Romani më i keqkuptuar në botë

“The Great Gatsby” është sinonim i ahengjeve, shkëlqimit dhe glamurës – por ky është vetëm një nga shumë keqkuptimet në lidhje me librin, të cilat filluan nga botimi i parë.

Pak personazhe në letërsi ose në të vërtetë jeta që mishëron një epokë kaq këmbëngulëse sa Jay Gatsbyt. Pothuajse një shekull pasi u shkrua, romantiku i dënuar i F Scott Fitzgerald është bërë stenografi, burim i shampanjës dhe ahengjeve të pafundme, raporton bbc.

I ardhur prej kulturës pop nga teksti në të cilin ai lindi, emri i tij zbukuron gjithçka, nga godina në dyllë flokësh dhe një kolonjë me edicion të kufizuar. Tani është e mundur të rrini në një divan të Gatsbyt, të kontrollosh në hotelin Gatsby, madje të qetësohesh me një sanduiç Gatsby – në thelb një gyp i madh, i copëtuar, transmeton Telegrafi.

I papajtueshme megjithëse tingëllon artikulli i fundit, emërtimi i çdo gjëje pas burrit të njohur më parë si James Gatz duket më shumë se një problematik në prekje. Mbi të gjitha, mikpritësi i shkëlqyeshëm është vetëm një pjesë e identitetit të tij të komplikuar.

Ai është gjithashtu një profesionist i një ndërmarrje kriminale, për të mos përmendur një mashtrues ordiner, shfaqja e të cilit duket se është plotësisht i butë. Nëse ai mishëron potencialin e “Ëndrrës Amerikane”, atëherë ai gjithashtu ilustron kufizimet e saj: këtu është një njeri, të mos e harrojmë, fundi i të cilit është i destinuar të jetë po aq i pakuptimtë sa edhe i dhunshëm.

Keqkuptimi ka qenë një pjesë e historisë së “The Great Gatsby” që nga fillimi. Duke u ankuar për mikun e tij, Edmund Wilson, menjëherë pas botimit në 1925, Fitzgerald deklaroi se “nga të gjitha vlerësimet, madje edhe nga më entuziastët, askush nuk kishte idenë më të vogël se për çfarë bënte fjalë libri”.

Shkrimtarë të tjerë si Edith Wharton e admironin atë shumë, por siç tregon kritikja Maureen Corrigan në librin e saj “Kështu lexojmë: Si u krijua Gatsby i Madh” dhe pse qëndron, kritikët e njohur e lexuan atë si trillim krimi dhe u zhvendosën përfundimisht nga ajo në atë Fitzgerald’s A Last Dud, doli një titull në New York World. Romani arriti vetëm shumë shitje, dhe në kohën e vdekjes së autorit në 1940, kopjet e një shtypi të dytë shumë modest kishin qenë porositur prej kohësh.

Fati i Gatsbyt filloi të ndryshonte kur u zgjodh si një dhuratë për ushtrinë amerikane. Me përfundimin e Luftës së Dytë Botërore, gati 155 mijë kopje u shpërndanë në një edicion special të Shërbimeve të Armatosura, duke krijuar një lexues të ri brenda natës. Ndërsa gdhiu viti 1950, lulëzimi i “Ëndrrës Amerikane” shpejtoi aktualitetin e romanit dhe nga vitet 1960, ai u përfshi si një tekst i vendosur.

Që atëherë është bërë një forcë kaq e fuqishme në kulturën pop, saqë edhe ata që nuk e kanë lexuar kurrë ndihen sikur e kanë ndihmuar, sigurisht, të ndihmuar nga Hollywood. Ishte viti 1977, vetëm disa vjet pasi Robert Redford luajti në rolin e titullit të një adaptimi të shkruar nga Francis Ford Coppola, fjala Gatsbyesque u regjistrua për herë të parë.

Së bashku me ekstravagancën përçarëse të filmit të 2013 të Baz Luhrmann, libri vetëm në dekadën e kaluar pjellë romane grafike, një muzikal dhe një përvojë teatrale gjithëpërfshirëse. Tani e tutje, ka të ngjarë të shohim edhe më shumë adaptime dhe homazhe të tilla, sepse në fillim të këtij viti, të drejtat e autorit të romanit skaduan, duke i mundësuar çdokujt që ta adaptojë atë pa leje nga pasuria e tij.

Thirrjet e hershme për një adaptim të Muppets mund të mos kenë ardhur në asgjë (kurrë mos thuaj kurrë), por një mini-seri televizive me buxhet të madh tashmë është duke u zhvilluar, dhe autori Min Jin Lee dhe kritiku kulturor Wesley Morris të dy po shkruajnë prezantime të reja në botimet e reja.

Nëse e gjithë kjo i lë puristët e Fitzgerald të vezullojnë perlat e tyre si rruaza shqetësuese, është mjaft e mundshme që ndërsa disa projekte të tilla mund të përjetësojnë edhe më tej mitin se hedhja e një feste me temë Gatsby mund të jetë diçka tjetër përveçse pa kuptim, të tjerët mund të japin njohuri të reja në një tekst shumë familjaritet shpesh na çon në patinat mbi kompleksitetin e saj.

Merrni, për shembull, romanin e ri të Michael Farris Smith, Nick. Titulli i referohet, natyrisht, Nick Carraway, narratorit të Gatsbyt, i cili këtu merr historinë e tij plotësisht të formuar.

Është përrallë e një Midwesterner që shkon në Evropë për të luftuar në Luftën e Parë Botërore dhe kthehet i ndryshuar, po aq nga një lidhje dashurie në Paris si nga lufta në llogore. Ka vend për një qëndrim impulsiv në nëntokën e New Orleans para se ai të drejtohet për tek West Egg i Long Island.

Një ëndërr e pamundur?

Si shumë, Smith u ndesh për herë të parë me romanin në shkollën e mesme. “Thjesht nuk e kuptova”, i tha ai BBC Culture, nga shtëpia e tij në Oksford, Misisipi. “Ata dukeshin si shumë njerëz që ankoheshin për gjëra që në të vërtetë nuk duhet të ankoheshin”, shtoi ai. Vetëm kur e mori përsëri ndërsa jetonte jashtë vendit në të njëzetat e tij të vonshme, ai filloi të kuptonte fuqinë e romanit. “Ishte një përvojë leximi shumë surreale për mua. Dukej sikur diçka në pothuajse çdo faqe po fliste me mua në një mënyrë që nuk e kisha pritur”, kujton ai.

Duke arritur skenën në të cilën Carraway papritmas kujton se është ditëlindja e tij e tridhjetë, Smith u mbush me pyetje se çfarë lloj personi ishte me të vërtetë rrëfyesi i Gatsbyt. “Më dukej sikur kishte pasur një traumë të vërtetë që e kishte bërë atë aq të shkëputur, madje edhe nga vetja e tij. Mendimi më kaloi në mendje se do të ishte vërtet interesante nëse dikush do të shkruante historinë e Nick”, thotë ai.

Në vitin 2014, deri atëherë një autor i botuar në të dyzetat, ai u ul ta bënte këtë, duke mos i thënë as agjentit të tij dhe as redaktorit të tij. Vetëm kur ai dorëzoi dorëshkrimin 10 muaj më vonë, ai mësoi se ligji për të drejtat e autorit do të thoshte se do të duhej të priste deri në vitin 2021 për ta botuar.

Ndoshta nuk është shampanja dhe vallëzimi, ndoshta janë ato ndjenja të habitur se ku jemi, sensi që gjithçka mund të shkërmoqet në çdo moment, që e mbajnë Gatsby kuptimplotë, tha Michael Farris Smith. Ky i fundit tregon për një citim nga një prej bashkëkohësve të Fitzgerald-it se ka dhënë çelësin për të kuptuar Carraway.

William Cain, një ekspert në letërsinë amerikane dhe profesor Mary Jewett Gaiser i anglishtes në Kolegjin Wellesley, pajtohet që Nick është thelbësor për të kuptuar pasurinë e romanit. “Fitzgerald mendoi ca për ta strukturuar atë në vetën e tretë, por në fund të fundit ai zgjodhi Nick Carraway, një narrator i personit të parë që do të tregonte historinë e Gatsby, dhe i cili do të ishte një ndërmjetës midis nesh dhe Gatsby. Ne duhet t’i përgjigjemi dhe ta kuptojmë Gatsby dhe , ndërsa e bëjmë këtë, qëndrojmë të vetëdijshëm se po i afrohemi atij përmes perspektivës shumë të veçantë të Nick, dhe përmes marrëdhënies shumë ambivalente të Nick me Gatsby, e cila është njëkohësisht plot lavdërime dhe plot kritika të ashpra, madje në disa momente përbuzjeje”, thotë ai.

Në aspekte të tjera të caktuara, romani nuk është veshur aq mirë. Ndërsa Fitzgerald tregoi se ku qëndronin besnikëritë e tij duke nënvizuar shëmtinë e egër të besimeve supremaciste të bardha të Tom Buchanan, ai në mënyrë të përsëritur i përshkruan afrikano-amerikanët si “para”.

Romani bën leximin zhgënjyes nga një perspektivë feministe gjithashtu: personazhet e tij femra nuk kanë dimensionim dhe zgjedhje, dhe shihen në vend të tyre përmes prizmit të dëshirës mashkullore. Rruga tani është e hapur për përgjigje të pafundme krijuese ndaj atyre aspekteve më të datuara dhe të pakëndshme, dhe një mini-seri e re TV ITV dhe A + E Studios e njoftuar muajin e kaluar duket se do të jetë një nga të parat.

Shkruar nga Michael Hirst dhe me mbesën e madhe të Fitzgerald Blake Hazard në bord si një prodhues konsulent, ai është përshkruar si një “rimagjinim” i romanit klasik.

“Unë kam një ëndërr të gjatë për një version më të larmishëm, gjithëpërfshirës të Gatsby që pasqyron më mirë Amerikën në të cilën jetojmë, një që mund të na lejojë të gjithëve ta shohim veten në tekstin tepër romantik të Scott”, tha Hazard për Hollywood Reporter.

Sidoqoftë, në një shkallë mbresëlënëse, vëmendja e ripërtërirë e sjellë nga ndryshimi i ligjit tregon jo vetëm se sa i rëndësishëm dhe joshës mbetet teksti i romanit të Fitzgerald, por sa shumë i gjallë ka qenë gjithmonë.

Lexojeni atë kur jeni në moshën 27-vjeçare dhe do të gjeni një roman tjetër nga ai që lexoni si adoleshent. Rishikojeni përsëri në 45, dhe do të ndihet si një libër tjetër krejt. E drejta e autorit nuk ka pasur asnjëherë ndikim në ndikimin e fjalëve që qeveris.

Më në fund i aftë për të botuar Nick, Smith u kthye edhe një herë në The Great Gatsby para se të kthehej në redaktimin e tij të fundit. “Unë mendoj se do të jetë një roman që gjithmonë zhvillohet në kokën time dhe gjithmonë ndryshon bazuar në atë që jam”, thotë ai. “Kjo është ajo që bëjnë romanet e shkëlqyera”. /Telegrafi/