Kriza e ideve dhe ‘heronjtë shpëtimtarë’

Mungesa e reflektimeve, debatit të ideve, analizave e propozimeve për zgjidhje të problemeve të thella ekonomike, sociale e politike është plotësuar me brohoritje sloganesh, ngritje flamujsh e simbolesh, sharje e akuza të ndërsjella dhe veprime të pamenduara. Për më tepër, mospasja e ideve mund të zgjojë edhe shpresa të kota tek ‘heronj shpëtimtarë’ më parë se sa të provokojë ndonjë kryengritje popullore.

Është e qartë se skenës politike kosovare nuk i mungojnë partitë. Mirëpo, ajo për një kohë të gjatë është e mbizotëruar nga parti të njëjta që ideologjikisht nuk dallojnë ndërmjet vete. Prandaj, përkundër numrit jo të vogël të partive kjo nuk përbën larmi qëndrimesh, ideologjish e programesh.

Fushatat parazgjedhore dhe debatet ndërpartiake publike përshkohen, në njërën anë, nga turri i partive opozitare kundër partive në pushtet (që shpeshherë marrin karakter neveritës ndërpersonal), dhe, në anën tjetër, nga pozicioni (me çdo kusht) mbrojtës i partive në pushtet. Mirëpo, përveç sloganeve, partitë në pushtet nuk ofrojnë ide konkrete e programe të hollësishme bindëse për t’iu adresuar problemeve të shtetit tonë të ri dhe çështjeve të cilat i rëndojnë qytetarët e vendit. Më mirë nuk qëndrojnë as partitë në opozitë të cilat dështuan të propozonin një person për president dhe tash kemi një presidente që u zgjodh ashtu si u zgjodh, të mos flasim për formulime të propozimeve e planeve alternative.

Që të dy grupet e partive, në pushtet apo në opozitë qofshin, qëndrojnë në njërën prej dy skajeve: nga njëra anë ka parti që kanë humbur çdo ideal udhëheqës, e në anën tjetër, parti që me lehtësi shpërfillin hendekun e madh ndërmjet idealeve dhe realitetit. Të parët, të ngulfatur nga mbizotërimi i liderëve dhe të kurthuar në lëmshe korruptuese, interesa personale e grupore, më shumë i preokupon zhvillimi i rrjetave të patronazhit politik (militantë, votues e biznesmenë) e të nepotizmit dhe krijimi i organizatave parapolitike (media e OJQ partizane, etj) dhe kështu më shumë i përngjajnë grupimeve klanore se sa ndonjë organizate që promovon politika të caktuara apo përfaqëson ndonjë zë qytetar. Ndërkaq, kategoria tjetër që nuk ndalet për të reflektuar në qetësi shpeshherë hidhet në veprime të cilat në rastin më të mirë janë qesharake, por edhe të rrezikshme kur kanë për qëllim ikjen prej problemeve reale. Këtë e ilustron shembulli që për dikë, zgjidhja e ‘çështjes kombëtare’, përmes bashkimit të kombit në një shtet, i bëka çare pothuaj të gjitha halleve të Kosovës, ndërkohë që, së paku tash për tash, është një ide e vështirë, mos me thënë e pamundur, apo e pasigurt për t’u jetësuar, për arsye të ndryshme.

Kryengritjet e pashpresa

Disi besohet, sado që jo së shpejti, se pakënaqësia e qytetarëve me atë që u ofron shteti, humbja e besimit tek politika dhe zhgënjimi i tyre me liderët politikë do të shpërthejë në kryengritje. Kjo është ajo që pritet, sado që me durim, nga një numër komentuesish politikë e shoqërorë.

Është e qartë gjendja e vështirësuar ekonomike e popullsisë, papunësia e lartë, veçimi i rinisë nga pjesa tjetër e botës, numri i nxënësve dhe studentëve jokompetentë që prodhon sistemi jonë arsimor… Të gjitha këto nuk i mohon njeri, mirëpo se kjo disi me automatizëm do të nxjerrë njerëzit në rrugë për t’u rebeluar kundër autoriteteve, kjo është e pasigurt. Duket se ne kosovarët kemi një marrëdhënie të tillë me autoritetin që zor se e kundërshtojmë edhe kur të na hipin në qafë pamëshirshëm. Paralelet që dikush mund t’i bëjë me ‘Pranverën arabe’, jo që nuk po vërtetohen në praktikë, por as janë të sakta konceptualisht: vendet e ‘Lindjes së Mesme’ në të cilat pati kryengritje kanë ekonomi me rritje vjetore minimum 5-6% të prodhimit bruto shoqëror, ndërsa ato shoqëri përbëhen nga klasa të mesme të konsoliduara ose në krijim. Dhe kur të kesh një klasë të mesme që ka të ardhura sa për të jetuar një jetë të dinjitetshme, atëherë edhe pritshmëritë e kësaj shtrese të popullatës janë më të mëdha nga shteti: për arsim cilësor, shanse pune, të ardhura më të larta, dhe mbase për më shumë demokraci. Ekonomia e Kosovës nuk ka rritje; papunësia po shtohet; ndërsa, falë sistemit klientalist, paraja merret nga duart e shumicës për të shkruar tek një pakicë që po pasurohet gjithnjë e më shumë në dëm të të tjerëve dhe po pamundëson krijimin e klasës së mesme. Nëse duhet besuar teorizimeve të shoqërisë, në këto kushte të privimit të lartë social, kryengritjet nuk kanë me ndodhë. Vetëm atëherë kur njerëzit besojnë se mund të arrijnë në shumë se sa që shteti u lejon, ata priren më shumë për kryengritje.

Mundësia për kryengritje sociale ose politike në Kosovë jo që nuk mund të pritet në një të ardhme të afërt, por ajo mund të jetë e kotë pa vizion për një tranzicion të vërtetë demokratik: çlirim nga paternalizmi i jashtëm dhe patronazhi politik vendës, liri intelektuale, llogaridhënie e pushtetarëve ndaj qytetarëve, ekonomi e çliruar nga marrëdhëniet klienteliste, e kështu me radhë.

Toka e heronjve

Pra, ajo që i mungon shoqërisë kosovare janë zhvillimi i ideve që do të ishin hapi i parë drejt adresimit dhe zgjidhjes së problemeve të grumbulluara me vite në Kosovë. Dhe, meqë mungojnë reflektimet, analizat, planet e programet të cilat do të shërbenin si platformë politike për çdo njeri të zgjuar e të vullnetshëm për t’i implementuar ato, qytetarët (në mesin e të cilëve nuk ka gatishmëri për kryengritje, siç provova me argumentu) mund të ngatërrohen dhe shpresat t’i varin tek ‘heroi’ i pritur i cili si me magji ka me i zgjidhë problemet e grumbulluara. Duke qenë se shumë liderë politikë nuk kanë dhënë provimin e të qenit për qytetarë dhe shpresat tek ata janë venitur, njerëzit mund të gjejnë ‘heroin’ e pritur tek liderët e rinj. Kjo tek ne – dhe në cilëndo shoqëri që ka sado pak procedura formale demokratike të zgjedhjes së pushtetarëve, por jo edhe kulturë të qytetarisë aktive – është një shans që persona me ambicie politike nuk e lëshojnë t’ju ikë; të atillë që në mënyrë të shkëlqyer flasin për degjenerimin e politikanëve (rivalëve të tyre) në njërën anë, dhe për qëllimet e tyre të mira, në anën tjetër, dhe për atë se si ju bën për popullin dhe hallet e tyre.

Mirëpo, për këto nuk kemi nevojë dhe kështu nuk zgjidhen problemet. Përkundrazi, kur të zënë vend në gojë të demagogëve, ato veç i thellojnë problemet. Të kujtojmë se në këtë mënyrë kanë marrë pushtetin shumë liderë që më vonë janë shndërruar autoritarë, autokratë e diktatorë. Pa garanci institucionale se liderët e partitë do të përfaqësojnë interesat e qytetarëve dhe sidomos votuesve të tyre dhe se nuk do të degjenerohen në organizata që i shërbejnë vetëm vetvetes, ‘heronjtë’ munden me qenë të rrezikshëm. Andaj, nuk na duhen ‘heronj’, por mekanizma të cilat partitë dhe përfaqësuesit e popullit do t’i bënin të ndjeshëm ndaj kërkesave dhe kritikës së votueseve.

Përfundim

Për të përfunduar, në vend të heronjve dhe përpara lëvizjeve e aksioneve, mendoj se nga inteligjencia e shoqërisë dhe specialistët e fushave përkatëse kërkohet të vrasin mendjen e të reflektojë më shumë mbi atë se në kontekst të pavarësisë së mbikëqyrur, rregullimit të ndërlikuar të pushteteve, shoqërisë së ndarë mbi baza etnike, si është e mundur veprimtaria politike në të mirë të qytetarit; përse liderët po korruptohen dhe cilat munden me qenë zgjidhjet; si të dilet nga kriza e thellë ekonomike dhe si të rritet punësia; cili duhet të jetë raporti i autoritetit vendës politik me atë ndërkombëtar; si të kapërcehet Plani i Ahtisarit dhe të bëhet Republika; si të jetësohet shteti i së drejtës dhe sundimi i ligjit dhe çfarë probleme ka kultura dhe shoqëria jonë me ligjin; përse e si është politizuar e pronësuar shërbimi civil në administratën shtetërore e publike, e kështu me radhë. Natyrisht, që inteligjencia dhe specialistët të kryejnë këtë detyrë, shoqëria nuk duhet ndëshkuar mendimin jokonforumues dhe shprehjen e lirë, por duhet krijuar atyre mundësi për reflektime e analiza, të lejojë dhe promovojë një ambient të volitshëm për debat demokratik të ideve dhe formulim të propozimeve. Më pas, mbi këto do të hartoheshin modele të veprimit të informuar institucional e joinstitucional.

(Autori është mësimdhënës në Universitetin e Prishtinës)