Adrian Anthony Gill dhe “artistët” që rikthyen “Prefektin” në teatër: Me shqiptarin më së keqi tallet … shqiptari!

Në vitin 2006, Adrian Anthony Gill e boton një shkrim në “Sunday Times”. Shkrimi me titull “Shqipëria, toka që koha e harroi”, është hequr nga interneti në bazë të ankesave të shqiptarëve që e kanë cilësuar si antishqiptar, racist e të mbushur me të pavërteta. Këtë vendim e merr trupi rregullator – Komisioni i Ankesave – që përfshin botuesit kryesorë të Britanisë së Madhe.

I mbaj mend reagimet kundër këtij shkrimi, në forume e në mediat e Shqipërisë. Kanë reaguar edhe shqiptarët e Kosovës. Por, në Shqipëri nuk kishte shumë reagime kur, po atë vit, Maks Velo e ofendoi shqiptarin e Kosovës me zhargonin fashist të regjimit të Milosheviqit. Njësoj si Gilli Shqipërinë.

Arsyeja pse i rikthehem këtij shkrimi është se këto ditë në Tiranë u inskenua, sërish, “Prefekti” – këtë herë me regji të Spiro Dunit e me Arben Derhemin në rolin kryesor (që bënte zhurmë për mbrojtjen e ndërtesës së vjetër të Teatrit Kombëtar, po që shpejt i tradhtoi shokët); një “komedi” që e baltosi një intelektual e patriot si Qazim Mulleti dhe që e shkatërroi jetën e gruas e fëmijës të vetëm të tij, Reshitit (që përfunduan të përbuzur nëpër kampe). Reshiti u internua si i ri, del nga internimet si plak. I tallur gjithmonë, si “Shiti” i “Prefektit”. Prandaj, nuk u martua e as krijoi familje. “A ka më fatkeq se unë? Gjithë jetën u talla, u përqesha, me emrin tim u abuzua. Cili djalë do të sillej ashtu me një baba aq të mirë, të mrekullueshëm si i imi, që ishte i kulturuar, që kishte dhënë ndihmesën për Shqipërinë, që kishte studiuar e mbaruar universitetet dhe e kaloi jetën në mërgim, larg atdheut”, ka thënë ai (siç citohet nga një dokumentar i përgatitur nga gazetarja Admirina Peçi).

Duhet të përsëritet kjo: Qazim Mulleti ishte poliglot, i shkolluar në Turqi e në Austri, patriot që luftoi edhe për Kosovën e që si prefekt i Tiranës i realizoi ndërtesat më moderne të asaj kohe, që edhe sot janë identitet i qendrës së kryeqytetit të Shqipërisë.

E, ai ende tallet … nga Njeriu i Ri shqiptar i “demokracisë”.

Por, të kthehemi te shkrimi kontrovers i Gillit, që vërtetë është tallës ndaj shqiptarëve dhe që nuk të bën të ndihesh mirë kur e lexon. Por, fyese është edhe rivënia në skenë e “Prefektit” – sidomos kur dihet se artistët, në botën normale e humane, kanë për detyrë t’i afrojnë njerëzit e të mos krijojnë ndarje e konflikte.

Gill shkrimin e tij e nis me fluturimin me kompaninë “Albatros Airways”. Sipas tij, shqiptarët janë të vetmit që i emërtojnë aeroplanët me emrin e një zogu që është sinonim i fatkeqësisë e që, në rastin e Shqipërisë, nuk i afrohet Adriatikut (që prek brigjet e Shqipërisë).

Për të Shqipëria është vend për të qeshur; është edhe tragjik. E përqesh Tiranën ku ballafaqohen arkitektura fashiste me atë komuniste, ndërsa për Edi Ramën thotë se – meqë Njeriu i Ri shqiptar më 1992 nuk mundte të ndryshonte asgjë pas mizërisë dhe monotonisë 50-vjeçare komuniste – solli “ndriçim” me ngjyrat të cilat kompania angleze “Homebase” nuk mundte t’i shiste.

E përmend se Traktati i Londrës i vizatoi kufijtë e Shqipërisë për të kënaqur Serbinë, Greqinë e Rusinë, e për t’i lënë shumicën e shqiptarëve jashtë shtetit të ri, sidomos Kosovën. Ndërkaq, shton se Shqipëria u bë vend i eksperimenteve ku Ahmet Zogu u bë monarku i fundit i vetëshpallur në Evropë, një burrë që edhe Charlie Chaplinin do ta bënte të dukej serioz (e që pas pushtimit nga Italia, sundoi nga hoteli luksoz “Ritz” në Londër). Për Enver Hoxhën ka thënë se ishte një nga diktatorët më të çuditshëm të Luftës së Ftohtë që e bëri Shqipërinë shtetin e vetëm maoist në Evropë.

Gill ka shkruar se Shqipëria është vatër e tregtisë së seksit në Evropë; se shqiptarët i kontrabandojnë në Perëndim femrat nga Ukraina e nga Moldavia; se e kontrollojnë tregun më të madh të armëve ilegale, me kallashnikovin më të lirë që mund të blihet. Pas viteve të talljeve e pushtimeve thotë se shqiptarët u bënë të frikshëm. Flet për hakmarrjen dhe foshnjat që lindin për të vdekur, për çka Kanunin e Lekë Dukagjinit e quan “Doracak për vrasësit”. “Prandaj, shqiptarët janë të mirë në organizimin e krimit”, thotë ai. Ndërsa, shqipja për të është një gjuhë që ka pak gjuhë të njohura të përafërta me të (e me shumë shkronja). “Thonë se është e pamundur ta mësosh shqipen pas moshës dyvjeçare. Thonë se ka theks të rëndë. Fakti se nuk e flet askush tjetër, është kod i gatshëm për kriminelët”, shton ai.

Ai flet edhe për ndarjet mes toskëve dhe gegëve. Gegët thotë se janë të ashpër, të paprekshëm, agresivë; jugorët janë të edukuar, të civilizuar, të italianizuar. “Si Anglia”! Tallet me mënyrën e jetesës së fshatarëve, pranë bagëtive, si në Evropën e shekullit XVI; tallet edhe me bunkerët kudo, të ndërtuara nga paranoja e Enver Hoxhës.

“Industria më e madhe në Shqipëri është spastrimi i parave dhe ndërtimtaria, si mënyrat më të lehta për ta kthyer vesin në virtyt. Ka mijëra ndërtesa pa kulm apo pa dritare, me flamurin ikonik shqiptar tek valon e që, përshtatshëm, është shqiponja me dy krena që sheh në dy drejtime të njëjtën kohë”, thotë ai. “Shqipëria është rrethuar përherë nga armiqtë, por është ndarë edhe mes vete”.

Shkrimi i Gillit dhe reagimet e shqiptarëve ndaj tij ta kujtojnë një rrëfim të Skënder Luarasit që ishte kundërshtar i madh i Ahmet Zogut. Në një udhëtim për në Bari, me një italian që e quajti Zogun të shëmtuar, Luarasi reagon. “Kë shan ti mor mut! Mbretin tonë?! E ke parë more sa i bukur, i gjatë e i drejtë si selvi është, dhe atë Viktor Emanuelin tuaj e përdor për lugë këpucësh po të dojë! Po sa gjuhë flet mbreti ynë, i juaji nuk di fjalë në italisht more qyqan”, citohet të ketë thënë ai (sipas Ilir Kadisë që e kishte dëgjuar këtë rrëfim nga Omarët e Gjirokastrës).

Morali i këtij rrëfimi me Skënder Luarasin mëtohet të jetë ky: Jashtë Shqipërie Shqipëria nuk shahet! E brenda, po, të shahet e të përdhoset!

Gazetari Adrian Anthony Gill vdiq më 2016. Në In Memoriamet e publikuara pas vdekjes së tij u cilësua si “një nga stilistët më të mëdhenj të gazetarisë moderne” dhe si “gjigant mes gazetarëve”. Kur është fjala te Komisioni i Ankesave, deri më 2010 ishin 62 të tilla kundër tij. Sepse, ai nuk është marrë, si me inat, veç me shqiptarët. Më 1997 uellsianët i cilësoi si “llafazanë dinakë, gënjeshtarë të pamoralshëm, trollë të vegjël të vonuar, të paarsyeshëm, të errët, të shëmtuar e të ashpër”. Për kontenë e Norfolkut ka thënë se është “hernia në fund të Anglisë”. I ka tërbuar aktivistët për mbrojtjen e shtazëve, kuzhinierët e pronarët e restoranteve, të famshmit e Britanisë së Madhe, grupet e caktuara shoqërore, si homoseksualët (për shqiptarët ka thënë se nuk e vendosin rripin e sigurisë në vetura, sepse e cilësojnë si simptomë të homoseksualizmit pasiv) …

Por, më 2006, Gilli ishte shumë i urryer nga shqiptarët, pa çka që në shkrimin e tij ka shumë të vërteta, p. sh. kur thotë se studenti është si vokacion meqë nuk kanë punë për të studiuar, apo se shqiptarët, me Skemat Piramidale, donin të jetonin pa punuar. Nuk ka gënjyer shumë as për krimin e organizuar, as për Ahmet Zogun e as Enver Hoxhën; as për armiqtë e jashtëm e as ata të brendshëm. Dhe, në mënyrë indirekte e fajëson të kaluarën komuniste. Por, kjo e kaluar nuk e ka veç një adresë e një emër për t’u fajësuar – Enver Hoxhën. Fajtorë ishin shumica që duruan dhe e përbuzën tjetrin. Si Reshitin, të birin e vetëm të Qazim Mulletit, që edhe fëmijët e tallnin. Kështu e rrëfen ai një episod të jetës së tij: “Morëm leje dhe dolëm në qytetin e Lushnjës. Në një moment më thotë nëna: ‘Shiti, dikush po na thërret’! Më erdhi shumë keq, por u detyrova dhe i thashë: ‘Non’ nuk o t’u na thirr kush, po nga altopalanti jepet komedia e po na qeshin, po na tallin, po na vënë në lojë, po argëtohen’. Ajo m’u përgjigj: ‘Na marrshin të keqen’! Dhe, unë i thosha vetes: ‘Na i morën të gjitha, na çvatën, por na dëmtuan edhe imazhin tonë të mirë; tani ishim vetëm personazhe groteske, butaforike’. U larguam nga qyteti, dorë për dore, nënë e bir. Ecnim në drejtim të kampit të internimit”!

Kur jemi te Gilli, vlen të përmendet vepra “Guernica” e Picassos, e realizuar më 1937 kur Gjermania naziste bëhej gati për luftë e Hermann Goering – për ta testuar aviacionin, e gjoja për ta mbrojtur gjeneralin Franco – e bombardon qytetin Gernika. Bombardimi ishte i tmerrshëm, për çka Picasso inspirohet për pikturën e tij anti-luftë, “Guernica”. Pas pushtimit nazist të Francës, Picasso nuk u largua nga Parisi. Gjatë një kontrolli të Gestapos, kur një oficer gjerman e sheh fotografinë e pikturës “Guernica”, e pyet: “E ke bërë ti?” “Jo, e keni bërë ju!”, përgjigjet Picasso.

Pra, për shumë tallje të të huajve, arsyet duhet kërkuar edhe te shqiptarët. Ndërsa, arti nuk bëhet për të qenë veç lajm që nxit veç debate koti, aq më pak për ta linçuar dikë apo për të hapur plagë të pashëruara. Përderisa nuk ka empati për vuajtjen e njeriut të vet, për të vërtetën, për të ardhmen e brezave të rinj, shqiptari do të tallet gjithmonë nga i huaji. Fatkeqësisht, shqiptari tallet më së shumti me veten. Prandaj, në pjesën më të madhe të shkrimit të Gillit bashkautorë janë shqiptarët. Përfshirë Spiro Dunin e Arben Derhemin. Sepse, siç ka thënë Faik Konica në një shkrim të botuar në “Albania”, më 1897: shqiptarët janë të prirë për të përmendur armiqtë, si dhelpërinë e grekut, gjarpërinë e shqeve (serbëve) dhe trashërinë e halldupëve (osmanëve dhe atyre që ua mbajnë anën atyre), por nuk e pranojnë këtë: se armiqtë e Shqipërisë janë shqiptarët, e jo të tjerët.