Ta ringjallim dashurinë transatlantike!

Radu Magdin

Politika e pushtetit në të dyja anët e Atlantikut duket sërish të luhatet mes farsës dhe dramës. E kush kujdeset, që të merren parasysh Kina dhe Rusia, kur brenda Perëndimit mosmarrëveshjet janë kaq të dukshme dhe besimi reciprok po humbet? Por qëndrimi agresiv i Rusisë në Detin Azov na kujton, se çfarë është në të vërtetë e rëndësishme. A është i mundur një ekuilibër i ri dhe i frytshëm mes SHBA-së dhe BE-së?

Në asnjë moment tjetër të Luftës së Ftohtë një projekt i madh i ri i Perëndimit nuk ka qenë më i nevojshëm sa sot. Pikat më të rëndësishme të tij nisin me një NATO të fortë dhe me një marrëdhënie transatlantike në lulëzim si dhe me një marrëveshje të rinovuar TTIP. Për të rifituar besimin, shpesh janë të nevojshme edhe projekte të vogla por me domethënie. Evropa Lindore mund të ofrojë zgjidhje. Në qarqet gjeopolitike mbizotëron gjithnjë e më shumë modeli, që Lindja “është e gatshme”. Luftërat e mëdha për pushtet në këtë pjesë të botës po rindizen sërish pas gati 30 vjetësh – dhe Perëndimi duhet të veprojë.

Evropa Perëndimore po e merr letshëm – dhe është si e mpirë në përpjekjet për të gjetur një ekuilibër të ri. Ish-ministri i Jashtëm gjerman, Sigmar Gabriel, në një intervistë ka theksuar, se Evropa sot nuk mund të jetojë me Trumpin, por ajo as nuk mund të jetojë pa SHBA-në. Megjithatë, arkitektët e një marrëdhënieje të re transatlantike nuk duhet t’i mbyllin sytë, ndaj asaj që po ndodh aktualisht në Adriatik, në Detin Baltik dhe në Detin e Zi. Krizat e fundit kanë treguar, se një ndërhyrje solide në fazën e parë të një krize mund të arrijë një mrekulli, ndërsa qendrimi në pasivitet bën që më pas të të duhet të përballesh me pasojat.

Amerikanët vazhdojnë të jenë aktivë në rajon dhe duket se e kuptojnë, përse bëhet fjalë aty – jo vetëm ekonomikisht, por edhe politikisht e ushtarakisht. Megjithatë, Evropa Lindore pret më shumë nga Brukseli dhe Berlini. Si epiqendra të politikës evropiane ato duhet të jenë mjaft të vëmendshme ndaj luftrave për pushtet përreth Evropës Lindore. Shumë vende të rajonit janë ndërkohë anëtarë të BE-së, dhe fqinjësia direkte luan gjithashtu një rol të rëndësishëm. Formate të ndryshme bashkëpunimi ofrojnë një lloj shije paraprake të aleancave të mundshme të së ardhmes.

Ofensiva kineze e joshjes është në funksionim të plotë dhe formati 16+1 (një platformë e thellimit të bashkëpunimit mes Kinës dhe 16 vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore) është si një lloj shoqate ombrellë për marrëdhëniet bilaterale, që bazohen tek projekte qendrore investimesh. Parë në aspektin politik, këto duken si tërësisht të padëmshme. Nisma e tre detërave jep një përgjigje ndaj “Evropës së dy shpejtësive”, që dëshiron presidenti francez Emmanuel Macron. Shtetet e Vishegradit (Polonia, Hungaria, Çekia, Sllovakia) e kanë kuptuar, që me tërheqjen e Perëndimit nuk mund t’ia dalin vetëm. Edhe për këtë arsye është krijuar projekti i ri i tre detrave. Madje edhe influenca e fuqishme ruse në disa shtete të grupit të Vishegradit, të Ballkanit Perëndimor dhe partneriteti lindor duhet të preokupojnë këdo, që ende e ka në kujtesë epokën sovjetike.

Problemet nuk ndalin para kufijve të BE-së: politika e fqinjësisë mbetet problematike nëse ajo nuk ndiqet me guxim ashtu si duhet. Kryesusesit në Ballkanin Perëndimor dhe partneriteti lindor vazhdojnë të shihen mbi bazën e një ekuilibri të paqendrueshëm, me dallimin kryesor, që vendet e Ballkanit kanë një perspektivë në BE për vitin 2025. Strategjitë në nivel të zgjeruar mungojnë, ngjarjet thjeshtë po precipitojnë. Realistët e shohin Ukrainën si një angari për Perëndimin, mantra e tyre është: “nuk është lufta jonë.” Qytetarët e orientuar nga vlerat mendojnë ndryshe, për ta Ukraina ka një rëndësi qendrore, dhe nuk e konsiderojnë atë vetëm si një territor eksperimental për fuqitë e mëdha.

Incidentet e fundit në Detin Azov e kanë ndryshuar tërësisht situatën. Për Brukselin dhe Uashingtonin çështja nëse po veprojnë drejt ose gabim me Ukrainën, krijon një rast precedent. Prej kësaj dileme partnerët transatlantikë mund ta kuptojnë, se sa e madhe është sfida prej Rusisë. Pas Gjeorgjisë dhe Ukrainës nuk ka garanci, që Rusia nuk do të inkurajohet për të vënë në shënjestër ndonjërin prej shteteve baltike apo ndonjë vend tjetër aleat të NATO-s. Nevojitet një front solid për një “politikë të stopimit 2.0”. Deklaratat e ministrit të Jashtëm të SHBA-së Mike Pompeo në Bruksel mund të shihen si një fillim i projektit të rikonstruktimit. Nevoja është nëna e shpikjes. Për pjesën tjetër të mandatit të Trumpit do të ketë një bashkëpunim të karakterizuar nga konkurrenca mes Brukselit dhe Uashingtonit, por politika e sigurisë duhet të jetë gjithmonë në shenjë të bashkëpunimit të ngushtë.

Në Evropën Qendrore dhe Lindore krahas politikës së energjetikës dhe industrisë në radhë të parë synohet për një siguri dhe mbrojtje të përbashkët. BE-së i duhet një strategji e re për angazhimin e saj në Lindje dhe një diskutim i sinqertë me këto vende lidhur me vijat e kuqe. Këto duhet të garantojnë, që Evropa përparon, pa u prekur prej krizave pranë pronave të saj. Është e paimagjinueshme që një diskutim i tillë të mund të bëhet pa SHBA-në.

Përfaqësues të Gjermanisë si dhe Presidenti i Komisionit të BE-së Jean-Claude Juncker në vjeshtë ishin në samitin e nismës së vendeve të tre detrave në Bukuresht: Kjo është një shenjë e mirë, që duhet të pasohet nga hapa të tjerë. Nëse bashkëpunojnë Amerika dhe Evropa mund ta rigjallërojnë historinë e tyre të dashurisë dhe ta ndalin Rusinë nga aksione të tjera të ngjashme ai ato në Ukrainë. A nuk do të ishte kjo më mirë, të veprosh duke folur dhe koordinuar bashkërisht, në vend që të ankohesh për konkurrencën me Kinën apo kërcënimet nga Rusia? Koha e duhur pra që profesionistët e vërtetë nga të dyja anët e Atlantikut të rinisin punën e tyre të përbashkët.