Pse njerëzit kanë fobi?

Shumica e njerëzve mund të mendojnë për diçka që është veçanërisht e tmerrshme për ta.

Ndoshta ata kanë frikë nga merimangat ose kanë frikë nga fluturimi, gjë që disa studime sugjerojnë se prek rreth 1 në 5 persona.

Por pse përjetojmë frikë dhe fobi?

Së pari, është e rëndësishme të theksohet ndryshimi midis një fobie dhe një reagimi të arsyeshëm ndaj diçka që është e rrezikshme ose e paparashikueshme.

“Një fobi është një frikë nga një situatë ose objekt i caktuar që është jashtë proporcionit me realitetin objektiv dhe ndërhyn në jetën e një personi”, thotë Ron Rapee, profesor i psikologjisë dhe drejtor themelues i Qendrës për Shëndetin Emocional në Universitetin Macquarie në Australi.

“Shumica e fobive tregojnë në thelb të njëjtat karakteristika dhe ndryshojnë vetëm në fokusin e veçantë të frikës”, shton ai në një përgjigje për LIveScience.

“Karakteristikat e zakonshme përfshijnë shmangien e situatës ose objektit të frikësuar, mendimet e shqetësuara ose negative, dhe simptomat fizike kur përballemi me frikën, si rritja e rrahjeve të zemrës, zgjerimi i bebëzës dhe rritja e ritmit të frymëmarrjes”, tha Rapee.

“Shumica e njerëzve do të jenë të kujdesshëm kur ndeshen me situata ose objekte të rrezikshme, por ndonjëherë këto frika ‘realiste’ mund të lëvizin përtej asaj që shumica e njerëzve do ta shihnin si në përputhje me realitetin e situatës”, shpjegon Rapee.

Kjo është kur reagimet e njerëzve ndaj skenarëve të tillë priren të etiketohen si të tepruara ose irracionale.

Një neveri dobësuese ndaj ujit është, sipas Rapee, një shembull i një “masa paraprake” të arsyeshme, tërësisht racionale që mund të shndërrohet, për një arsye ose një tjetër, në një fobi të plotë. Dhe është e mundur që disa nga fobitë më të zakonshme, të tilla si frika nga lartësitë (akrofobia), të kenë lindur në fakt për shkak të presioneve evolucionare.

“Në shumicën e rasteve, fobitë gjenden në lidhje me objekte dhe situata realiste dhe të ndjeshme evolucionarisht”, tha Rapee. “Për shembull, pothuajse kurrë nuk shihet një fobi ndaj telave ose prizave elektrike (edhe pse këto mund t’ju vrasin), por është e zakonshme të shohësh fobi nga stuhitë, gjarpërinjtë ose merimangat – me fjalë të tjera, gjëra që mund të na vrasin në kohët e lashta”.

Megjithatë, është ende e paqartë pse frika ose kujdesi evoluon në një fobi për disa, por jo të gjithë.

“Një teori e zakonshme është se fobitë “mësohen” në periudhat kyçe të zhvillimit më herët në jetë dhe shumica e fobive shfaqen fillimisht në fëmijëri. Ky mësim mund të vijë nga një përvojë e keqe p.sh., të kafshuarit nga një qen, por ky është ndoshta përjashtim, pasi shumica e njerëzve me fobi nuk mund të raportojnë përvoja specifike traumatike”.

Teoria psikodinamike, e paramenduar për herë të parë nga Sigmund Freud, sugjeron se shumë sjellje dhe frikë mund të lidhen me përvojat në fëmijëri. Në raste veçanërisht traumatike, kujtesa e këtyre ngjarjeve të hershme të jetës mund të shtypet, pretendon teoria, dhe mund të përfundojë duke u manifestuar në fobi më vonë në jetë.

Megjithatë, disa ekspertë, si Joel Paris, një profesor i psikiatrisë në Universitetin McGill në Kanada, kanë sugjeruar se “mungesa e provave të forta dhe bindëse për teorinë” do të thotë se, ndërkohë që kujtimet e shtypura mund të luajnë një rol në zhvillimin e fobive për disa njerëz, nuk ka gjasa të jetë rasti për shumicën.

Në fakt, një person nuk duhet të ketë një përvojë negative për të zhvilluar një fobi; ata mund të shohin dikë tjetër të ketë një përvojë të keqe, ose t’u thuhet ose tregohet vazhdimisht se diçka është e rrezikshme.

Me fjalë të tjera, një prind që shpesh paralajmëron një fëmijë për oqeanin e rrezikshëm, ose një person që shikon filma të tillë si “Nofullat” dhe “Titanic”, të cilët shfaqin detin si kërcënues dhe vdekjeprurës, mund të katalizojë zhvillimin e talasofobisë, një frikë nga trupa të mëdhenj uji.

“Me kalimin e kohës, ky [mësim] mund të shkaktojë që frika të grumbullohet rreth kafshëve, objekteve ose situatave të caktuara,” tha Chris Askew, një pedagog në psikologji në Universitetin e Surrey në Britani të Madhe.