykatës, që kishin të drejtë të arrestonin dhe të nxirrnin para gjyqit, ose të ofronin avokatin mbrojtës. Përveç kësaj ajo kishte për detyrë të kryente të njëjtën gjë në sektorin civil dhe në çështjet ekonomike për raste të vështira si në të drejtën e pronës dhe privatizimin.

Prej UNMIK-ut, Kosova trashëgoi një mal me gjithsej 1200 raste. 100 raste të tjera i shtoi EULEX vetë. Por EULEX nuk trashëgoi vetëm rastet, trashëgoi edhe pakënaqësinë e njerëzve që prisnin të vendosej drejtësia njëri mision mbas tjetrit. 2000 policë, gjykatës, roje burgu dhe doganierë u dërguan në Kosovë. 1000 kosovarë ishin në ndihmë të tyre.

Mbi përvojën e tij në Kosovë, Lorenzo Capussela ka shkruar një libër. Për Deutsche Welle ai shpjegon pse ishte i vështirë zbatimi i idesë.”E para ishte një detyrë e vështirë, që kërkonte një punë të madhe nga Bashkimi Evropian. Për fat të keq, makineria e politikës së jashtme të BE nuk tregoi këtu anën e saj eficiente. Së dyti, mungonte vullneti politik për ta kryer këtë detyrë si duhet. Dhe së treti, stabiltetit politik iu dha shumë më tepër peshë se zbatimit të shtetit të së drejtës.”

Pa ndarje nga politika

EULEX ka përpunuar 500 raste, një pjesë të të cilave i ka mbyllur kurse një pjesë i ka kthyer mbrapsht për mungesë provash. 800 raste të pazgjidhura i dorëzohen tani autoriteteve kosovare. Kosova merr përsipër përgjegjësinë për hetimet, ndjekjen penale dhe nxjerrjen para drejtësisë. Nëse do ketë mes tyre edhe politikanë mbetet të shihet. Sepse një nga pikat më të përmendur më shumë nga kritikët, ka qenë që edhe nëse shumë tregues thonë që elita politike është e përzier me korrupsionin dhe kriminalitetin e organizuar, asnjë prej tyre nuk është dënuar.

Capussela është i mendimit se menaxhmenti i EULEX ka qenë oportunist, nuk ka ushtruar presion sa duhet, por është fshehur pas rolit të këshilluesit. Për “dështimin” e EULEX-it, ai bën përgjegjës përzierjen në politikë. Ai e përshkruan kështu: “Nëse drejtuesi i misionit takohet çdo ditë, ose çdo javë me kryemistrin ose ministrat dhe me ambasadorët e BE-së, atëherë është e vështirë për prokurorët e misionit, të shkojnë të arrestojnë ministrin mëngjesin tjetër”.