Si e kontrollon dhimbjen sistemi opioid

Opioidet i shfaqin veprimet e tyre farmakologjike nëpërmjet tre receptorëve opioid, mu (μ), delta (δ) dhe kappa (κ), gjenet e të cilëve janë klonuar (Oprm, Oprd1 dhe Oprk1). Receptorët opioid në tru aktivizohen nga një grup peptidesh endogjene, siç janë enkefalinet, dinorfinet dhe endorfinet, të cilat lirohen nga neuronet. Receptorët opioid mund të aktivizohen edhe nëpërmjet rrugës ekzogjene nëpërmjet opiateve alkaloide, të cilët janë analgjetikët më të vlefshëm në mjekësinë bashkëkohore.

Burimi: European College of Neuropsychopharmacology

Duke vepruar në receptorët opioid, opiatet si morfina dhe heroina (derivat i përafërt kimik), janë larguesit më të fuqishëm të dhimbjes, mirëpo ato shkaktojnë vartësi të madhe. Për të kuptuar se si molekulat veprojnë në tru dhe kontrollojnë sjelljen, mund të manipulohen gjenet, duke i koduar këto molekula në organizmat e ndërlikuar (si p. sh. te miu), dhe kështu të studiohen pasojat e këtyre manipulimeve gjenetike të planifikuara ‘in vivo’.

Sot, modelet e minjve të modifikuar paraqesin një arritje të madhe për të kuptuar funksionin e trurit. Krahasimi direkt i minjve me mungese të secilit nga gjenet e receptorëve opioid, tregon se receptorët mu (μ) dhe delta (δ) veprojnë në mënyrë të kundërt për rregullimin e reagimit emocional. Kjo e dhënë reflekton një aspekt të ri për interaksionet e μ dhe δ receptorëve, që bie ndesh me teorinë e mëparshme sipas së cilës, aktivizimi i receptorëve μ dhe δ jep efekte të ngjashme biologjike.

μ – receptori opioid

Zbulimi se karakteristakat analgjetike dhe adiktive të morfinës shfuqizohen te minjtë të cilët kanë mungesë të receptorit – μ opioid, ka vërtetuar në mënyrë të qartë që μ – receptorët ndërmjetësojnë edhe aktivitetin terapeutik edhe efektet anësore të morfinës.

Një seri studimesh kanë treguar që veçoritë e alkoolit, kanabinoideve dhe nikotinës (të cilat veprojnë në receptorë të ndryshëm) te këta minj mutantë, janë po ashtu të dobësuara. Kështu, afrimi gjenetik i paraqet μ – receptorët si konvergjentë molekularë, të cilët ndërmjetësojnë riforcimin e drejtpërdrejtë të aktivitetit (të morfinës) ose aktivizimin indirekt (substancat jo opioide).

Mungesa e gjenit të μ – receptorit te minjtë tregon një humbje të analgjezionit dhe vartësisë të shkaktuar nga morfina, duke e rritur ndjeshmërinë ndaj stimujve të dhimbjes, zvogëlon vetitë e barnave abuzive jo-opioide dhe ndryshon përgjigjet emocionale.

δ – receptori opioid

Analizat treguan një ndryshim te papritur të reagimit emotiv te minjtë me mungesë të δ – receptorit. Minjtë mutantë shfaqën nivele të rritura të shqetësimit dhe sjellje të ngjashme me depresionin. Këto zbulime bartin implikime të rëndësishme në fushën e studimit të opioideve, si dhe zbulojnë potencialin terapeutik të receptorëve δ në trajtimin e çrregullimeve të disponimit.

Zbulimet më të reja paraqesin vizualizimin e drejtpërdrejtë të një receptori opioid në trurin e miut. Kombinimi i proteinave fluoreshente, gjenetikisht të koduara (proteina e gjelbër fluoreshente – GFP, e marrë nga Aequora victoria) me minjtë e modifikuar gjenetikisht, i jep një kuptim fascinant studimeve lidhur me proceset biologjike te sisorët.

Proteinat fluoreshente, gjenetikisht të koduara, paraqesin molekula unike me kontrast të lartë, markerë joinvazivë molekularë për imazhim të drejtpërdrejtë të organizmave të ndërlikuar dhe sigurojnë zbulimin e lokalizimit të receptorit dhe funksionin e tij ‘in vivo’. Kështu janë identifikuar receptorët e gjeneve të koduara nga një sistem i përbërë neuromodulator, dhe është zhvilluar planifikimi i gjeneve për të sqaruar funksionin e këtyre gjeneve në trurin e gjitarëve.

Është zbuluar që μ – receptorët kontrollojnë stimulimet, përderisa δ – receptorët rregullojnë përgjigjet emocionale, dhe për herë të parë një manipulim gjenetik është studiuar për të kuptuar imazhin funksional të receptorëve opioid ‘in vivo’.

Përfundim

Sistemi opioid përbëhet nga tre receptorë: μ, δ dhe κ, të cilët stimulohen nga një grup peptidesh endogjene opioide. μ – receptorët opioid paraqesin molekulat kyçe që nxisin sistemet stimuluese të trurit dhe fuqishëm inicojnë shprehinë e vartësisë. Mungesa e μ – receptorëve shfuqizon efektin analgjetik të morfinës, si edhe vartësinë psikike. Këta receptorë ndërmjetësojnë efektet terapeutike (analgjezionin) dhe efektet anësore (vartësinë) të morfinës.

Studimet e minjve mutantë sugjerojnë për një rol të μ – receptorëve në sëmundjet e karakterizuara me deficit në sjellje, siç është sëmundja mendore ose çrregullimi në reagim. Të dhënat po ashtu pasqyrojnë minjtë me mungesë të μ – receptorëve si modele të nevojshme për të vlerësuar pasojat e deficitit në sistemin e njohjes gjatë zhvillimit dhe rritjes.
Veçoritë stimuluese të substancave abuzuese, opioideve dhe jo-opioide (kanabinoideve, etanolit, nikotinës), mungojnë te minjtë që nuk posedojnë μ – receptorët. Bllokimi i këtyre receptorëve mund të ndihmojë për trajtimin e narkomanëve.

Të varurit nga opiatet (të cilët kryesisht abuzojnë heroinën, që është agonist μ – opioid) shfaqin një incidencë të lartë të çrregullimeve depresive, të cilat duket që i kontribuojnë gjendjes adiktive. Po ashtu, trajtimi i gjendjes kronike të dhimbjes përfshin edhe terapinë antidepresive. Kështu, përveç veprimit të fuqishëm analgjetik, δ – agonistët mund të shfrytëzohen në përmirësimin e gjendjes emocionale dhe në të ardhmen mund të konsiderohen si terapi alternative për lehtësimin e çrregullimeve afektive. /Telegrafi/