Kriza e vetëdijes së shtetit

Rëndësia që ka demokracia në jetën dhe funksionalitetin e një shteti demokratik dhe kushtetues janë thelbësore për të ardhmen e pa spekulueshme të perspektivës së saj dhe shtetit në proceset e tij historike.

Edhe pse nuk është asgjë e jashtëzakonshme nëse spekulimet rreth perspektives sё shtetit demokratik dhe kushtetues mund tё shёrbejnё pёr njohjen mё tё mirё tё gjendjes sё saj tё tanishme, sepse në këtë mënyrë këto mund tё hapin shtigje qё gjenden para çdo zhvillimi tё mёtejshёm tё historisё së kombeve për ballë jetës së tyre demokarike dhe shtetndërtuese.

Nga kjo mund të thuhet se pikërisht këto shtigje do të mund të ofrojnë njёkohёsisht edhe njё pikё referimi pёr hyrje nё tё ardhmen,apo më mirë njё lloj parmaku, nё tё cilin mund tё mbështeten tё gjithё ata, tё cilёt merren me parashikimin e tё ardhmes së demokracisë dhe shtetit kushtetues në proceset e tyre historike.

Ndërkaq siç mësojmë nga historia e sistemit dhe mendimit politik të qeverisjes ku nënvizohet qartë se deri më sot nuk janë shënuar procese që kanë si qëllim perspektivën optimiste nё lidhje me tё ardhmen e demokratizimit në vendet e sapo bëra shtete (në këtë rast edhe shtetin e ri të mbikëqyrur të Kosovës) apo edhe të atyre që janë në proceset e mesme të valës së demokratizimit.

Siç dihet deri më sot nuk kemi arritur të shohim të ketë ngjarë një revolucion botëror i demokracisë sepse vendet që sapo e kanë përqafuar këtë sistem politik kanë rënë ose në gjunjë të saj, duke mos arritur ta fusin në jetën e kombit të tyre respektivisht shtetit, ose janë rrëzuar ne mesin e rrugës, ndërsa nuk do të thotë se ky revolucion nuk do të ndodhë sepse kombet e kanë kuptuar tanimë se pa një demokraci të shëndosh dhe te rrënjosur në thellësinë e qytetarit dhe të administratës shtetërore nuk do të mund të kenë të ardhme të përbashkët me kombet demokratike dhe zhvillimet ndërkombëtare në përgjithësi.

Politologu i njohur amerikan Francis Fukuyama jo rastësisht bënë me dije botës në proceset e saj të demokratizimit dhe zhvillimeve tjera brenda sistemit të mendimit politik dhe shtetëror se „duhet të jemi të kujdesshëm të dallojmë kushtet kalimtare nga ato të përhershme“, ndërsa në lidhje me "revolucionin botëror demokratik" si dhe të ardhmen apo perspektivën e demokratizimit Fukuyama tregon qartë se ideologjia e vetme koherente që gëzon ligjshmëri të përgjithshme në këtë pjesë të botës mbetet demokracia liberale.

Ai pra qartë vë në spikamë gjendjen e botës përballë vetvetes në ndërtimin e sistemit të saj liberal dhe të mbështetur në themelet e demokracisë së mirëfilltë. Gjithashtu ai tregon se megjithëkëtë, “shumë popuj të këtij rajoni nuk do të kalojnë në demokraci në këtë brez, ata sigurisht se do ta bëjnë atë në brezin e ardhshëm”.

Ai shpjegon gjithashtu se “kalimi i Evropës perëndimore në demokraci liberale gjithashtu ishte i gjatë dhe i vështirë por ky fakt nuk e pengoj asnjë vend në atë rajon ta përfundojë rrugën”.

Nga kjo mund të kuptojmë se popujt që nisin këtë rrugë të gjatë dhe të vështirë duhet që të largojnë gishtin nga të tjerët dhe të fillojnë ndryshimin rrënjësor në vetvete duke u nisur nga shteti dhe institucionet e tyre, sepse siç nënvizon Fukuyama „ndryshimi niset në shtet dhe jo në shoqëri“.

Sidoqoftë duhet theksuar se qysh para rënies sё murit tё Berlinit dhe byrove politike nё pjesё tё ndryshme tё botёs duke u nisur kështu që nga idealizmi kategorik dhe iluminist i filozofit më me ndikim Imanuel Kantit, pastaj vrulli moral i idesё sё tё drejtave dhe lirive tё njeriut. Pastaj, pas rёnies sё alternativave socialiste-komuniste, politologu dhe mendimtari amerikan Francis Fukuyama paralajmëroi "fundin e historisë", duke u nisur kështu nga filozofi i njohur idealist gjerman Georg W. F .Hegel dhe teoria e tij historiko-filozofike e pёrparimit tё pandalshёm dhe permanent nё vetёdijen, vullnetin për të kuptuar konceptin e lirisё si dhe të barazisë në përgjithësi si të individit ashtu edhe të proceseve historike të kombeve – shteteve dhe të njerëzimit në përgjithësi.

Tanimё edhe pse është i njohur fakti se pavarësisht nga shpjegimet dhe porosit e mendimtarёve tё mёdhenj, zhvillimi botёror po merr njё rrjedhë mё komplekse dhe tё veçantё, por edhe të afërt me atë që nënvizonte mendimtari politik amerikan Francis Fukuyama rreth demokracisë liberale si ideologji koherente dhe e vetme në shpjegimi dhe ndërtimin e proceseve të një botë që bazohet dhe e ka legjitimuar këtë sistem të përshtatshëm politik të qeverisjes.

Duhet thënë se edhe pse rruga e këtij revolucioni është e gjatë dhe e vështirë nuk do të thotë se kombet apo shtetet duhet heqin dorë nga përpjekjet e tyre për ta bërë pjesë të jetës së shtetit dhe sistemit të tyre qeverisës demokracinë liberale,gjithashtu nuk duhet lejuar që të ftohen kokat e nxehta intelektuale dhe politike në shtytjen e këtyre proceseve në rrugën e qëndrueshme të demokracisë dhe shtetit modern juridik.

Ka mendime të ndryshme rreth procesit te demokratizimit të shteteve sidomos atyre që janë në tranzicion dhe atyre në fazën e kalimit nga tranzicioni në status të kuptimit dhe përgaditjes së valës së parë të demokratizimit. Këto mendime kanë vënë paksa në dyshim dhe kanë hapur dilema të reja rreth rrugës së shteteve të reja ,atyre në tranzicion dhe atyre në fazën e parë të varganit dhe të proceseve deri të triumfi i demokracisё liberale.

Ajo çka më shumë është brengosëse se demokracia teorikisht po pranohet nga shtetete e reja dhe nga elita politike por se praktikisht ajo po shkon e po bëhet ose e pamundur për tu rrënjosur në sistemin e tyre qeverisë ose po mbete një fjalë gjatë tërë jetës politike të shteteve që sapo janë krijuar dhe atyre që sapo kanë dal nga tranzicioni i dyfishtë, prandaj nga këto dy gjëra që nuk kanë arritur edhe t’i bashkojnë shtetet e reja dhe post-tranzitive atëherë do të vije në shprehje gjithnjë kontradikta e tyre e brendshme dhe e jashtme në lidhje me procesin e demokratizimit dhe shtetndërtimin.

Nga kjo duke parë defektet e mëdha në procesin e demokratizimit dhe të shtetndërtimit në disa shtetet e në veçanti në shtetin e mbikëqyrur të Kosovës, teoritikisht mund të flitet ditë e natë për demokraci dhe shtet juridik në ndërtim e sipër, por praktikisht nuk duket se realizimi i saj ёshtё në rrugën e mbarë të demokratizimit dhe të ndërtimit të një shteti juridik.

Nga kjo situatё komplekse dhe e papërmbajtshme në procesin e demokratizimit dhe të shtetndërtimit lind para sё gjithash nevoja e njё kuptimi të kulluar dhe realist tё kushteve tё realizimit dhe tё ruajtjes sё demokracisё liberale, sidomos në ato shtete që vetëm sa ka lindur demokracia dhe jeta e saj shtetërore, sepse kur shohim se teoritikisht demokracia po mbetet në jehonën e rutinave të fjalimeve politike të qeverisë dhe të elitës politike të Kosovës si shtet i ri dhe i mbikëqyrur ,atëherë do të duhej që vazhdimisht të mёsojë idenë e diktimit të Aristotelit sa përket çështjes së thelbit të demokracisë dhe shtendërtimit – sipas sё cilёs e mira duhet tё përcaktohet nga vetvetja. Edhe pse kjo do mund të jetë tepër e vёshtirё, dukje parë nivelin e „politikanëve të vetëkënaqur“ dhe politikës së dobët dhe me plotë diefekte qeverisëse në Kosovë.

Vetëkënaqja për ndryshimet dhe progresin që sot po trumbetohet nga ana e politikës qeverisëse pastaj për triumfin e demokracisë dhe të ndërtimit të një shteti juridik në Kosvovë po shkon drejt shpërqendrimit të proceseve pastaj të jetës politike dhe institucionale të shtetit të mbikëqyrur të Kosovës duke mos gjetur aspak mënyrën e daljes nga këto iluzione të vetëkënaqjes dhe hyrjes në një realitet të kuptimit të përgjegjësisë ndaj vetëdijes së shtetit juridik i cili është në krizë në shtetin e mbikëqyrur të Kosovës edhe pas dy viteve të saj të pavarësisë.

Sepse, duhet nënvizuar se ndryshimet që kanë si qëllim vetkënaqjen e politikës qeverisëse pa parë një zhvillim dhe ndryshim rrënjësor do të mund të ndikojë edhe negativisht siç shpesh ka pasur fatin e keq demokracia në ato shtete që e kanë keqkuptuar atë po e kanë mbajtur vetëm si fjalë të madhe të jetës politike por asnjëherë si pjesë të sistemit dhe rrënjosjes së saj në institucionet shtetërore.

Në lidhje me këtë shembull konkret i që demokracia ka pësuar fat të keq është Algjeria e cila më në dhjetorin e vitit 1991 nga zgjedhjet parlamentare kishin përfunduan në fitoren e Frontit ekstremist Islamik, ku qëllimi i tyre i deklaruar ishte heqja e të gjitha elementeve të demokracisë liberale perëndimore dhe shndërrim në një shtet islamik, por fatmirësisht ky zhvillim i egër dhe tragjik për popullin algjerian u pengua përmes ndërhyrjes së ushtrisë, duke penguar në këtë mënyrë të keqen që po i kanosej demokracisë dhe të ardhmes së popullit algjerian.

Gjithashtu shembull tjetër i dështimit të demokracisë dhe shtetit është edhe Zimbabve ku në vend të ecjes në procese të demokratizimi dhe ndërtimit të shtetit juridik ky vend u shndërrua në një vend mjaftë problematik dhe të paqëndrueshëm në thelbin e tij si shtet. Shembujt e tillë tregojnë njëkohësisht se, pa një rrënjosje të demokracisë, pa një qeverisje të drejtë dhe të vërtetë mbi bazën e ligjit dhe të kushtetutës, pa një shtet juridik modern, pa një siguri të përgjithshme, pa një sociabilitet të shëndoshtë, pa një zhvillim ekonomik dhe mirëqenie të qytetarëve etj etj, s’ka premisa më të rëndësishme për një demokraci funksionale dhe një shtet juridik stabil.

Dhe krejt në fund, nëse këto premisa nuk janë vënë në rend dite dhe nuk janë arritur në majën e tyre nga politika qeverisëse atëherë sigurisht se zhvillim në vijim paraqesin rrezik për zhvillimin e domosdoshëm të demokracisë si dhe për të ardhmen në përgjithësi të shtetit të mbikëqyrur të Kosovës.

Kosova po përjeton një kohë të zhvlerësimit të vlerave dhe të nëpërkëmbjes së qytetarit dhe vetë kombit në përgjithësi. Kontradiktat e fundit që pas shpalljes së pavarësisë në mes vlerave dhe jo vlerave si në politikë ashtu edhe në përpjekjet e njerëzve në histori treguan se në vetëdijen e përgjithshme të politikës deh të jetës shoqërore ekziston një krizë e madhe e vetëdijes për kohën ku ishim, ku jemi, ku duhet të jemi dhe ku duam të shkojmë.

Përgjigjja e pyetjes së kësaj vjen se nuk na intereson se nga vijmë, nuk na intereson se ku ndodhemi dhe nuk na intereson se ku dëshirojmë të arrijmë, prandaj kjo kohë e tanishme në Kosovë mund të karakterizohet si kohë e krizës së vlerave, kritereve e meritave të vërteta, pastaj të krizës së vetëdijes së shtetit dhe politikës qeverisëse.

Kështu, shteti i mbikëqyrur i Kosovës ka ardhur te momentin i ndarjes se atij “optimizmi politik“ për prosperitetin të mbajtur gjithnjë nga retorika e politikës qeverisëse aktuale dhe kështu zëvendësimi i këtyre arritjeve apo progresve iluzive me një „pesimizëm apo pakënaqësi“ të përgjithshëm social të popullit të Kosovës.

Ndërkaq, duke parë këtë gjendje të rënies së moralit politik dhe këto probleme që po i kanosen shtetit dhe ardhmërisë së popullit të Kosovës në përgjithësi, qytetarët kanë filluar të vjellin politikën e konsumuar me vite në dyert e politikës qeverisëse dhe elitës politike në përgjithësi, dhe po fillojnë ngadalë së pari të distancohen nga pjesëmarrja dhe konsiderata ndaj kësaj garniture politike dhe qeverisëse; së dyti t’i largojnë copat e ëmbëlsirave dhe avantazheve që mbanin në politikën qeverisëse si përfaqësues të tyre, dhe së treti t’i pakësojnë për çdo ditë bateritë e telekomandës së shtetit duke bërë kështu që legjitimiteti dhe funksionaliteti të bien si dhe së katërti të shkohet drejt zgjedhje të parakohshme nacionale.

Prandaj nga kjo mund të themi se pikërisht Kosova ka një rënie të moralit politik por edhe të moralit historik e shtetëror. Pjellë e kësaj rënie janë, korrupsioni, kriminaliteti shkelja mbi njerëzit e historisë si intelektual dhe luftëtar që kontribuuan për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, moszhvillimi ekonomik, rreziku nga terrorizimi etj etj.

Këto probleme dhe defekte jo vetëm që ekzistojnë, por argumentohen madje për çdo ditë, kështu që si rezultat i këtyre problemeve të mëdha si politike ashtu edhe qeverisëse shtetërore, zhvillimi dhe pjekja e jetës së demokracisë dhe shtetit të mbikëqyrur të Kosovës konsiderohen mjaft të rrezikuara nga humbja e ardhmërisë së saj.

(Autori është politolog dhe njohës i marrëdhënieve ndërkombëtare)