Një ndërgjegjësim i paparë dhe një proces identifikimi

Arti është gëzimi I ZOTIT. Kënga na jep shpresë, poezia bart emocionet, proza bart fantazinë.

Shkruan: Zef Kakoca,
shkrimtar arbëresh

E kam njohur Ilir Shaqirin një pasdite të zakonshme dhe krejt papritur, që me sa dukej ishte udhëtar në kërkim të një identiteti rrënjor misterioz këndej nga katundet tona, me një qetësi të lashtë, me sy e vështrim të thellë, që dukej të ishte vetvetja. E pata njohur si këngëtar dhe kisha krijuar ndjenjën që zotëronte një zë të magjishëm dhe të mrekullueshëm. Kam lexuar Tan Temalin e tij, kam dëgjuar këngën e tij, zërin e tij, dhe, që atëherë e ndjeva veten vëlla shpirtëror me të. U fundosa në magjinë tregimtare të Ilirit dhe e lëshova veten “në krahët” e dashnores që quhet libër!

Ta lexosh Ilir Shaqirin, do të thotë që ke ndërmarrë një udhëtim dëshirues për të jetuar, sepse, autori vë në dispozicion të lexuesit mundësinë për t’u ndier pjesë e personazheve, madje, bëhesh bashkudhëtar me ta, bëhesh mish e kockë me vetë personazhet.

Egoja dhe krenaria personale e Ilirit, në pajtueshmëri të plotë me krenarinë e kombit të vet, aq sa, që limfa atdhetare dhe ndjenja patriotike bëri të mundur që në të gjitha hapësirat arbëroretë valëvitet Flamuri kuqezi, deri në kulmin e vet të vitit 2012, kur kremtohej 100-vjetori i ngritjes dhe i shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë.

Dyert e romanit hapen bindshëm me përshkrimin e sistemeve të shpërdoruara të shekullit që lamë pas, ku e ku edhe të këtij fillimshekulli, sisteme që copëtuan e ndanë territoret ballkanike, duke ndarë e grabitur padrejtësisht territore etnike, duke i marrë frymën gjuhës, traditave, ideve, interesave fqinjësore, duke mbytur e marrë jetë, duke vrarë ëndrra e shpresa për një jetë të vërtetë njerëzore, duke kaluar në fermentim ideologjik, që shpërthyen më pas në vitet ’80-90, kur bëhej gjenocid në mes shfarosjes e lotëve, deri në luftën e pamëshirë që kishte vetëm qëllim të mbrapshtë të zotërimit të pavarësisë dhe të demokracisë së popullit shqiptar kudo ishin ata, në Jugosllavi, në Kosovë dhe në Maqedoni. Kjo, deri në vitet e tanishme, ndonëse me kontradikta për jetë a vdekje, ku shquheshin shqiptarët për komb liridashës e paqësor. Pa dyshim që bëhet fjalë edhe për të drejtat e munguara të etnisë shqiptare ndër shekuj nga zaptuesit serbosllavë, por, që, më në fund, një qëndrim i fortë i bashkimit solli realizimin e ëndrrës së lirisë për shqiptarët në shumicën e trojeve të veta!

Udhëtimi përmbyllës i kthimit me një fund fantastik

Protagonistët e këtij romani të dytë, të mrekullueshëm, të Ilir Shaqirit, me një titull kuptimplotë “Lemza e dheut”, për të ekzaltuar e më saktë për të rindezur transformimet, janë vetë njerëzit, burrat e gratë aktive në këtë lëvizje madhore; jetojnë, veprojnë, kalojnë së bashku frymëmarrje zemrash, duke ecur në vazhdën e një tradite të paparë solidariteti, me një kulturë të hekurt, që takohen e veprojnë si një fill shpirtndezur, unik, duke mbajtur në bagazhet e tyre ëndrrën e rikthimit, të ringjalljes, e rivlerësuar gjithmonë në kërkim të ringritjes madhështore. Më ngjan sikur po rishikoj personazhet e Jack Kerouacit, duke dëgjuar zërin e Bob Dylanit, duke grumbulluar e zgjedhur “valixhet e tejfryra, që zvarriten nëpër trotuare, duke na kujtuar që ka ende shumë rrugë për të bërë.” Ikje, largime, riikje e udhëtime me ndalesa të çuditshme, të vendosur si ikanakë të pa hamendur për t’u rikthyer, aspak si hije, por si gjurmë të lashta që rikthehen prej nga janë larguar.

Katër sekuenca madhore që ndërlidhen përgjatë tregimit e prozës, udhëtimi drejt Prespës, udhëtimi drejt Oslos, udhëtimi drejt Arbërisë së Kalabrisë dhe së fundi udhëtimi përmbyllës i kthimit me një mbyllje fantastike që mëshirohet në Këngën triumfale të rilindjes, janë kulmi estetik i ndërtimit të kësaj vepre.

Sekuenca më e gjatë dhe tepër e ndjeshme, herë-herë e dhimbshme, është, pikërisht, ajo që i kushtohet zbulimit të identitetit arbëresh! Magjia e pjesës që nga Prespa, me aromën e shijen e mollëve vendëse e të verës së kuqe të tokave shqiptare të Kalabrisë, ku, bashkë, në vijim, përgjatë të gjithë romanit, ndihet frymëmarrja ku bashkëjetojnë ndjesitë e përbashkëta, materializohen emra të mëdhenj të letërsisë arbëreshe.

E, kështu, përgjatë të gjithë romanit ndihet frymëmarrja harmonike e një kulture të gjallë dhe aktivisht vepruese, pa marrë parasysh “gërryerjet e kohës”, të një etnie qindravjeçare, me aromë dhe tradita të vlerave madhore.

Vazhdon kështu nëpër faqet e romanit një ndërgjegjësim i paparë dhe një proces identifikimi, qoftë për tingujt e përbashkët muzikorë, etnikë, simbolikë, metaforikë, shprehje gjuhësore të njëjta, fjalë të urta, njohje e rrënjëve të kombit, deri në atë që nuk është shkruar nga askush më parë; kënga dhe tregimi i një “vajzuke” që tregon virgjërinë e saj dhe jo fillimin e një fundi. Dalin në dritë figura deradiane, që vlerësohet e njihet si Rrezepari i letërsisë shqiptare, frymëzues i unitetit kombëtar dhe poet evropian krejt i veçantë. Pasqyrohen me një stil tregues, shumë të pasur, takimet midis komuniteteve arbëreshe, bukuria arkitekturore e katundeve arbëreshe, veshjet kombëtare, riti religjioz bizantin, artistë si Hevzi Nuhiu dhe poetë si Vore Ujku e Zef Kakoca, për ta kremtuar një anë shpirtërore të pandërprerë, që vijon pafundësisht në agun e një mëngjesi të thjeshtë e të vërtetë që bashkon njerëzit, për ta forcuar thënien emblematike të një bariu “ura është bashkëshortja më e mirë”, ura është miku më i mirë në jetë.

Kultura e rrugëtimit shekullor

Aroma deradiane pushton pjesën më të madhe të romanit, që peshon më tepër nga poezia sesa nga proza, në fakt, të një romani poetik, ku shfaqen personazhe dhe klithma nga mitologjia klasike shqiptare, njohuri historike e letrare që Ilir Shaqiri i vendos hijshëm në këtë roman; skena kinematografike të jashtëzakonshme, ngjyra të fuqishme të panelit nga vepra që autori i sjell bindshëm nga e shkuara tek modernia.

Emrat e personazheve, gdhendja mjeshtërore e karaktereve të tyre; se si ata flasin, se si ata komunikojnë, se si ata sillen, se si ata veprojnë; emërvendet, fjalëformimet, narracioni, bukurtingëllimi i gjuhës arbërore, ritet e lashta përmbajtjesore e kuptimplote, janë qëllimi estetik i autorit, që sjell të bukurën rrezelarë para nesh.

Ilir Shaqiri i tregon botës, me një kurajo shumë të madhe, udhën e pasosur edhe kur ajo merr flakë para syve tanë, duke i vënë në sfida të çuditshme personazhet, në lëvizje të përhershme, në çdo moment, duke manifestuar fuqi të jashtëzakonshme të udhës që ndjek si autor. Çdo udhëtim është një tejlodhje, vuajtje, dëshirë për t’u rikthyer, nostalgji, dhimbje, njohje e të kundërtave, përvojë, ndrydhje, dëshirë për t’u integruar, mite, formim, shpresë, shpëtim. Autori e di shumë mirë, e sjell bindshëm para nesh atë që populli historik shqiptar e ka në mbamendjen e tij, kulturën e rrugëtimit shekullor. Ikje që na e bën “gjakun të shprishur”, rikthim me vlera që na bashkojnë e nuk na ndajnë kurrë, si BESA që e dha Konstantini dhe përballoi “7 male kaptuar e 7 dete kaluar”, ama, e solli Doruntinën, që kaloi të gjithë kufijtë njerëzorë e jetësorë, duke sjellë jo vetëm motrën e vet, sipas fjalës së dhënë, por, për ta vërtetuar thelbin e Fjalës së Dhënë dhe mbajtjen e saj.

Qëllimi për t’ua paraqitur veprën e vet lexuesve, pikëpamjet filozofike, pikësynimet e krijimit të asaj që quhet “shija e krijimit” e që, rrjedhimisht, pashmangshëm bëhet tepër përshtypjebërëse para lexuesve të vëmendshëm, është një aromë mollësh që qëndron midis dhuntisë së autorit dhe bukurisë së veprës, midis të bërës e të thënës, që në fund të fundit, mundi “shpërblehet” jo vetëm me dëshminë e talentit të Ilir Shaqirit, por, edhe të asaj që ne e quajmë rigjetje të identitet rrënjëthellë shqiptar!

Po ju lë kohën për ta lexuar e shijuar këtë roman të Ilir Shaqirit, duke e mbyllur me fjalët e Gustave Floberit: “Mos lexoni si vogëlushët e kalamajtë për t’u dëfryer, apo si bëjnë mjekët për t’u instruktuar! Jo! Lexojeni për të jetuar!…” Jo vetëm që leximi të jep kënaqësi, jo vetëm sepse do të mësojmë shumë nga leximi i këtij romani, por, ende më tepër, sepse do të na shërbejë për të jetuar edhe më krenarisht për atë që jemi dhe për të ecur përpara në jetë si protagonist, sepse, kjo është dhurata më e bukur e Zotit.

E, kush e harron nuk jeton më…