A do të vdesë e fundit, demokracia?

Në fund të viteve 1970 dhe në fillim të viteve 1980, ekspertë të shquar për marrëdhënie ndërkombëtare, si filozofi politik i ndjerë francez, Pierre Hassner, argumentuan se bota po përjetonte një proces të rënies konkurruese midis Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Sovjetik. Për këtë të fundit, konflikti në Afganistan ishte gati të bëhej një dështim edhe më i kushtueshëm sesa lufta e Vietnamit kishte qenë për Amerikën. Deri në vitin 1989, verdikti ishte i qartë: Bashkimi Sovjetik ishte atrofizuar shumë më shpejt se ShBA-ja dhe perandoria e tij u shemb, perandoria e gabimeve dhe kontradiktave të veta.

Sot, koncepti i rënies konkurruese të modeleve ideologjike dhe politike duket se është i rëndësishëm edhe një herë. Në një intervistë të fundit me gazetën “Financial Times”, Presidenti rus Vladimir Putin deklaroi se ideali liberal demokratik ishte bërë “i vjetruar”. Megjithatë, turmat e protestuesve që demonstrojnë në rrugët e Moskës dhe ato shumë më spektakolare në Hong Kong, sugjerojnë se modeli autoritar ka mjaft probleme të vetat.

E vërtetë, demokratët e shqetësuar tani kanë frikë se bota ka hyrë në një fazë të tretë, më të errët të historisë së saj të pasluftës. Faza e parë, nga 1945 deri në 1989, u mbizotërua nga Lufta e Ftohtë. E dyta, midis viteve 1990 dhe 2016, përfaqësonte një fitore të brishtë për regjimet demokratike liberale. Por, tani, argumenti shkon, bota është në një epokë të re, të rrezikshme populiste që filloi me fitoren e mbështetësve të Brexit-it në Mbretërinë e Bashkuar dhe zgjedhjen e presidentit Donald Trump në ShBA.

Megjithatë, ky interpretim mund të pasqyrojë gjendjen aktuale të përgjithshme të pesimizmit dhe të dorëheqjes, po aq sa realitetin objektiv. Vetë populizmi aktualisht është nën sulm në disa vende të Evropës Qendrore, përfshirë Republikën Çeke, Sllovakinë dhe Rumaninë. Dhe, në Francë, presidenti Emmanuel Macron po mbron modelin klasik liberal demokratik shumë më fuqishëm se sa e prisnin shumë kritikë të tij.

Raportet për rënien e demokracisë dhe lirisë dhe fitoren e populizmit dhe autoritarizmit, janë pra të parakohshme. Nëse ndonjë gjë tjetër, dëshira për liri dhe demokraci është në rritje. Kjo sugjeron që arsyeja ende nuk është shtypur nga emocionet negative.

Kështu, mbetet pyetja e vjetër: cili model – demokracia apo autokracia – është më i prekshëm? Rezultati nuk është i paracaktuar, dhe sigurisht që do të varet nga personalitetet politike, ngjarjet dhe kulturat.

Në këtë drejtim, zgjedhjet presidenciale të ShBA për vitin 2020 mund të ishin vendimtare. Për më tepër, pasiguria në lidhje me rezultatin është më e madhe sesa ishte para dy zgjedhjeve të kaluara. Me të drejtë, pak njerëz menduan se Barack Obama do të humbiste në vitin 2012. Dhe, gabimisht, shumë pak menduan se Trump do të fitonte në vitin 2016. Gara e vitit 2020, përkundrazi, duket e hapur.

Pasi kanë gabuar kaq shumë në vitin 2016, shumica e komentuesve, përfshirë edhe mua, po përpiqen të tregohen më të kujdesshëm këtë herë. Megjithatë, segmente të konsiderueshme të elitës globale financiare dhe ekonomike duket se mendojnë se nëse ShBA nuk bie në recesion në muajt e ardhshëm, Trump do të rizgjidhet. Për më tepër, prognoza e tyre nuk bazohet vetëm në frikën se mos gabohen përsëri; shumë duket se e kanë pranuar një rezultat të tillë, dhe disa madje mund të shpresojnë për të.

Në këtë pikë, krahasimi me vitet 1930 në mënyrë të pashmangshme më vjen në mend. Sigurisht, Trump dhe Adolf Hitler kanë pak të përbashkëta. Por në pranimin e tyre të rizgjedhjes së Trumpit, pjesë të mëdha të shoqërisë liberale po sillen si elitat financiare dhe industriale të Gjermanisë kur Hitleri u ngrit në pushtet në vitet 1930. Në atë kohë, bankierët dhe bosët gjermanë mashtruan veten duke menduar se ata mund ta kontrollonim kancelarin e ri vulgar të vendit të tyre. Dhe, ishin të bindur se megjithë sjelljen dhe pamjen e çuditshme të Hitlerit, ishte mbrojtja më e mirë kundër komunizmit.

Mjerisht, shumë nga elitat e sotme duket se nuk kanë mësuar asgjë nga historia dhe mendojnë dhe veprojnë sikur interesat dhe vlerat të ishin shkëputur plotësisht nga njëra-tjetra në botën reale. Për sa kohë që Trumpi është i mirë për biznesin, ata duken të pashqetësuar se ai është kërcënimi i vetëm dhe më i madh për shpirtin dhe vlerat e Amerikës, si dhe për imazhin dhe interesat e saj jashtë vendit. Sigurisht, thonë ata, Trumpi mund të jetë duke e tepruar pak me kinezët në çështje tregtie, por të paktën ai u ka bërë atyre pyetjet e duhura. Dhe, po, ai mund të jetë duke e tepruar kartën politike të racës, por ai nuk është racist vetë dhe, nëse flirtimi me të papranueshmen ndihmon për të konsoliduar mbështetjen e tij bazë, atëherë pse jo?

Një mendim i tillë është thellësisht i rrezikshëm. Siç ka thënë shkrimtari franko-libanez Amin Maalouf, është “më mirë të gabosh me shpresë, sesa të kesh të drejtë me dëshpërim”. Përkundër asaj që mendojnë shumë Kasandra demokratike, më e keqja nuk është e pashmangshme. Autoritaristët dhe populistët ende nuk kanë triumfuar dhe në shumë vende demokratët po luftojnë përsëri. Ose, për ta thënë me më pak optimizëm, demokracia dhe autokracia kanë akoma shanse të ngjashme që të rrënohen. Tani për tani mbetet e pasigurt se cili model do të mbizotërojë. Por, nuk është kurrë e mençur të mos llogaritet forca e demokracisë, e aq më pak të shpejtohet rrëzimi i saj. /Project Syndicate/BIRN/