Çfarë do të ndryshojë te Turqia pas presidencës ekzekutive të Erdoganit?

Zgjedhjet e Turqisë kanë përfunduar, por dinamika që do të dalë pas hyrjes në një sistem të ri ekzekutiv presidencial ende duhet të shihet në praktikë.

Sipas rezultateve jozyrtare të njoftuara nga mediat shtetërore, Rexhep Tajip Erdogan fitoi 52.5 për qind të votave në garë për t’u bërë presidenti i parë ekzekutiv i vendit me kompetenca të rritura dukshëm.

Dhe siç shkruan Aljazeera, përcjell Telegrafi, degët e qeverisë turke tani do të fillojnë të zbatojnë një sërë ndryshimesh kushtetuese të miratuara në një referendum vitin e kaluar.

Sipas sistemit të ri, Erdogan i rizgjedhur do të jetë në gjendje të emërojë nënkryetarët, ministrat, zyrtarët e nivelit të lartë dhe gjyqtarët e lartë, si dhe të shpërndajë parlamentin, nxjerr dekrete ekzekutive dhe të imponojë një gjendje emergjente.

Erdogan, i cili ka qenë në pushtet për më shumë se 15 vjet, ka theksuar në mënyrë të përsëritur nevojën për të pasur një presidencë të fuqishme ekzekutive për të krijuar një vend të besueshëm dhe të qëndrueshëm që do të marrë “hapa për të ardhmen në një mënyrë më të fortë”.

Opozita, aleatët perëndimorë të Turqisë dhe kritikët e tjerë, megjithatë thonë se sistemi i jep presidencës fuqi të mëdha të reja, duke lënë mënjanë kontrollet dhe balancat e nevojshme.

Ndërkohë analisti dhe kolumnisti Avni Ozgurel thotë se ndërkohë që sistemi i ri do të lejojë që Turqia të qeveriset në një mënyrë më efikase dhe të qëndrueshme në afat të gjatë, ajo do të ballafaqohet me probleme gjatë fazës fillestare të zbatimit.

“Erdogan dhe ekipi i tij do të fitojnë përvojë dhe do të përpiqen të korrigjojnë të metat e sistemit gjatë zbatimit të tij”, vlerëson ai, duke shtuar se do të ketë dekrete të reja dhe legjislacion për ta arritur këtë.

Gjendja e jashtëzakonshme

Gjendja e ekonomisë mbizotëronte në diskutimet në prag të votimit, që erdhi kundër një sfondi kontradiktor të rritjes – me 7.4 për qind vitin e kaluar dhe një valutë vendase në rënie, poshtë 20 për qind kundrejt dollarit amerikan.

Valuta, së bashku me inflacionin në rritje, do të mbeten çështjet më urgjente për administratën e re të Erdoganit në frontin e brendshëm, ndërkohë që, në nivel ndërkombëtar, fokusi do të jetë në lidhjet e Ankarasë me Perëndimin.

Aleatët e Perëndimit dhe grupet e të drejtave të Turqisë kanë dënuar në mënyrë të përsëritur arrestimet dhe spastrimet e qeverisë në mes të një gjendjeje emergjente që ka ndodhur që nga një grusht shteti vdekjeprurës i dështuar në vitin 2016.

Ankara, megjithatë, thotë se lëvizjet janë në përputhje me sundimin e ligjit dhe kanë për qëllim heqjen e mbështetësve të Fethullah Gulenit, një udhëheqës fetar i cili tanimë gjendet në SHBA, që u akuzua për grushtshtetin, nga institucionet shtetërore dhe pjesët e tjera të shoqërisë.

Gjithsesi, Ozgurel pret se marrëdhëniet e ashpra të Erdoganit me Perëndimin dhe tensionet e brendshme do të fillojnë të lehtësohen pasi presidenti të realizojë një premtim zgjedhor për të hequr masën e emergjencës së shpejti, pasi mori kryesinë ekzekutive.

“Mënyra se si funksionon gjyqësia turke do të ndryshojë pasi të hiqet gjendja e jashtëzakonshme”, konsideron ai. “Kanalet gjyqësore do të jenë të hapura – dhe kjo do të fillojë lehtësimin e tensioneve ekzistuese nga brenda dhe nga jashtë”.

AKP humbi votat

Ndryshe nga suksesi i Erdoganit, Partia e tij për Drejtësi dhe Zhvillim (AK Party) humbi shumicën në asamblenë prej 600 vendesh duke pretenduar 295 vende, sipas rezultateve jozyrtare.

Në 42.5 për qind, partia humbi shtatë për qind krahasuar me zgjedhjet e fundit parlamentare në nëntor 2015.

Megjithatë, Aleanca Popullore, një bllok zgjedhor midis Partisë AK dhe Partisë së Lëvizjes Nacionaliste të ekstremit të djathtë (MHP), ende ka shumicën me një numër të parashikuar prej 343 vendeve. Të dyja palët kanë sinjalizuar se do të mbajnë një front të bashkuar në parlament.

Edhe pse shumica e tyre parlamentare është e mjaftueshme për të miratuar legjislacionin e ri, të dy aleatët ende nuk i kanë 360 votat e nevojshme për të realizuar një ndryshim kushtetues të miratuar në një referendum në sistemin e ri.

Mesut Yegen, një profesor me Universitetin e Stambollit Sehir, thotë se Erdogan mposhti dhe shmangi të gjitha pengesat në rrugën e tij për të realizuar qëllimin e tij për t’u bërë presidenti i parë ekzekutiv i Turqisë.

“Ka të ngjarë që Erdogan dhe partia e tij të vazhdojnë të bashkëpunojnë me MHP, nëse dëshiron të vazhdojë me zbatimin e politikave që ka ndjekur në vitet e fundit. Në këtë rast, Partia AK do të jetë e lidhur me MHP”, ka thënë Yegen për Al Jazeera.

Megjithatë, Yegen theksoi se praktikat e fundit nën gjendjen e jashtëzakonshme krijuan tensione të mëdha brenda Turqisë dhe e vendosën qeverinë në një pozicion të vështirë ndërkombëtarisht duke sjellë kritika ndaj të drejtave të njeriut dhe standardeve demokratike në vend.

“Tani që Erdogan ndjehet komod, pika e tij e pushtetit mund ta lejojë atë të hapë një faqe të re nëse ai dëshiron. Prandaj, ai mund të mos ndihet i detyruar në MHP në një pikë të caktuar dhe të bashkëpunojë me partitë e tjera, të majtë] CHP dhe Partia [e djathtë] IYI, në fusha të ndryshme të politikave”, ka vlerësuar Yegen.

Opozita më e fortë

Në zgjedhje, rivali më i afërt i Erdoganit, Muharrem Inci i partisë kryesore opozitare (CHP), mori 30.8 për qind të votave, dukshëm më e lartë se 22.6 për qind e partisë së tij, pas një fushate energjike.

Që nga themelimi i vitit 2002 të AKP, pjesëmarrja e CHP në votim nuk kishte kaluar kurrë 26 për qind. Hera e fundit që tejkalonte edhe 30 për qind në zgjedhjet ishte në vitet 1970.

Analistët thonë se emergjenca e Inci sinjalizoi për herë të parë se mund të kishte një alternativë të besueshme ndaj Erdoganit, duke tejkaluar udhëheqësin aktual të CHP, Kemal Kilicdaroglu.

“Në një botë të përsosur, Inçi duhet ta marrë menjëherë kryesimin e CHP-së, sepse mesazhi [që vjen nga kutia e votimit] është i qartë. Ai ka vërtetuar se linja e tij në fakt mund të rrisë CHP-në me retorikën e tij të gjerë”, ka thënë Yegen për Al Jazeera.

E me këtë edhe Ozgurel bie dakord: “Në një demokraci perëndimore, një lider partiak në këtë situatë do të mblidhte një kongres partiak për të zgjedhur menjëherë një udhëheqës të ri, për të mirën e partisë”. /Telegrafi/