Opinione

Mitologjia e së dielës

1. Gjergj Kastrioti

Ne jemi një popull që ka provuar se si është kur t’i marrin të gjitha: tokën, gjuhën, njerëzit, kamjen, historinë, fenë, qenët e Sharrit, këngët, ninullat, gënjeshtrat dhe përrallat. Kur të lënë lakuriq, veshur veç me hijen e bruztë të qiellit që qanë, e ke zor të mbetesh, të rilindesh. Ne jemi pra, një popull që vije nga dallgët e përgjakura mosqenies, nga shtypja e përjetshme. Dhe si i tillë, për t’i ruajtur shenjtëritë e veta, popullit tonë i është dashur të gjej zgjidhje nga thellësitë e kreativitetit të vet.

Më kujtohet hyrja e Skënderbeut në jetën time. Ai që kishte pushtuar kalatë e botës, s’e kishte për llaf të pushtonte zemrën e një trevjeçari. Ishte verë dhe hënë e plotë. Gjyshja thotë: e sheh kalin e Skënderbeut atje lartë?! Ishin hijet e maleve të hënës që se si dukeshin si një kalë i harbuar. Edhe sot, pas 35 vjetësh, kur jam pjekur aq sa të mos i besoj as vetës sime, sa herë shikoj hënën, besoj se atje është Skënderbeu, të cilin, që të mos na e vidhnin si gjithçka tjetër, duart e mençura të brezave të kombit e kishin vënë lart në qiell, ku s’e arrinte dot njeri.
Tash, kur po bëhet Atdheu, dikush iu rrek shpërfytyrimit të Heroit. Është mekanika e luftës kundër vlerave të paprekshme të kombit. Është sfida e vazhdueshme e rrënimit të kryefjalëve, kryevlerave, kryesinjifikatorëve. Një mekanizëm që për mijëra vjet rrënon natën çfarë ndërtojmë ne ditën.

Një ndër recipimet e para të figurës së Gjergj Kastriotit në kulturën evropiane është edhe universi i mrekullueshëm i eseve të eruditit francez Michel de Montaigne, ku ai, jo më shumë se gjysmëshekulli pas vdekjes së heroit, e përshkruan atë si një prijës të patundur, të paepur dhe të mëshirshëm.

2. Gjuhët të tjerëve

Natyra e pushtimeve është më baloze te fjalët, se te shpatat. Armatat e fjalëve të huaja, gjatë mijëvjeçarëve të robërisë, janë ngjitur keq në trupin e gjuhës sonë dhe, porsi lëngatë lebre, po e shëmtojnë atë gjithkah, dhe çdo çast, dhe pa mëshirë.

Kur ke jetuar gati dy dhjetëvjetësha larg vendit dhe popullit dhe je pjekur në një kulturë tjetër, edhe gjuha, si struktura e të menduarit, i nënshtrohet zhvillimeve të sociolektit. Por, për ta mbrojtur nga shpërfytyrimi njeriu duhet të lexojë sa më shumë në gjuhë amtare.

Në kohë robërie materia e lexueshme e Atdheut, për një mërgimtar, kufizohet në gazeta që kumtojnë dhunën, por jo zhvillimet shpirtërore të vendit. Për këtë arsye Atdheu bëhet gjithnjë e më i largët dhe më i panjohur për të, kështu që kthimi pas shumë vjetësh paraqet sfidë gati të pambijetueshme. Sepse Atdheu ka ndryshuar shumë dhe imazhi tij i konservuar në zemër s’përkon as për së afërmi. Atdheu ka ndryshuar sidomos në raport me gjuhën e tij.

Sa herë që shkoj në të pame, njerëzit përshëndeten me ‚merhaba’, me ‚selam alejkym’, me ‚ejvallah’. Asnjë ‚mirë se erdhe’, asnjë ‚mirë se ju gjeta’, asnjë ‚tungjatjeta’.
Ku jemi kështu?

3. Ilirida

Ata janë atje. Të nënçmuar, të shtypur dhe të diskriminuar si më parë. Pjesa e pandashme e Kombit, që përpëlitet nëpër skenarët shkombtarizues të sllavëve të atjeshëm. Asgjë nga marrëveshjet nuk është realizuar: atje jemi prapë njerëz të rendit të dytë, gjuhë e rendit të dytë, kulturë e rendit të dytë. Marrëveshja e Ohrit?? Fatamorganë në mes të shkretëtirës.

Para dy javësh shkaktova një incident me policinë kufitare maqedonase. Në Qafë Thanë. Po kthehesha nga Tirana, dhe si zakonisht, sa herë kaloj nëpër kufij të huaj që bëjnë në mes të tokave tona, më zihet fryma dhe zor e përmbaj vetën. Ata filluan të flasin diç në gjuhën e tyre. Unë u flisja shqip. Më kërkojnë një sigurim tjetër. U them të mos më lodhin, se pasaporta është diplomatike dhe se jam për ngut. Nuk më lënë të kaloj. Unë insistoj, ata kundërshtojnë. Pastaj fjala tërheq fjalën. Jam unë që ngris zërin, që shaj kufirin, që them se Shqipëri është këndej dhe andej, dhe shkoni kah keni ardhur. Ai, që bëhej si shefi i tyre, më kërcënon se do të më arrestojë po s’u largova dhe unë i tregoj poshtë (më falni!!) mes këmbësh se ç’arreston ai.